اگر شما هم مانند من شیفته برج‌های ساعت قدیمی در سطح شهر هستید این بهترین فرصت برای شناختن یکی از قدیمی‌ترین برج‌های ساعت ایران و جهان است. معمولا در روزگار گذشته، شهرداری‌های قدیم، در میدان اصلی و بزرگ شهر، بر فراز برج‌های بلندی که در میدان می‌ساختند، ساعت‌های بزرگی نصب می‌کردند که همه مردم بتوانند از هر گوشه شهر ساعت و زمان را ببینند؛ مثلا یکی از بهترین نمونه‌های جهانی این میدان‌ها، برج ساعت بیگ بن در لندن است و بهترین نمونه ایرانی آن میدان ساعت یزد و یا به عبارتی «میدان وقت الساعت» است.

قصه جالب و پر فراز‌و‌نشیب این میدان ساعت معروف را در مجله گردشگری علی‌بابا تعریف کرده‌ام تا باز هم با یکی از جاهای دیدنی یزد آشنا شویم و مثل همیشه با دستانی پر سفر کنیم!

قصه پشت‌ میدان ساعت یزد چیست؟

همان‌طور که گفتیم در زمان قدیم، وقتی شهرها آن‌قدر بزرگ نبودند و ساختمان‌های عظیم‌الجثه در رسیدن به آسمان با هم رقابتی نداشتند، معمولا بزرگ‌ترین ساختمان‌های شهر، برج‌های نگهبانی یا برج‌های ساعت در میدان‌های اصلی شهر بودند؛ جایی که هم رفت‌و‌آمد زیاد است و مردم هر جا که سر برگردانند، چشمشان به ساعت می‌افتد.

وقتی روزگار، روزگار درشکه و کالسکه و قاطر و شاهان قاجاری بود، این ساعت قدیمی در یکی از میدان‌های یزد نصب شد و برای شهرهای آن زمان چیزی نو و جدید بود.  به‌طوری‌که میدان ساعت یزد از همتای انگلیسی خود یعنی برج ساعت بیگ بن، بسیار قدیمی‌تر است و با سبک قجری آراسته شده است.

عکس از: سایت ایرنا

همین علت باعث می‌شود این میدان ساعت، یکی از قدیمی‌ترین برج‌های ساعت و اولین ساعت شهری ایران و جهان باشد که در لیست آثار ملی کشور در سال ۱۳۷۸ به ثبت رسیده است.

حافظه تاریخی میدان ساعت یزد

برج میدان ساعت در سال ۷۵۲ هجری قمری ساخته شده است، یعنی نزدیک به هزار‌سال پیش و به خاطر ساختمان قدیمی برج آن، قدیمی‌ترین ساعت شهری جهان محسوب می‌شود. اما ساعت و بازسازی آن در دوران قاجار تکمیل شده و از آن زمان تا به حال همانطور پا‌ بر‌جای مانده است.

عکس از: فاطمه رهبر

در بخش‌هایی از کتاب «جامع مفیدی» ساخت این ساعت را به‌عنوان اولین ساعت شهری به «ابوبکر ساعت‌ساز یزدی» نسبت داده‌اند که آن را در سال ۷۵۲ هجری قمری در مدرسه رکنیه قدیم نصب کرد. امروزه اما چهار ساعت سفید رنگ در چهار طرف این برج نصب شده که از زمان قاجار با میدان وقت الساعت مانده است.

معماری میدان ساعت یزد، برازنده و اصیل

معماری میدان ساعت از سبک معماری قاجاری پیروی کرده است و طاق‌ها، قوس‌ها، تزئینات آجری و کاشی‌کاری‌های منقوش به خطوط آیات قرآن به وضوح در ظاهر آن دیده می‌شود. مثلا اگر پایین این برج ایستاده باشید و به بالا نگاه کنید خواهید دید با چه ظرافتی تمام چهار طرف برج میدان ساعت یزد عینا شبیه هم طراحی شده است.

عکس از: بابک روشن‌بخش

طاق بلندی که تا زیر ساعت کشیده شده، باعث شده است برج میدان وقت الساعت حتی بلندتر به نظر برسد، طاق‌های کوچک بالای ساعت هم در هر طرف، سه تا قرار داده شده‌اند که باعث می‌شود نمای ساعت بزرگ برج بیشتر شود؛ و در‌نهایت نوار‌های آبی‌رنگ کاشی‌کاری‌شده کناره برج چشممان را همراه با رنگ آسمان جلا می‌دهند.

میدان ساعت یزد از لحاظ معماری و پیشینه تاریخی آن‌قدر ارزشمند است که تبدیل به یکی از نماد‌های اصلی این شهر تاریخی و از آثار باستانی مهم یزد به شمار می‌آید.

عکس از: فاطمه رهبر

بخش‌های مختلف میدان ساعت یزد

از دور که به این صحنه نگاه کنید، فقط یک ساعت تاریخی می‌بینید اما اصلا و ابدا این جاذبه تاریخی را در یک ساعتِ قدیمی خلاصه نکنید؛ چون کمی نزدیک شوید، می‌بینید که بخش‌های دیگری هم پشت عظمت این ساعت منتظر هستند تا کشف شوند.

میدان وقت الساعت یزد به دستور «مرتضی اعظم سیدرکن‌الدین محمد‌بن‌نظام‌الدین حسینی‌الریاضی» دانشمند و عالم آن زمان، ساخته شده است. شکل این میدان به صورت مربع شکل است که آب‌انبار، حسینیه و ساباط قدیمی را در خود جای داده است و سبکی قاجاری دارند.

عکس از: فاطمه رهبر

حسینیه

حسینیه میدان ساعت یزد دقیقا در مجاورت میدان وقت الساعت و در خیابان مسجد جامع واقع شده است که زمانی با ساختار کلی میدان یکی بوده است.

آب انبار

آب انبار میدان ساعت را «خواجه شاه امیر استرآبادی» در تاریخ ۱۱۲۱ هجری قمری ساخته و بنای آن به شکلی است که ۴۹ پله و ۴ بادگیر بر روی مخزنش دارد.

ساباط

از ویژگی‌های دیدنی و جذاب معماری و شهرسازی محل‌ های قدیمی یزد، کوچه‌ها و گذر‌های سر‌پوشیده هستند که به آن‌ها «ساباط» گفته می‌شود. هدف از ساختن این ساباط‌ها در شهر یزد این بوده که افراد در شهر‌های کویری بتوانند زیر سایه رفت‌و‌آمد کنند و از نور مستقیم خورشید در امان باشند.

عکس از: فاطمه رهبر

حالا یکی از معروف‌ترین ساباط‌های شهر یزد، ساباط میدان وقت الساعت است که از طریق این ساباط می‌شود به میدان ساعت یزد رسید یا از آن گذر کرد.

میدان ساعت یزد فرقی با ساعت مارکار یزد دارد؟

حواستان باشد که میدان ساعت (وقت الساعت) را با میدان ساعت مارکار اشتباه نگیرید. هر دوی این میدان‌ها در یزد هستند و هر دویشان ساعتی قدیمی دارند، اما میدان وقت الساعت ریش‌سفیدتر است.

ساعت مارکار یزد یا ساعت فردوسی تاریخچه‌اش به سال ۱۳۱۳ باز‌می‌گردد یعنی کمتر از یک قرن گذشته و در زمان سلطنت پهلوی. ساعت مارکار به این علت به ساعت فردوسی معروف است که تصمیم بر این بود که به نام شاعر بزرگ ایران، فردوسی، ساخته شود. سال ۱۳۱۵ محل دقیق این ساعت در میدان مارکار یزد که دقیقا در کنار دبیرستان مارکار است انتخاب شد.

عکس از: باشگاه خبرنگاران جوان

مجموعه میدان مارکار یزد، دبیرستان مارکار و بهزیستی و پرورشگاه مارکار با هزینه شخصی «پشوتن جی دوسابایی» که از زرتشتیان ساکن هند بوده است ساخته شد و ساعت مارکار در‌حال‌حاضر به‌عنوان آثار ملی ایران ثبت شده است.

اما به لحاظ معماری این ساعت شباهت‌هایی نیز به میدان ساعت یزد دارد اما تفاوت ساخت و ظاهر آن‌ها کاملا از بیرون هم واضح به نظر می‌رسد. ساعت مارکار از سه بخش تشکیل شده است: پایه، بدنه برج و کلاهک برج. بدنه خارجی آن از مصالح سیمانی ساخته شده و بر روی آن ابیاتی از شاعر بزرگ، فردوسی ثبت شده است.

اینجا دقیقا وسطِ ایران است!

جالب‌ترین و جذاب‌ترین نکته ساعت مارکار یزد آن است که محققین می‌گویند این ساعت درست در مرکز ایران ساخته شده است و دقیقا وسط ایران است! پس شاید هنگام بازدید از ساعت مارکار یزد حس عجیبی از دانستن این واقعیت داشته باشید که الان دقیقا در وسط وسط ایران ایستاده‌اید!

عکس از: فاطمه رهبر

بهترین زمان بازدید از میدان ساعت یزد

بهترین زمان سفر به یزد و بازدید از میدان ساعت با توجه به این‌که به شهری کویری دارید سفر می‌کنید، باید زمانی را انتخاب کنید که روزهای یزد برایتان خیلی داغ نباشد و شب‌هایش خیلی سرد! پس با این اوصاف فصل تابستان اصلا برای سفر شما مناسب نیست چرا‌که یزد گرم‌ترین روزهای خود را تا اواخر مرداد ماه در فصل تابستان می‌گذراند.

اما بهترین زمان بازدید از میدان وقت الساعت و جاهای دیدنی یزد از اسفند ماه تا اواخر اردیبهشت که دمای هوا نسبتا متعادل است و اختلاف درجه شب و روز به کمترین مقدار خود می‌رسد.

عکس از: فاطمه رهبر

میدان ساعت کجاست؟

بهترین خبر این است که میدان ساعت یزد در یکی از قدیمی‌ترین محله‌های یزد قرار دارد که تعداد زیادی جاهای دیدنی یزد هم اطراف آن پراکنده شده‌اند و دسترسی راحتی به هم دارند. نشانی میدان وقت الساعت یزد این‌جاست: استان یزد، شهر یزد، خیابان امام خمینی، همان برجی که دارید می‌بینید، بله! خودش است!

میدان ساعت یزد روی گوگل‌مپ

چطوری به میدان ساعت یزد برسیم؟

در‌واقع مسیر دسترسی به میدان ساعت آن‌قدر سر‌راست است که تقریبا از هر‌کجای شهر یزد می‌توانید تاکسی به مقصد خیابان امام خمینی سوار شوید و دقیقا کنار میدان وقت الساعت پیاده شوید. اینطوری هم فقط چند دقیقه تا مسجد جامع یزد فاصله دارید و هم به مرکز‌شهر قدیمی یزد و موزه‌هایش.

اولی و تاریخی باشیم!

وقتی دقیق‌تر فکرش را می‌کنیم، می‌بینیم تک‌تک ساختمان‌ها و بناهایی که از کنارش روزی رد می‌شویم حافظه تاریخی مخصوص خود را دارند و فقط عوامل محدودی مانند زمان، نبوغ معماری و شهرسازی و در زمانه خود جدید و پیشرو بودن، از آن‌ها آثاری تاریخی می‌سازند که روزی ما تصمیم می‌گیریم به آن‌جا سفر کنیم و فقط کمی، جرعه‌ای از قدمت و این‌که «زمان چون سایه می‌گذرد» بنوشیم.

عکس از: سایت ایرنا

میدان ساعت یزد هم دقیقا از آن دسته آثار باستانی شهر یزد است که وقتی به این فکر می‌کنیم اولین برج ساعت جهان و ایران است کمی برایمان حیرت‌انگیز به نظر می‌رسد و وقتی از نزدیک شاهد زیبایی‌اش باشیم، ته دلمان از داشتنش غنج می‌رود. انگار که از ازل تا ابد همان‌جا باید بماند تا این داستان را بارها و بارها تعریف کند.