قنات بلده فردوس؛ از افسانه تا حقیقت

قنات بلده فردوس ترکیبی از جذابیت‌های تاریخی، ماجراجویی و طبیعت‌گردی است. اگر مسیرتان به سمت خراسان جنوبی افتاد بازدید از قنات بلده فردوس را در اولویت برنامه سفرتان بگذارید. حتما با خود می‌گویید قناتی که شاید نامش را یک‌بار هم نشنیدم چرا باید این‌قدر مهم باشد؟

بهتر است همین ابتدا بگویم که کاریز بلده فردوس یکی از جاذبه‌های گردشگری عجیب و از شاهکارهای نبوغ ایرانی است. بی‌دلیل نیست که حتی یونسکو هم این قنات را در فهرست آثار جهانی ثبت کرده است.

اگر اطلاعاتی درباره جاهای دیدنی خراسان جنوبی و جاهای دیدنی فردوس ندارید، چاره کار همراهی من در ادامه این مطلب است. در مجله گردشگری راستین گشت من از افسانه تا حقیقت قنات بلده فردوس و هر چیزی که باید بدانید را برایتان تعریف می‌کنم. همچنین، اگر دوست دارید با مهم‌ترین جاهای دیدنی فردوس هم آشنا شوید این مطلب را از دست ندهید.

قنات بلده فردوس کجاست؟

قنات بلده فردوس از مهم‌ترین جاهای دیدنی فردوس و جاهای دیدنی خراسان جنوبی است. این قنات که بیش از ۱۵۰۰ سال از عمرش می‌گذرد، در شهرستان فردوس، گناباد قرار دارد.

عکس از: سایت Bornanews

اگر نمی‌دانید استان خراسان جنوبی زادگاه قنات بلده دقیقا کجاست:

استان خراسان جنوبی در شرق ایران و مرکز آن شهر بیرجند است. خراسان جنوبی، محور اصلی ارتباطی استان‌های یزد، اصفهان، فارس و بوشهر به مشهد است و از طبس و فردوس می‌گذرد. همچنین، محور اصلی ارتباطی استان‌های کرمان و هرمزگان از جاده ۹۱، دیهوک و فردوس عبور می‌کند. محور ارتباطی استان سیستان و بلوچستان به مشهد هم از جاده ۹۵ و شهرهای نهبندان، سربیشه، بیرجند و قائن عبور می‌کند.

عکس از: سایت Irna

آدرس قنات بلده فردوس

برای بازدید از قنات بلده فردوس باید به جاده ۹۱ بروید. بعد از رد کردن پلیس راه در جاده ۹۱ تا کیلومتر ۵ جاده فردوس به گناباد می‌روید. وقتی به کیلومتر ۵ رسیدید تابلوی راهنما به سمت کاریز بلده را می‎بینید.

لوکیشن قنات بلده فردوس روی گوگل مپ

بهترین زمان بازدید از قنات بلده فردوس

بهترین زمان بازدید از قنات بلده فرودس فصل بهار است. در فصل بهار هوای این منطقه معتدل و دلپذیر می‌شود و خبری از آفتاب سوزان نیست. همچنین، به خاطر آب شدن برف‌های ارتفاعات، رشته‌های اصلی و فرعی قنات و چشمه‌ها پرآب هستند.

عکس از: سایت Google Maps

البته اگر از آن دسته افرادی هستید که حوصله شلوغی ندارید، در روزهای جشن نوروز فکر رفتن به قنات بلده فردوس را از سرتان دربیاورید. چون در این روزها گردشگران زیادی از شهرهای مختلف ایران برای بازدید از قنات به این شهر می‌آیند.

در نتیجه، بهترین زمان بازدید از قنات بلده فرودس در فصل بهار ولی بعد از تعطیلات نوروز است.

مسیر دسترسی به قنات بلده فردوس

قنات بلده در ۲۲ کیلومتری شمال شرق شهر فردوس قرار دارد. برای رفتن به قنات بلده از شهر فردوس باید از بلوار امام رضا یا بلوار ولیعصر به سمت جاده ۹۱ بروید. وقتی وارد جاده ۹۱ شدید، میدان غدیر و میدان بسیج را رد می‌کنید. تقریبا ۱۳ کیلومتر رانندگی می‌کنید و به پلیس راه فردوس می‌رسید.

بعد از اینکه پلیس راه را رد کردید، در میدان از سمت راست جاده خارج می‌شوید و به سمت جاده فردوس به گناباد می‌روید. وقتی به کیلومتر ۵ جاده فردوس به گناباد رسیدید، از خروجی سمت راست باید خارج شوید. تقریبا ۴ کیلومتر رانندگی می‌کنید تا به قنات بلده فردوس برسید.

عکس از: سایت Irna

مسیر دسترسی به قنات بلده فردوس از تهران به ترتیب زیر است:

1. اگر از تهران به بازدید قنات بلده فردوس می‌روید، دو مسیر دارید. مسیر اول از جاده سمنان و راه سبزوار است؛ که تقریبا بین ۱۰ تا ۱۱ ساعت طول می‌کشد. مسافت تهران تا شهر فرودس حدود ۹۴۶ کیلومتر است.
2. مسیر دوم برای رفتن از تهران به فردوس جاده کاشان است. از جاده کاشان باید وارد راه طبس شوید که حدود ۱۲ ساعت طول می‌کشد. مسافت تهران تا قنات بلده از این مسیر حدود ۱۱۰۰ کیلومتر است.

نزدیکترین ایستگاه‌های قطار به قنات بلده فردوس:

• ایستگاه قطار طبس
• ایستگاه قطار خواف

عکس از: سایت Irna

اگر در ایستگاه قطار طبس پیاده شوید تقریبا تا قنات ۳ ساعت راه دارید.

از ایستگاه قطار خواف هم تقریبا ۴ ساعت طول می‌کشد تا به قنات بلده فرودس برسید.

برای سفر هوایی، فرودگاه طبس نزدیکترین فرودگاه به فردوس است. از فرودگاه طبس تا قنات بلده هم تقریبا ۳ ساعت راه دارید. قنات فردوس ۲۲۵ کیلومتر با فرودگاه طبس فاصله دارد. برای اطلاع دقیق از روزهای پرواز و قیمت بلیط هواپیما طبس می‌توانید به سایت راستین گشت سر بزنید.

معماری قنات بلده فردوس

قنات بلده، شاهکاری تاریخی از خلاقیت و هنر ایرانیان است. اینکه در گذشته بدون هیچ امکاناتی ایرانیان توانسته بودند در دل بیابان چنین شاهکاری خلق کنند خودش جای تعجب دارد! مهندسی قنات فردوس بلده به قدری پیچیده است که هنوز هم کارشناسان سر از این همه نبوغ درنیاورده‌اند!

عکس از: سایت Irna

مردم فردوس در منطقه‌ای که دست‌یابی به آب تقریبا غیرممکن بود، توانسته بودند بدون امکانات قناتی همیشه جوشان بسازند. جالب است که آب قنات بلده فردوس می‌تواند ۳۵ کیلومتر را طی کند تا بیش از ۲ هزار و ۳۸۲ هکتار از زمین‌های کشاورزی را سیراب کند!

کاریز بلده، در گذشته ۲۷ رشته قنات و چهار چشمه داشت؛ اما در حال حاضر فقط ۱۶ رشته از قنات‌های آن فعال است. این قنات ۱۲ رشته اصلی، ۴ رشته فرعی و ۲ دهنه چشمه دارد.

عکس از: سایت Yjc

آب کاریز فردوس به یک شاهجو یا جوی بزرگ می‌‌ریزد. برای کم کردن حجم آب، این شاهجو به دو جوی کوچکتر تقسیم می‌شود. در گذشته افرادی وظیفه تقسیم آب را داشتند که به آن‌ها کیال (به معنی تقسیم کننده آب) می‌گفتند. همچنین، چند نفر برای مراقبت از آب تعیین می‌شدند که جویبان نام داشتند. شغل این افراد تمام وقت بود و به همین دلیل هزینه غذا و خرج‌های روزمره به آن‌ها می‌دادند.

عکس از: سایت Irna

اضافه کردن خاک رس به آب، یکی از راهکارهای جالبی است که از قدیم تا به امروز برای کم کردن مقدار تبخیر و نفوذ آب انجام می‌دهند. بعد از جاری‌شدن آب در جوی‌ها، شخصی که به او «تیره‌گر» می‌گویند به طور مرتب مقداری خاک رس به آب اضافه می‌کند تا آب گل آلود شود و منافذ مجرای آبرسانی قنات را ببندد. به این روش مقدار نفوذ آب به داخل زمین کم می‌شود.

ویژگی اصلی قنات بلده فردوس

قنات بلده فردوس به قنات همیشه جوشان معروف است. ویژگی اصلی قنات بلده فردوس این است که در منطقه‌ای بی‌آب و کویری هنوز هم توانایی سیرآب کردن بیش از ۲ هزار و ۳۸۲ هکتار زمین کشاورزی را دارد.

عکس از: سایت Irna

هر ۸ شبانه روز یک بار آب از قنات وارد جوی‌ها می‌شود و تمام باغ‌ها و زمین‌های کشاورزی فردوس سیراب و آب‌انبارها پر می‌شوند. می‌گویند که آب قنات در ۷۰۰ متری زمین جریان دارد و این موضوع یکی دیگر از ویژگی‌های جالب این کاریز است.

با وجود گذشت این همه سال، مردم فردوس هنوز هم از آب قنات بلده بهره‌مند هستند. کاریز بلده فردوس آب‌های سطحی را از دره‌ها جمع‌آوری می‌کند و در شبکه پیچیده به یکدیگر متصل می‌کند. اگر این قنات ساخته نمی‌شد مردم باید آن منطقه را ترک می‌کردند و زندگی و کشاورزی در فردوس غیرممکن بود.

از افسانه تا حقیقت

در گذشته به خاطر کم‌آبی، آب قنات بلده را به صورت عادلانه بین مردم تقسیم می‌کردند. هر شخصی به اندازه سهمی که به او تعلق می‌گرفت می‌توانست از آب استفاده کند. می‌گویند که حدود ۴۰۰ سال پیش، بعضی از صاحب‌های آب بلده جان خود را از دست می‌دهند و حدود سه هزار فنجان آب بدون صاحب می‌ماند.

عکس از: سایت Khorasannews

وقتی شاه عباس صفوی به همراه شیخ بهایی پیاده برای زیارت از اصفهان به سمت مشهد می‌رفت، در شهر تاریخی تون یا همان فردوس توقف می‌کند. یکی از دانشمندان آن زمان که میرتونی نام داشت، از شاه عباس می‌خواهد که این ۳ هزار فنجان آب بدون صاحب را وقف ۴ طبقه کند. این ۴ طبقه سادات، علما، فقرا و صلحا بودند.

به همین دلیل، شاه عباس هم فنجان‌های آب را به این ۴ طبقه وقف می‌کند. می‌گویند که دلیل تقسیم شدن آب قنات بلده فردوس به دو جوی مساوی به خاطر رعایت عدالت در تقسیم آب به درخواست شیخ بهایی در همین مسافرت است.

عکس از: سایت Irna

غلامحسین‌خان افضل الملک در سفرنامه خراسان و کرمان نوشته: «در سال ۱۳۲۱ هجری قمری وقتی از مشهد به کرمان سفر می‌کرد در مسیر از شهر تاریخی تون (فردوس) عبور کرده و داستانی را از زبان پادشاه شهر طبس در سفرنامه تعریف می‌کند.»

عکس از: سایت Yjc

این داستان به شرح زیر است:

«مردی گیلکی برای او تعریف کرده که وقتی از تون به گنابد (گناباد) می‌رفتند، چند دزد به آن‌ها حمله می‌کنند و چند نفر از همسفرهایش از ترس، خود را در چاه می‌اندازند؛ بی‌خبر از آنکه چاه همان کاریز بلده فردوس بوده!

چون نمی‌توانستند از چاه بیرون بیایند به یک نفر مبلغی پرداخت می‌کنند تا داخل چاه برود و آن‌ها را بیرون بیاورد. طول طنابی که با آن مرد را به داخل قنات می‌فرستند به ۷۰۰ متر می‌رسد.

عکس از: سایت Irna

آنقدر عمق چاه زیاد بود که فکر می‌کنند مرد مرده است! اما بعد از اینکه طناب را می‌کشند و مرد بالا می‌آید می‌گوید که: «آبی عظیم در این کاریز روان است و آب آن کاریز ۴۰۰ فرسنگ می‌رود.»

کسی به طور دقیق نمی‌داند چقدر این داستان‌ها واقعیت دارد. اما من داستان‌هایی که درباره کاریز خوانده بودم را برایتان خلاصه‌وار تعریف کردم.

امکانات رفاهی قنات بلده فردوس

قنات بلده فردوس در حال حاضر امکانات رفاهی مناسبی ندارد. چند سالی می‌شود که مسیر دسترسی گردشگران برای ورود به بخش‌های زیرزمینی و قنات‌نوردی ایجاد شده است. این مسیر روی یکی از میله چاه‌های کاریز، که دهمین کاریز از مجموعه قنات بلده محسوب می‌شود، احداث شده است. میله چاه همان فضای استوانه‌ای شکل است که عمود بر سطح زمین حفر می‌شود.

عکس از: سایت Mcth

چون قنات بلده فردوس در زمینه جذب و توسعه گردشگری پایدار اهمیت زیادی دارد، اقامتگاه‌های بوم‌گردی متعددی در اطراف آن ساخته شده است. نزدیکترین اقامتگاه‌های بوم‌گردی به قنات فردوس در اسلامیه و باغستان علیای و سفلی فردوس هستند.

همچنین، قرار است ۱۰ ایستگاه گردشگری در این مجموعه ساخته شود.

تاریخچه قنات بلده فردوس

تاریخ ساخت قنات بلده فردوس به طور دقیق مشخص نیست. بنا بر مستندات تاریخی قدمت احداث قنات بلده به قبل از اسلام و دوره ساسانی می‌رسد. ناصر خسرو در سفرنامه خود کاریز بلده را به کیخسرو نسبت داده است.

عکس از: سایت Neshanmap

بعضی از باستان‌شناسان هم می‌گویند سفال‌های اطراف قنات بلده فردوس نشان می‌دهند که این قنات ۵۰۰ سال بعد از قنات قصبه گناباد ساخته شده است.

آب قنات بلده از کوه‌های شمالی فردوس سرچشمه می‌گیرد و آب‌های سطحی را هم دخیره می‌کند. قنات بلده فردوس، باغ‌ها و زمین‌های کشاورزی روستاهای باغستان علیا و سفلی و شهر اسلامیه را آبیاری می‌کند.

البته در گذشته آب کاریز بلده تنها برای آبیاری زمین‌های کشاورزی استفاده نمی‌شد. کاریز قنات بلده آب آشامیدنی مردم فردوس را تامین می‌کرد. قسمتی از آب به سمت حیاض «آب‌انبارها» می‌رفت و بخش زیادی از آب شهر فردوس را تامین می‌کرد.

عکس از: سایت Neshanmap

نحوه استفاده از آب کاریز برای آشامیدن به این صورت بود که مردم مقداری از آب قنات را در آب‌انبار نگهداری می‌کردند. بعد از چند روز که خاک و ناخالصی‌های آب ته‌نشین شد به عنوان آب آشامیدنی از آن استفاده می‌کردند. ظرفیت کانال‌های انتقال آب این کاریز به قدری است امکان تولید ۵۰۰۰ تن ماهی را در هر دوره پرورش دارد!

عکس از: سایت Irna

قنات بلده فردوس از مهم‌ترین جاهای دیدنی خراسان جنوبی و یکی از آثار ملی ایران است. این کاریز در سال ۲۰۱۶ به همراه ۱۱ قنات ایرانی دیگر در فهرست آثار جهانی یونسکو به ثبت رسید.

وجه تسمیه قنات بلده فردوس

داستان پیچیده‌ای پشت وجه تسمیه قنات بلده فردوس وجود ندارد. همانطور که تعریف کردم، این قنات در شهر فردوس قرار دارد؛ بلده به معنی شهر و فردوس هم نام منطقه‌ای است که قنات را در آن ساخته‌اند. در نتیجه قنات بلده فردوس به معنی «قنات شهر فردوس» است. اگر دقت کرده باشید نام بیشتر قنات‌های ایرانی و جاهای تاریخی ایران از روی منطقه‌ای که در آن قرار دارند گرفته شده است.

عکس از: سایت Irna

جاهای دیدنی نزدیک به قنات بلده فردوس

اگر از این قنات بازدید کردید، بد نیست به جاهای دیدنی نزدیک آن هم سری بزنید.

– آسیاب حاجی خان

یکی از جاهای دیدنی فردوس که باید در برنامه سفرتان بگذارید، آسیاب قدیمی حاجی خان است. آسیاب حاجی خان اثری تاریخی مربوط به دوره قاجار است. این آسیاب چون در شهر باغستان قرار دارد به آن آسیاب باغستان هم می‌گویند. آسیاب حاجی خان را حاج یوسف خان کلانتری از حاکمان خراسان در دوره قاجاریه (۱۲۶۰-۱۳۲۸) ساخته است.

عکس از: سایت Bornanews

فاصله آسیاب باغستان یا آسیاب حاجی خان تا قنات بلده فردوس ۴ کیلومتر است که با خودرو سواری حدود ۹ دقیقه طول می‌کشد.

آسیاب قدیمی حاجی خان هم در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

آدرس آسیاب قدیمی حاجی خان در شهر باغستان، از توابع بخش اسلامیه شهرستان فردوس، خیابان امام خمینی، کوچه ۲۷ است.

– آبگرم فردوس

آبگرم فردوس یکی از جالب‌ترین جاهای دیدنی فردوس نزدیک قنات بلده است که در ۲۰ کیلومتری شهر فردوس قرار دارد. مجموعه تفریحی و آب‌درمانی هلال فردوس ایرانیان، قطب گردشگری سلامت شرق ایران و بزرگترین مجموعه اقامتی استان خراسان جنوبی است. آبگرم معدنی هلال فردوس به خاطر تنوع مواد معدنی، رتبه اول آبگرم‌های معدنی ایران را دارد. کلراید سدیم، سولفات، منیزیم، بی کربنات، کلسیم، نیترات و فسفات چند نوع از مهم‌ترین مواد معدنی موجود در آب هستند.

عکس از: سایت Google Maps

آبگرم فردوس تمام امکانات رفاهی را برای مسافران فراهم کرده است. ویلاهای اقامتی مجموعه تفریحی و آب‌درمانی هلال فردوس ایرانیان مجهز به وان آبگرم طبیعی هستند. آبگرم وان‌های ویلا مستقیم از چشمه تامین می‌شوند.

ویلاهای مجموعه نزدیک قنات بلده به صورت یک خوابه و دوخوابه و دارای حیاط اختصاصی هستند.

انواع ویلاهای مجموعه تفریحی و آب‌درمانی هلال فردوس:

• ویلاهای vip با حوضچه آبگرم طبیعی
• ویلاهای پردیس با وان آبگرم طبیعی
• ویلاهای معمولی بدون آبگرم طبیعی

عکس از: سایت Google Maps

امکانات آبگرم فردوس شامل استخر و حوضچه‌هایی آب‌درمانی عمومی و خصوصی، سونا، مهمانسرا، انواع سوئیت و ویلا، رستوران، هایپرمارکت و زیپ‌لاین است.

آدرس آبگرم فردوس در کیلومتر ۲۰ جاده فردوس مشهد است.

شماره تماس آبگرم فردوس: ۳۱۱۳۱ – ۰۵۶

لوکیشن آبگرم فردوس روی گوگل مپ

منبع: علی بابا