بافت تاریخی یزد؛ شهری که با خورشید رقصیده است!

برخلاف باور خیلی‌ها که گمان می‌کنند چیزهای قدیمی از تکنولوژی و هوش دور است، یزد مثال نقضی بر این ماجرا آورده‌است. تنها کافی است سری به بافت تاریخی یزد بزنید تا با دیدن بناهای موجود در آن شگفت‌زده شوید؛ بناهایی همچون بادگیر و آب‌انبار که نمایانگر هوش مردمان آن زمان است و طبق شرایط اقلیمی شهر ساخته شده. قدم گذاشتن در بافت قدیمی یزد، مانند ورود به برهه‌ای از تاریخ است که همه چیز شکل سنتی، اما زیبا و چشم‌نواز دارد. در این مقاله همراه ما باشید تا شما را با بافت تاریخی یزد و بناها و جاذبه‌های موجود در آن آشنا کنیم.

رزرو بلیط هواپیما با راستین گشت خوبه!

داستان شکل‌گیری بافت قدیمی یزد

یزد شهری با تاریخ کهن است. مردمان از هزاره سوم قبل از میلاد در این منطقه سکونت داشتند. در یک‌سری از منابع نوشته شده‌است که در زمان پیشدادیان عده‌ای از بلخ به سرزمین پارس مهاجرت کردند و بعد از ساکن شدن در این منطقه، اسمش را یزدان گذاشتند. اما در یک‌سری منابع دیگر گفته شده‌است زمانی که بعضی از مردم ایران در شهر ری علیه اقدامات اسکندر مقدونی مخالفت کردند، اسکند آن‌ها را دستگیر کرد، به یزد برد و در چاهی زندانی کرد و آن‌جا را «کثه» نامید که در زبان یونانی به معنی زندان است. البته بعد از رفتن اسکندر، زندانیان آزاد شدند و یزد را آباد کردند. در برخی جاها هم ذکر شده‌است که بهرام گور در راه رفتن به خراسان در کثه استراحت می‌کند و در آنجا کمی بیماری‌اش بهتر می‌شود. به همین دلیل او دستور داد شهر را آباد کنند و اسمش را یزدان‌گرد بگذارند.

اما درمورد شکل‌‌گیری خانه‌های بافت قدیمی یزد باید بگوییم که این شهر به‌دلیل قرارگرفتن بین بیابان لوت و دشت کویر، یکی از خشک‌ترین مناطق ایران است. این آب‌وهوا باعث شده‌بود که مردم یزد در زمان قدیم با الهام‌ از طبیعت، خانه‌هایی از خشت و گل بسازند که دربرابر گرما مقاوم باشد و اتفاقا دلیل ماندگاری این خانه‌ها تا اکنون نیز همین است.

معماری خانه‌های بافت تاریخی یزد چگونه است؟

همان‌طور که گفتیم، خانه‌های بافت قدیمی یزد از جنس خشت و گل است. معیارهای اصلی برای ساخت این خانه‌ها بر اساس تابش نور و جهت وزش باد بوده‌است؛ چرا که یزد از آب‌وهوای گرمی برخوردار است و خانه‌ها باید طوری ساخته می‌شدند که باد را به داخل خانه هدایت کند و از تابیش مستقیم آفتاب در امان باشد. خانه های بافت تاریخی یزد شامل بخش‌های گوناگونی همچون اندرونی، بیرونی، هشتی، بادگیر، سردر و آب‌انبار است. در ادامه هریک از این بخش‌ها را برایتان شرح می‌دهیم.

بادگیر خانه‌های بافت قدیمی یزد

هر زمان که از بادگیر صحبت می‌کنیم، هوش و ذکاوت مردم آن زمان را در دل تحسین می‌کنیم. بادگیرها همان کولرهای امروزی خودمان است، اما با فناوری جذاب‌تر. معماری بادگیرها طوری است که باد را از جهات مختلف به داخل خود هدایت کند. باد بعد از ورود به آن، از تونل عبور می‌کند و به سردابی در کف بادگیر برخورد می‌کند. دراثر برخورد هوا با آب، باد سردی ایجاد و سپس از آن‌جا به بخش‌های مختلف خانه هدایت می‌شود در شهر یزد بیش از 300 بادگیر وجود دارد که این خود به اهمیت بادگیر در بافت قدیمی یزد اشاره می‌کند.

آب‌انبار

یکی دیگر از خلاقیت‌های مردم قدیم ساخت آب‌انبار بود. از آب‌انبار هنگام بارش باران برای ذخیره آب استفاده می‌کردند؛ چراکه یزد شهری خشک و گرم است و یافتن آب در آن زمان سخت بود. البته آب‌انبار علاوه بر ذخیره آب، طوری طراحی شده‌بود که خاصیت خنک‌کنندگی داشت و آب را خنک تحویل مردم می‌داد. همانطور که خواندیم، آب‌انبار یکی از ارکان مهم خانه‌های بافت قدیمی یزد به‌شمار می‌رود.

هشتی؛ از ارکان خانه‌های بافت تاریخی یزد

یکی دیگر از بخش‌های خانه‌های بافت تاریخی یزد، هشتی است. به ورودی هر ساختمان هشتی می‌گویند. درواقع هشتی دالانی سرپوشیده است که مانند یک جداکننده عمل می‌کند؛ یعنی جایی که اندرونی و بیرونی را به هم متصل می‌کند. از هشتی می‌توان به اتاق‌های خانه راه پیدا کرد.

کوچه‌های باریک و دلنشین

کوچه‌های بافت تاریخی یزد سرشار از حس خوب است. کوچه‌هایی پیج‌درپیچ و باریک که به آن کوچه‌های آشتی‌کنان می‌گویند، از عطر خوش زندگی و خشت آکنده شده‌است. حتی معماری کوچه‌ها هم حساب‌شده است؛ چراکه پیچ کوچه‌ها باعث شکستن بادهای تند و دیوارهای بلند خانه‌های اطراف باعث ایجاد سایه در کوچه‌ها می‌شود. اگر در این کوچه‌ها قدم زدید، حتما عکس‌های یادگاری در آن‌جا ثبت کنید.

جاذبه‌های موجود در بافت قدیمی یزد

مسجد جامع یزد

مسجد جامع یزد در طی 1000 سال و در سه دوره بنا شده‌است؛ دوره اول در زمان ساسانیان که این مسجد حکم آتشکده را داشت. دوره دوم و سوم مربوط می‌شود به بعد از اسلام که این مکان تبدیل به مسجد شد. گنبد آن در دوره ایلخانیان ساخته‌شد و سردر مسجد در دوره تیموریان. معماری مسجد از یک مقصوره گنبددار و یک شبستان مستطیلی طولانی تشکیل شده‌است. نقشه مسجد به‌صورت چهارگوش طراحی شده‌ که البته تقلیدی از مسجد کعبه است. بخش‌های مختلف مسجدجامع شامل جلوخان، سردر شرقی، مناره‌ها، کریاس، محراب، صحن داخلی، شبستان، ایوان اصلی، گنبدخانه و موزه است. هر بخش مسجد از نظر کاشی‌کاری و نوشته‌های روی آن و معماری زیبایش مثال‌زدنی است. کاشی‌کاری‌های مسجد که رویشان آیات سوره فتح نوشته شده و فرش‌های نفیس، جلوه‌ای خیره‌کننده به فضای مسجد بخشیده‌است.

آب‌انبار شش بادگیر در بافت قدیمی یزد

همان‌طور که در این مقاله گفتیم، آب‌انبارها نقش خنک‌کنندگی را بر عهده داشتند. در شهر یزد بیش از 300 آب‌انبار وجود دارد که آب‌انبار شش‌ بادگیر یکی از قدیمی‌ترین آن‌ها است. این آب‌انبار در دوره قاجار ساخته‌شد و تنها آب‌انبار یزد است که 6 بادگیر دارد. آب‌انبار 6یادگیر موجود در بافت تاریخی یزد، دارای دو ورودی شمالی و جنوبی و هشتی است. ورودی شمالی را برای مسلمانان و جنوبی را مخصوص زرتشتیان ساخته‌بودند. اگر به بافت قدیمی رفتید، سری هم به این اثر تاریخی بزنید.

ساباط‌ها

یکی دیگر از جذابیت‌های معماری زمان قدیم، ساباط‌ها است. ساباط درواقع کوچه‌هایی سرپوشیده است. این کوچه‌ها دارای سقف‌های هلالی‌شکل است تا درمقابل گرما از مردم محافظت کند. هنگام تابش مستقیم نورخورشید، زیر سقف‌ها سایه ایجاد می‌شود و فضا را خنک‌تر از بیرون نگه می‌دارد. ساباط یکی دیگر از جاذبه‌های موجود در بافت تاریخی شهر یزد است که هوشمندی سازندگانش را برای رفاه حال ساکنین به ما یادآور می‌شود.

آتشکده ورهام

آتش ورهام که در آتشکده یزد قرار دارد، یکی از شگفتی‌های این شهر به‌شمار می‌رود؛ چراکه این آتش 1500سال است که روشن مانده و خاموش نشده‌است. آتش ورهام یا بهرام یکی از سه آتش مقدس زرتشتیان است. علاوه بر جذابیت آتش، ساختمان آتشکده نیز درنوع خود جذاب است. معماری ساختمان برگرفته از معماری هخامنشی و هندی است. یک حوض زیبای فیروزه‌ای مقابل ساختمان آتشکده قرار دارد که به زیبایی آن افزوده‌است. سردر زیبا و ستون‌های سنگی باشکوه که رویشان نقش‌ونگار گل حکاکی شده‌، بسیار جذاب و دیدنی است. بخش‌های مختلف این آتشکده شامل تالار ورجاند، آب‌انبار و نگاره فروهر است.

خانه لاری‌ها

خانه لاری‌ها یکی از خانه‌های بافت قدیمی یزد است که شاید هرکدام از ما دلمان می‌خواست در این خانه زندگی می‌کردیم. معماری بیرونی و داخلی این خانه بسیار جذاب و چشمگیر است. آینه‌کاری‌ها و گچ‌بری‌های خیره‌کننده، شیشه‌های رنگی، پنجره‌های ارسی و اتاق‌های آیینه‌کاری، چشم هر گردشگری را به خود خیره می‌کند. این خانه هم دارای یک آب‌انبار است که به زیبایی آنجا افزوده. تاریخچه خانه لاری‌ها برمی‌گردد به 270 سال پیش که تجاری از لار فارس به یزد آمدند و در این خانه سکونت کردند. این خانه به‌عنوان خانقاه نعمت‌اللهی هم مورداستفاده قرار می‌گرفت و در دوره رضاشاه جزو خانه‌های اعیانی بود.

میدان وقت ساعت

این میدان یکی از بناهایی است که در بافت تاریخی یزد قرار دارد. این میدان قدیمی‌ترین و اولین ساعت شهری ایران است. برج ساعت این میدان از خشت ساخته شده و به شکل مکعب‌ مستطیل است. میدان وقت ساعت به سبک قاجار ساخته شده‌‌است. از زیبایی‌های معماری این برج می‌توانیم به کاشی‌کاری‌های منقوش به آیات، طاق، قوس‌ها و تزئینات آجری اشاره کنیم. لازم به ذکر است که این میدان به ثبت ملی نیز رسیده‌است.

هتل‌ و رستوران‌های نزدیک به بافت قدیمی یزد

دانستن این‌که چه هتل‌هایی در نزدیکی بافت قدیمی یزد قرار دارد، می‌تواند به مسافران و گردشگران کمک بسیاری کند. شاید دلتان بخواهد هتلی که رزرو می‌کنید، به جاذبه‌های موجود در بافت قدیمی شهر نزدیک باشد. همچنین بعد از یک بازدید پرماجرا در این منطقه تاریخی، شاید نیاز به خوردن غذا داشته‌باشید. به همین دلیل در ادامه به هتل‌ها و رستوران‌های نزدیک به بافت تاریخی اشاره می‌کنیم.

• هتل ستاره پارس
• بوتیک‌هتل هومان
• هتل فهادان
• هتل سنتی والی
• بوتیک‌هتل شاه ابوالقاسم
• رستوران هامیلا
• رستوران شاه‌نشین
• رستوران خانه ابراهیمی

جمع‌بندی

در این مقاله شما را با بافت تاریخی شهر یزد، تاریخچه، معماری و جاذبه‌های تاریخی موجود در آن آشنا کردیم. احتمالا بعد از خواندن این مطلب، دلتان بخواهد به یزد زیبا و شگفت‌انگیز سفر کنید و در کوچه پس‌کوچه‌های قدیمی و بااصالتش قدم بزنید. اگر تجربه‌ای از سفر به بافت قدیمی یزد دارید، در قسمت نظرات مقاله با ما درمیان بگذارید.