معبد آناهیتا کجاست؟ آشنایی با قلعه کنگاور باستانی

معبد آناهیتا که از نظر اهمیت تاریخی و معماری دست کمی از تخت جمشید ندارد؛ اما متاسفانه هیچ‌گاه آن‌قدر که باید به این معبد توجه نشده است. لحظه لحظه تاریخ هر سرزمینی داستان افسانه یا اسطوره‌ای پنهان دارد که برای عیان و مشخص‌شدنش باید سال‌های‌سال تلاش و جست‌وجو کرد، تکه‌‌های پازل داستان را کنار هم گذاشت تا به نتیجه واقعی دست یافت.

یکی از شناسنامه‌ها و اسناد تاریخ سرزمین ما در شهر کنگاور استان کرمانشاه است. در این مقاله از مجله علی‌بابا سعی کردیم یکی از تکه‌های پازل تاریخ ایران را معرفی کنیم. اگر به ایران باستان و دیدنی‌های کرمانشاه علاقه‌مندید، این مطلب از مجله گردشگری علی‌بابا را از دست ندهید.

معبد آناهیتا کجاست؟

اگر ۹۴ کیلومتر مانده تا کرمانشاه در جاده همدان، سمت راست خودرو را با تیزبینی بررسی کنید، یکی از جاهای دیدنی کنگاور را می‌بینید که خبر از وجود بنایی قدیمی در آن حوالی می‌دهد. معبد آناهیتا دقیقا وسط شهر کنگاور استان کرمانشاه قرار دارد.

عکس از: سایت Google Maps

بنایی سنگی که شاید حالا چیزی از زیبایی معماری و بصری نداشته باشند؛ اما تاریخچه و سرگذشت غریبی دارد. سرگذشتی آن‌قدر مهم است که فقط ۵۰ سال است کاوشگران به‌طور رسمی در حال بررسی جزء‌به‌جزئش‌اند.

عکس از: سایت Google Maps

لوکیشن معبد آناهیتا روی گوگل‌مپ

مسیر دسترسی به معبد آناهیتا

کنگاور شرقی‌ترین شهر کرمانشاه است و تقریبا بین مرز این استان با همدان قرار گرفته است. دورتادور شهر کنگاور ایستگاه راه‌آهن و فرودگاه است؛ اما خود این شهر از چنین امکاناتی بی‌نصیب مانده. سه مسیر به کنگاور منتهی می‌شود:

1. اگر از شهر همدان حرکت می‌کنید، از جاده همدان به کرمانشاه استفاده کنید.
2. اگر از شهر کرمانشاه حرکت می‌کنید، از مسیر کرمانشاه به همدان استفاده کنید.
3. اگر از شهر فیروزان یا نهاوند حرکت می‌کنید، از جاده‌ی نهاوند به کرمانشاه استفاده کنید.

عکس از: سایت Google Maps

اگر قصد سفر با قطار را دارید، بهترین راه این است که به ایستگاه راه‌آهن همدان بروید.

و اگر قصد سفر هوایی به معبد آناهیتا را هم دارید بهترین راه خرید بلیط همدان یا کرمانشاه است. ادامه مسیر تا کنگاور را هم باید با خودرو شخصی یا تاکسی و تورهای گردشگری طی کنید.

مسیر معبد آناهیتا از تهران

نزدیک‌ترین مسیر از تهران به معبد از شهرهای ساوه و همدان می‌گذرد و سپس به کنگاور می‌رسد. طول این مسیر که اغلب آزادراه است ۴۰۰ کیلومتر و زمان تقریبی تا مقصد (بر اساس سرعت ۱۰۰ کیلومتر در ساعت) ۴ ساعت تخمین زده می‌شود. طول مسیر جاذبه‌‌های دیدنی متفاوتی دارد که هرکدام یک سفر جداگانه نیاز دارد؛ اما اگر قصد بازدید کوتاه از آن‌ها را دارید، پیشنهاد علی‌‌بابا گردشی یک‌روزه در همدان و ساوه سپس حرکت به‌سمت معبد است.

عکس از: سایت Google Maps

مسیر معبد آناهیتا از کرمانشاه

از کرمانشاه به معبد مسیری تاریخی و دیدنی پر از جاذبه‌های گردشگری است که در هر فرعی و شهری که ساکن شوید حداقل چند ساعتی سرگرمی‌های تفریحی آماده دارد. در این مسیر البته با حدود یک‌ ساعت رانندگی اضافه به بیستون می‌رسید یا می‌توانید در مسیر کوهستانی قله پراو رانندگی کنید. طول جاده کرمانشاه تا کنگاور حدود ۹۰ کیلومتر است.

عکس از: سایت Google Maps

مسیر معبد آناهیتا از نهاوند

مسیر نهاوند برای هم‌وطنانی‌ مناسب است که از جنوب، مرکز یا جنوب شرقی کشور قصد سفر به معبد آناهیتا را دارند، از خود نهاوند تا کنگاور حدود ۶۰ کیلومتر مسافت است که بسته به جاده انتخابی یک یا دو کیلومتر کم ‌و زیاد می‌شود. کوتاه‌ترین و البته بهترین مسیر از شهر سلطان‌آ‌باد به‌سمت آزادراه کرمانشاه به همدان و کنگاور می‌رسد. این مسیر علاوه‌بر کوتاهی، کوهستانی و جنگلی نیز هست و شما را مستقیم به کنگاور همدان می‌رساند.

عکس از: سایت Google Maps

مسیر معبد آناهیتا از همدان

جاده همدان به معبد در واقع قسمتی از مسیر تهران تا کنگاور است. بین این دو شهر حدود ۶۳ کیلومتر فاصله است و مسیر از شهرهای دهگلان و اسدآباد می‌گذرد.

بهترین زمان بازدید از معبد آناهیتا

از نظر آب‌وهوایی کرمانشاه اقلیمی شاعرانه دارد. با باران‌های کوتاه و شدید در فصل‌های پاییز و بهار و زمستان بسیار سوزناک همراه با برفی که معمولا منجر به بسته‌شدن جاده‌های بین شهری می‌شود.

فقط تابستان برای انتخاب زمان سفر به معبد مناسب است. تابستان می‌توان هر جاده فرعی و اصلی در این استان را بدون ترس از شرایط جوی طی کرد؛ شب‌ها در چادر ساکن شد و صبح با نسیم خنک و آفتابی زندگی‌بخش به سفر ادامه داد؛ البته طبیعتا حجم مسافران در این فصل بیشتر از زمستان و بهار است و باید انتظار جمعیت را هم داشته باشید.

عکس از: سایت Google Maps

ویژگی دیگر فصل تابستان برای سفر به معبد آناهیتا، وجود امکانات رفاهی ارزان‌قیمت و شرایط اسکان آسان است؛ چرا که مدارس و… به خدمات عمومی برای مسافران اضافه می‌شوند.

اگر قصد سفر نوروزی به استان کرمانشاه را دارید؛ پس باید انتظار شلوغی مکان‌های تفریحی به‌خصوص معبد آناهیتا را هم داشته باشید. جمعیت فراوانی در نوروز به‌سمت این استان حرکت می‌کنند که مسیرشان عمدتا از شهر کنگاور نیز می‌گذرد.

تاریخچه معبد آناهیتا

معبد، کاخ یا ساختمانی مرکز شهری قدیمی؟ بین تمام کارشناسانی که طی ۵۰ سال گذشته محل معبد آناهیتا و متون و شواهد تاریخی را بررسی کرده‌اند، یک نظر به اثبات رسیده و همه روی آن اتفاق‌نظر دارند: ساختمان وسط شهر کنگاور عظمت و شکوه غرب ایران بوده است.

عکس از: سایت Google Maps

از سال ۴۶ بر اساس چشم‌انداز افزایش توریسم در دوره پهلوی و آماده‌سازی بناهای تاریخی برای گسترش ایران‌شناسی بررسی‌های علمی و تاریخی روی معبد آناهیتا شروع شد.

البته قبل از آن نیز این ساختمان عظیم و بازمانده‌هایش از چشم تاریخ‌نگاران دور نبود؛ چراکه بسیاری از نظریه‌های تاریخی گفته شده بعد از سال ۴۷ نیز با بررسی متون تاریخی و سفرنامه‌های همین کارشناسان بیان شد. درباره معبد آناهیتا سه نظریه معروف وجود دارد. طبق نظر باستان‌شناسان و کارشناسان ایرانی، این معبد متعلق به دوره هخامنشیان و اشکانیان و ساسانیان است.

عکس از: سایت Google Maps

بر اساس نظریه باستان‌شناسان اروپایی معبد نمونه‌ای از معابد یونانی در مرز سوریه و ترکیه و کپی از فرهنگ معماری یونان قدیم است. نظریه معروف دیگر نیز معبد آناهیتا را کاخی متعلق به خسرو پرویز می‌داند. هرچه بود و هست ساختمان از نظر معماری سیاسی و تاریخی اهمیت زیادی دارد؛ زیرا این معماری هرگز در یک قلعه یا ساختمانی ساده و حکومتی انجام نمی‌شده است.

عکس از: سایت Google Maps

از سال ۱۳۴۷ پروسه‌‌ مرمت و بازسازی معبد آناهیتا شروع شد. کم‌کم سنگ بنای محافظت از ساختمان معبد که طی دوره‌های مختلف با حوادث طبیعی و انسانی تخریب شده بود، بنا شد.

اولین مشکل در فرایند بازسازی بنا ساختمان‌هایی بودند که به‌دلیل کم‌اهمیتی این بنا برای مردم، طی سال‌ها دقیقا وسط محیط معبد انجام شده بود. اطراف دیوارهای قدیمی معبد، حوض و صفه‌های آن، خانه و مغازه ساخته شده بود. در نهایت دولت وقت با آزادسازی محیط و کوچاندن مردم به موقعیتی دیگر، شرایط را برای تاریخ‌نگاران آماده کرد. حدود ۵۰ سال است که فرایند بررسی و مرمت برای پی‌بردن به راز تخته‌سنگ‌های روی تپه بلند شهر کنگاور انجام می‌شود.

عکس از: سایت Google Maps

داستان‌های فولکلور بسیار زیادی درباره این ساختمان وجود دارد. مثلا برخی می‌گویند اینجا محل پرستش آناهیتا الهه زیبایی و آب بوده است. برخی می‌گویند این کاخ برای زندگی همسر خسروپرویز تکمیل شده است. حالا و بعد از سال‌ها تلاش همه می‌دانند که نباید سراغ محیط معبد برای تخریب و طبیعتا آسیب بروند؛ زیرا اینجا مکانی فوق‌العاده مهم از نظر تاریخی است.

شرایط معماری و اطراف معبد به‌خصوص بعد از ورود اسلام به ایران دستخوش تغییرات بسیار زیادی شد. اصلا از همین دوره بی‌توجهی‌ها به ساختمان اصلی زیاد شد؛ زیرا توجه مردم از معبد روی بازارچه و امامزاده‌ای رفت که دقیقا کنار معبد احداث شد. بااین‌حال دیوارهای سنگی قدیمی و ستون‌های پنج‌متری معبد آن‌قدر محکم بود که خم به ابرو نیاورد.

عکس از: سایت Google Maps

بعد از تخلیه ساکنان داخل و اطراف معبد آناهیتا این مکان به‌عنوان اولین آثار تاریخی ایران ثبت شد و از آن روز معبد کنگاور به محل آموزش تحقیق و بازدید توریست‌ها تبدیل شد. قدمت این بنا طبق شواهد یافت‌شده متعلق به دو یا سه سده قبل از میلاد است.

علت نام‌گذاری معبد آناهیتا

همان‌ طور که گفته شد، نظریه‌های مختلفی به‌دلیل تنوع شواهد یافت شده در این بنا و تعدد نظرات ثبت‌شده درباره معبد آناهیتا وجود دارد. بااین‌حال مهم‌ترین شاهد اهمیت بسیار زیاد به آب و نمادهای اسطوره‌ای ایرانی در معماری معبد کاملا مشخص است. طبق الگوسازی که برای نقشه ساختمان معبد انجام شد، آب از چهارطرف وارد این ساختمان می‌شده و به حوضچه داخلی آن می‌ریخته است.

عکس از: سایت Google Maps

چهار سرستون گاوشکل نیز در سالن اصلی ساختمان وجود داشته که نشان‌دهنده‌ی توجه سازندگان به به اسطوره ایرانی یعنی آناهیتا خداوند آب و زیبایی است.

تاریخ‌نگار یونانی ایزیدور خاراکسی در نوشته‌هایش از معبدی برای آرتمیس یاد می‌کند. مورخان ایرانی با بررسی شواهد و شرایطی که خاراکسی از ساختمان می‌گوید همین معبد را گزینه اصلی مدنظر تاریخ‌نگار یونانی می‌دانند. به همین دلیل از آن روز، این ساختمان به معبد آناهیتا که معادل خدای یونانی آرتمیس است، شناخته و معرفی شد.

عکس از: سایت Irandepth

معماری معبد آناهیتا

یکی از مهم‌ترین سوالات درباره معبد آناهیتا که هنوز راه زیادی برای رسیدن به آن وجود دارد، شرایط معماری و ساخت این بناست. با اینکه از سال ۱۳۴۷ به‌صورت مداوم کاوشگران در حال بررسی این محیط بودند، هنوز بخش‌های زیادی از مساحت ۵۰۰۰۰ هزارمتری تخمین زده شده، از زیربنای معبد بررسی نشده است.

عکس از: سایت Google Maps

این معبد روی تپه‌ای با ۱۵ متر ارتفاع از اراضی اطراف ساخته شده است. دورتادور تپه معبد با دیوارهای بلند و ستون محصور بود و وسط آن ساختمان و حیاط با چهار صفه ساخته شده است.

کسانی که کنار این ساختمان می‌گذشتند، طبیعتا تپه‌ای بلند و دیوارهای مرتفعی را می‌دیدند یا با گذر از کنار پلکان معبد چشمشان به سرستون‌های ساختمان اصلی هم می‌افتاده است.

عکس از: سایت Tasnim

مهم‌ترین ویژگی معماری بنا استفاده از سنگ و آهک در کل ساختمان است. با اینکه این ساختمان را معبد آناهیتا می‌نامند؛ اما تاکنون جز چند سرستون به‌شکل گاو، نماد مذهبی دیگری یافت نشده است. از نظر بازه زمانی نمی‌توان این ساختمان را متعلق به یک دوره تاریخی دانست و تا به امروز، کارشناسان این بنا و مرمت‌هایش را به سه دوره‌ی هخامنشیان و اشکانیان و ساسانیان منسوب می‌دانند.

– ستون‌ها

یکی از عجایب این ساختمان ساخت ستون‌های یک تکه‌ی ۵متری است. ستون‌هایی با سرستون‌های بزرگ و شکل دار. ویژگی بارز ستون‌های معبد آناهیتا کنگاور نسبت یک به سه قطر به طول ستون‌هاست که تقریبا امری نادر در معماری ایرانی است. فاصله اراضی اطراف معبد تا سرستون‌ها چیزی حدود ۱۵ متر است. جالب است بدانید که در نقشه تخمینی معبد چیزی حدود ۵۴۰ ستون پیش‌بینی شده است.

عکس از: سایت Google Maps

– دیوارهای اطراف معبد

دورتادور تپه‌ معبد دیوارهایی قطور ساخته شده که وظیفه هم‌سطح‌سازی محیط اطراف بنا با کف حیاط ساختمان را داشته‌اند. در واقع این دیواره‌ها محیط معبد را از کوچه‌های اطرافش جدا کرده است. از کنار همین دیوارها در دو طرف شمال و جنوب پلکانی طولانی چیده شده تا مسیر دسترسی مردم به حیاط معبد را فراهم کند. ستون‌های معبد روی همین دیواره‌های سنگی آهکی بوده است.

عکس از: سایت Google Maps

– صفه

وسط محیط بزرگ روی تپه‌ای که دورتادورش دیوار و ستون هم وجود دارد، یک ساختمان با چهار صفه (تالار) بزرگ است که دید خوبی به اطراف دارند و محل تجمع و نشیمن چهار طرف ساختمان را فراهم می‌کنند.

عکس از: سایت Google Maps

کاربرد معبد آناهیتا در گذشته

همان‌ طور که گفته شد راجع‌به کاربرد معبد آناهیتا اختلاف نظرهای بسیاری وجود دارد. عده‌ای این بنا را استراحتگاهی برای مهمان‌های پادشاهان می‌دانستند و عده‌ای معتقدند اینجا برای شکار و شکارچی‌های ساخته شده است در واقع شکارگاهی مناسب است.

عکس از: سایت Irandepth

مشهورترین داستان و نظریه ای که درباره بنا ذکر شده و اتفاقا با همین نام هم از آن یاد می‌شود معبدی برای ستایش الهه آب آناهیتاست.

امکانات رفاهی معبد آناهیتا

در محیط تپه معبد آناهیتا ساختمان اداری پایگاه ملی معبد ساخته شده است و امکانات عمومی مثل نمازخانه و فروشگاهی کوچک و سرویس بهداشتی را در نظر گرفته‌اند. به‌دلیل مرکزیت معبد در شهر کنگاور خیلی ساده می‌توان به امکانات مختلف مثل فروشگاه، رستوران‌ها حتی پارکینگ و پارک هم دسترسی داشت.

عکس از: سایت Google Maps

جاهای دیدنی نزدیک به معبد آناهیتا کنگاور

شهر کنگاور و مناطق اطراف آن باتوجه‌به سابقه تاریخی که دارد، نقاط دیدنی و گردشگری مختلفی دارد. این منطقه طبق شواهد تاریخی در مسیر جاده ابریشم قرار گرفته که محل عبورومرور کاروان‌ها و پادشاهان بوده است.

عکس از: سایت Apochi

– امامزاده ابراهیم

یکی از نقاط گردشگری امامزاده ابراهیم از نوادگان امام سجاد است که پس از ورود اسلام به ایران دقیقا کنار تپه معبد آناهیتا ساخته شد. ساختمان این معبد متعلق به دوره صفوی است اما بخش عظیمی از ساختمان قدیمی در زلزله سال ۱۳۳۲ تخریب شد. این امام‌زاده سپس با حفظ معماری و افزایش زیربنای بازسازی شد.

عکس از: سایت Google Maps

– تپه گودین

یکی از قدیمی‌ترین تپه‌های تاریخی ایران که بقایای شهری قدیمی و مهم زیر لایه‌لایه آن دفن است، گودین تپه استان کرمانشاه است. اگر می‌خواهید قدمت و اهمیت این نقطه را بفهمید باید ارجاعتان دهیم به آثاری که از فراوری شراب و آبجو در این محل آن هم حداقل ۲۹۰۰ تا ۳۱۰۰ سال قبل از میلاد کشف شده است.

عکس از: سایت Isna

فاصله گودین تپه تا معبد آناهیتا حدود ۱۴ کیلومتر است. برای رسیدن به این منطقه بعد از هشت کیلومتر رانندگی در جاده همدان به کنگاور باید به‌سمت راست و خروجی تویسرکان کنگاور بپیچید.

– سراب فش

اگر بعد از بازدید از معبد آناهیتا قصد آب‌تنی و گردش در محیطی طبیعی داشتید، پیشنهاد می‌کنم سری به سراب فش بزنید. دهکده‌ای قدیمی با چشمه و کوه کوهسارهای سرسبز که جان را تازه می‌کند. سراب فش ۱۵ کیلومتر از معبد آناهیتا فاصله دارد و مسیرش به‌سمت شمال کنگاور از روستای حسن‌آباد و سلیمان‌آباد می‌گذرد.

عکس از: سایت Google Maps

– گور دخمه صحنه

اگر از محلی‌ها بپرسید، گور دخمه صحنه را با مقبره شیرین و فرهاد می‌شناسند. دخمه‌ای در دل کوه که در واقع از دوره هخامنشیان باقی مانده است. محیط اطراف این کوه و گوردخمه پر از درختان وحشی و جنگلی و رودخانه است که زیبایی و منظره خاصی برای بازدید کنندگان پدید آورده است. گور دخمه‌های شهر صحنه، در کنار همین شهر و در۳۱کیلومتری مسیر کنگاور به کرمانشاه قرار گرفته است.

توصیه‌هایی برای بازدید از معبد آناهیتا

بازدید از معبد آناهیتا امری ساده است. این بنا به‌دلیل موقعیت مکانی، نیاز خاصی به وسایل و تجهیزات ندارد به‌خصوص که راهنمای پایگاه رسمی معبد آناهیتا کنگاور همیشه در محل آماده راهنمایی بازدید کنندگان است.  معبد در شش ماه اول سال هر روز از ۸ صبح تا ۷ بعدازظهر باز است و شش ماه دوم سال از ۸ صبح تا ۶ بعدازظهر.

• هزینه بازدید از معبد برای هر نفر ۴۰۰۰ هزار تومان است.
• لازم به ذکر است که این مجموعه در روزهای تاسوعا و عاشورا، شهادت امام جعفرصادق، شهادت حضرت علی و رحلت امام خمینی تعطیل است.