چاه های تلا قشم ابتکار مهندسی مردمان لافت

چاه های تلا قشم در بندر لافت جزیره قشم واقع شده و یکی از جاهای دیدنی قشم است. این چاه‌ها ابتکار مهندسی محسوب می‌شود. ازآن‌جاکه در جزیره قشم امکان حفر قنات برای رسیدن به آب شیرین و آب شرب وجود ندارد مردم این جزیره به فکر یک راه‌حل جایگزین برای ذخیره آب شرب افتادند. چاه های تلا قشم که به چاه های تلا لافت، چاه های تل آو و گاهی به‌اشتباه به نام چاه های طلا قشم نیز گفته شده است، ابتکار مردم این جزیره برای نگهداری آب شیرین بود.

اگر احتمال می‌دهید که به این سبک جاهای دیدنی علاقه‌مندید پس با مجله گردشگری راستین گشت همراه باشید و پس از آشنایی کامل با تاریخ این سازه‌ها به جزیره قشم بروید.

معرفی چاه های تلا

چاه‌ های تلا قشم در جنوب ایران و در جزیره قشم قرار دارند. همان‌طور که گفته شد آب قنات در این جزیره بسیار شور و نوشیدنی نیست. چاه های تلا قشم در اصل گودال‌های عمیق برای جمع‌آوری آب شیرین باران و نگهداری از این آب گوارا برای مصرف روزانه مردم لافت بوده است. این چاه‌ها پایین‌تر از سطح زمین و درون یک گودال نسبتا بزرگ حفر شده است. این کار باعث هدایت آب شیرین باران به این چاه‌ها می‌شود. پس از جمع‌شدن آب باران، درِ چاه‌ها را می‌بندند تا آب داخل آن‌ها خنک و گوارا بماند. دیواره‌های این چاه‌ها بسیار محکم و جنس کف چاه از گچ است که باعث خنک و سالم‌ماندن آب می‌شود.

قدیم‌ها تعداد این چاه ها به ۳۶۶ نمونه می‌رسید، اما با گذشت زمان بسیاری از این چاه‌ها پر شده و تعداد آن به کم‌تر از صد حلقه چاه رسیده است. بسیاری از این چاه‌ها به‌علت لای‌روبی‌نشدن دیگر استفاده نمی‌شود. تعداد این چاه‌ها در اصل به تعداد روز در سال کبیسه است. گفته می‌شود هر چاه در اصل آب مصرفی یک روز مردم لافت را تامین می‌کرده است.

گذشته و تاریخچه چاه های تلا

درباره تاریخ چاه های تلا قشم نظرات مختلفی وجود دارد. برخی قدمت آن را به قبل از اسلام و به زمان ساسانی برمی‌گردانند. چراکه نمونه‌هایی از این خلاقیت برای جمع‌آوری آب در بندر سیراف بوشهر به چشم می‌خورد که قبل از اسلام حفر شده است. برخی بنای آن را به زمان هخامنشی و حتی برخی حفر این چاه‌‌ها را به زمان ماد‌ها نسبت می‌دهند.

البته لازم‌به ذکر است برخی زمان حفر این چاه‌ها را به زمان بعد از اسلام نسبت می‌دهند. اگر حرف این افراد درست باشد. چاه‌های تلا لافت تقریبا ۴۰۰ سال قدمت دارند. این چاه‌ها به دستور حاکم لافت خواجه کریم برای جبران کم‌آبی در دل سنگ‌ها توسط غلامان او کنده شد.

چاه تل آو یعنی چه؟

بسیاری بر این باورند که به‌علت ارزش فراوان آب به این چاه‌ها لفظ تلا یا بهتر بگوییم طلا اطلاق شده است. هرچند ارزش آب شیرین در این منطقه بسیار زیاد است، اما هر گِردی گردو نیست! منظور از تلا در نام این چاه‌ها فلز ارزشمند طلا نیست، بلکه واژه تلا در اصل تل آو بوده است. در زبان محلی (تَل) به‌معنای تپه و (آوُ) به‌معنای آب است. در اصل چاه های تل آو که بعدا به چاه های تلا قشم خوانده شد به‌معنای چاه های آب کنار تپه بوده است.

جاذبه‌های چاه های تلا

جالب است بدانید تپه‌های بالای چاه های تلا قشم از جنس مرجان است و این نکته باعث شده آب را به بهترین شکل به چاه‌ها هدایت کند. پس از اینکه چاه‌ها با آب باران پر می‌شود، مردم درِ چاه‌ها را می‌بندند و هر روز از سال، دَرِ یک چاه را باز می‌کنند و از آب آن استفاده می‌کنند. هرکدام از این چاه‌ها تقریبا سه تا ده متر عمق دارد. می‌توانید تصور کنید که مردم با ساده‌ترین ابزار برای حل مشکل آب ۳۶۶ چاه بالای سه متر در دل سنگ کنده باشند؟ حتی تصورش هم مشکل است!

در بالاسر چاه های تلا چندین چاه وجود دارد که کمی آب آن شور است. این چاه‌ها عموما برای استفاده احشام طراحی شده است. در کنار این چاه‌ها برکه سنگی لافت و قلعه نادری وجود دارد که اگر در فصل پر بارش سال به دیدنشان بروید پشیمان نمی‌شوید. آب باران ابتدا در برکه سنگی یا آب‌انبار لافت جمع می‌شود سپس به چاه‌های تلا سراریز می‌شود. در پشت چاه ‌های تلا لافت، قلعه نادری قرار دارد که معماری آن شبیه به معماری قلعه پرتغالی ها است و قدمت آن به پیش از اسلام باز می‌گردد.

رسم و رسوم برداشت آب از چاه‌ها

شکل چاه های تلا قشم متفاوت است. گاهی به‌شکل دایره، گاهی به‌شکل مربع، مستطیل و گلابی خودنمایی می‌کند. هر چاه اسم مخصوص به خود دارد که از روی نام افرادی که آن چاه را حفر کرده‌اند برداشته شده است. مانند لوبنی یا غرابو!

برای نگهبانی از چاه‌ها دو برج نگهبانی بر فراز گودال و مشرف به چاه‌ها وجود دارد. جالب است بدانید وظیفه نگهبانی از چاه های تلا لافت به زنان محول می‌شده. در گذشته این چاه ها میراب داشتند. میراب‌‌ها که وظیفه نگهبانی، تقسیم و آوردن آب را داشتند از بین زنان انتخاب می‌شدند.

قدیم‌الایام نیاکان ما وظیفه آوردن آب را به زنان محول می‌کردند چراکه طبق اساطیر، زنان نگهبان آب‌ها به حساب می‌آمدند و رفتن مرد بر لب جوی برای آوردن آب نوعی بی‌حرمتی تلقی می‌شد. زنان با استفاده از جهله یا همان کوزه از چاه آب می‌کشیدند و نوبت هر خانواده برای برداشت آب توسط بانوی حافظ آب یا همان میراب تعیین و مدیریت می‌شد.

مردان هم در این زمینه با لای‌روبی‌کردن مداوم این چاه‌ها پا‌به‌پای زنان در زمینه جمع‌آوری آب کمک می‌کردند. این لای‌روبی هفته‌به‌هفته روز جمعه در چاه‌هایی که در طول هفته خالی شده بود انجام می‌گرفت. قبل از بارش باران در اواخر پاییز یک لای‌روبی دیگر از کل چاه‌ها انجام می‌گرفت.

جارچی مردهای روستا را برای این کار جمع می‌کرد و آنان هم به لای‌روبی چاه‌ها می‌پرداختند. البته مردان با حمل کندیل به آوردن آب کمک می‌کردند. کندیل همان چوبی است که بر روی شانه‌ها قرار می‌گیرد و از هر طرف آن دو سطل آویزان می‌کنند.

در اطراف این چاه‌ها تعدادی درخت کهن کهور است که مردم محلی آن‌ها را نگهبان چاه‌ ها تلا قشم می‌دانند و بسیار مقدس می‌دانستند. گاه می‌توان پارچه‌های سبزی را که مردم محلی به این درختان آویزان کرده اند، دید.

در برخی مواقع مردم زیر این درختان قربانی و عبادت هم می‌کنند. درخت کهور در سنگ ریشه می‌دواند. ریشه این درختان مدام به‌دنبال آب می‌گردد درختان کهور چاه های تل آو  آب خود را از همین چاه‌ها تامین می‌کنند. برای همین اهالی کیفیت آب را از روی شادابی درختان متوجه می‌شدند. شاید همین نکته یا شاید عجیب و مرموزبودن این درختان با ساقه‌های در‌هم‌تنیده و پیچ‌درپیچشان باعث مقدس‌شدن این درختان شده باشد.

بهترین زمان بازدید از چاه تلا قشم

باتوجه‌به گرم‌بودن آب‌وهوای جزیره قشم بهترین زمان برای رفتن به این منطقه فصول سرد سال است. آب‌انبار و برکه لافت در زمان باران پر می‌شود پس پیشنهاد می‌کنم در نیمه دوم فصل پاییز و ابتدای زمستان به جزیره لافت سفر کنید. هرچند چاه‌ های تلا لافت به ثبت ملی رسیده‌اند ولی هنوز افراد زیادی از وجود چنین چاه‌هایی بی‌اطلاع‌اند برای همین این مکان خلوت است و نیازی به هزینه و ورودی خاصی ندارد.

چاه تلا قشم کجاست؟

لافت تقریبا شصت کیلومتر با قشم فاصله دارد و برای طی‌کردن این مصافت تقریبا یک ساعت زمان نیاز دارید. چاه های تلا قشم سی کیلومتر با فرودگاه قشم فاصله دارد و در نزدیکی اسکله لافت در پشت قلعه نادری در مرکز لافت واقع شده‌اند. جاده بندر لافت دقیقا از کنار اسکله و قلعه نادری عبور می‌کند.

چاه تلا قشم روی گوگل مپ

مسیر دسترسی به چاه های تلا

لافت یک اسکله حمل خودرو دارد که می‌توانید از طریق اسکله بندر‌ پل در هرمزگان به آن دسترسی داشته باشید. در لافت تعدادی اقامتگاه بوم‌گردی زیبا برای اقامت شما وجود دارد. می‌توانید با یک تور تفریحی به بندر لافت بروید یا بلیط هواپیمایی به مقصد قشم رزرو کنید و بدون دردسر به قشم بروید.

چاه های لافت دنیایی شبیه به روزگار کنونی

در دنیا کشور ایران به‌علت موقعیت اجتماعی و تاریخی خاص خود جاهای دیدنی فوق‌العاده‌ایی دارد. ولی به نظر من اگر آثار کل ایران را هم دیده باشید ولی به جزیره قشم سفر نکرده باشید تا جاهای دیدنی قشم را ببینید نصف عمرتان بر فناست. موقعیت خاص جغرافیایی و فرهنگی قشم باعث به‌وجود آمدن آثار حیرت‌انگیز تاریخی و طبیعی در این جزیره شده است و در این میان بندر لافت نیز به‌علت موقعیت خود در طول تاریخ از این قائده مستثنی نیست. قطعا آثار بی‌بدیل جزیره قشم و بندر لافت مخصوصا چاه های تلا قشم شما را مات و مبهوت خود می‌سازد.