آرامگاه شیخ احمد جامی؛ فضایی برای آرامش

آرامگاه شیخ احمد جامی از آن جاهای دیدنی مشهد است که صفای وصف‌ناپذیری دارد، پای برهنه در حیاط قدم زدن و نسیم روح‌نوازی که آرامش عجیبی می‌بخشد. اگر برنامه سفر به مشهد دارید، در این مقاله از مجله گردشگری راستین گشت مزار شیخ احمد جامی را هم بشناسید و اگر فرصت کردید، از نزدیک ببینیدش.

آرامگاه شیخ احمد جامی کجاست؟

آرامگاه شیخ احمد جامی در استان خراسان رضوی و شهرستان تربت جام قرار گرفته است و فاصله آن از شهر مشهد حدود ۱۶۶ کیلومتر است.

لوکیشن مزار شیخ احمد جامی روی گوگل مپ

فضای مزار شیخ احمد جامی

از همان ابتدا که می‌خواهید قدم در داخل فضای آرامگاه شیخ احمد جامی بگذارید، شگفت‌زده خواهید شد چون در قسمت ورودی از شما خواسته می‌شود که کفش‌هایتان را درآورید و پابرهنه به این فضای دل‌انگیز بروید. شاید عجیب به نظر برسد و در ابتدا کمی مقاومت داشته باشید اما به محض آن که وارد حیاط می‌شوید، حس بسیار خوبی خواهید داشت. شاید هم کمی پایتان اذیت شود ولی همان هم لذت‌بخش است.

عکس از: سایت Wikimedia

باید بدانید که این جاذبه دیدنی که حدودا متعلق به ۸۰۰ سال پیش است و در سال ۱۳۱۰ با شماره ۱۷۴ به ثبت آثار ملی رسیده است، تنها یک آرامگاه نیست بلکه مجموعه‌ای است از این موارد:

• ایوان
• گنبدخانه
• گنبد سفید
• مسجد کرمانی
• مدرسه امیر جلال‌الدین فیروزشاهی
• مسجد عتیق
• مقبره شیخ احمد جامی
• مسجد جامع نو

عکس از: سایت Google maps

البته بخش‌های دیگری هم به مرور زمان اضافه شده‌اند مانند آب انبار، مسجد زیرزمینی، و همچنین قبرهایی که در نزدیکی مقبره قرار گرفته‌اند.

یکی از اولین قسمت‌هایی از این مجموعه که توجه را به خود جلب می‌کند، درِ ورودی آن است که قدمت آن به قرن هشتم هجری برمی‌گردد. کتیبه‌هایی هم به خط کوفی روی این در چوبی نقش بسته که متاسفانه به دلیل از بین رفتن بخش اعظم آن‌ها، قابل خواندن نیست.

سپس به قسمت ورودی آرامگاه می‌رسید که خشتی است و در دوره‌های مختلف، تزییناتی به آن اضافه شده، برای مثال در دوره ایلخانی با گچ سفید شده و در دوره‌های بعدی هم به گچ‌بری آراسته شده و از رنگ قرمز در آن استفاده شده است. در سمت راست هم قبور زیادی را خواهید دید که سنگ‌های جالبی دارند و روی سنگ‌ها حفره‌ای ایجاد شده که در داخل آن برای پرندگان دانه ریخته می‌شود.

عکس از: سایت Wikimedia

منظره مقبره شیخ احمد بسیار زیباست. فضایی که دور آن حصاری از سنگ مرمر سفید و سیاه کشیده شده و یک درخت بزرگ پسته در داخل آن وجود دارد که در زیر سایه آن دو سنگ به صورت افقی و عمودی به چشم می‌خورد. یکی از این سنگ‌ها بالای سر شیخ احمد قرار گرفته و دیگری در قسمت پایین واقع شده که دارای کتیبه است.

درختی که در این قسمت به صورت خودرو روییده، تقدس بالایی دارد تا آنجا که نوادگان شیخ احمد جامی به هیچ عنوان علاقه‌ای به از بین بردن آن ندارند، هر چند که ریشه‌هایش ممکن است به مرور، مقبره را نابود کند.

عکس از: سایت Google maps

کی از دلایل اعتقاد بالا به این درخت هم این است که در باور بسیاری از افراد، درخت که نمادی از زندگی و جاودانگی است، نشان از جاودانه بودن یاد و خاطره شیخ احمد دارد و در خراسان و به خصوص تربت جام که درخت پسته بسیار است، تصور بر این است که این درخت بر سر مزار بزرگان می‌روید و نه هر کسی. اگر کمی دقت کنید، یادگاری‌های زیادی هم توسط زائران و گردشگران در این قسمت نوشته شده است.

بخش‌های آرامگاه شیخ احمد جامی

همانطور که گفتم، مزار شیخ احمد جامی بخش‌های زیادی دارد. در این قسمت از مقاله هر کدام از بخش‌ها رو برایتان توضیح می‌دهم.

– ایوان

کسانی که برای یاد کردن از شیخ احمد به این مکان می‌آیند، دقایقی در این قسمت تامل می‌کنند و زیر لب ذکر می‎‌گویند. اما بخش‌های دیگر هم بسیار جالب توجه هستند.

ایوان این مجموعه هم که در گذشته به «طاق درب» شهرت داشته، با حدود ۲۷ متر ارتفاع از نقاط دیدنی آن است که در مقابل گنبدخانه قرار گرفته و نمادی از صلابت است.

عکس از: سایت Google maps

ارتفاع این ایوان هم نشان می‌دهد که معماری آن به نیمه اول قرن هشتم هجری برمی‌گردد و به سبک آذری بنا شده است و ساخت آن در سال ۷۲۰ هجری قمری به پایان رسیده است.

از نظر بعضی از باستان‌شناسان، طرح‌هایی که در این ایوان به کار رفته است، شباهت زیادی به سردرهای مساجدی دارد که در دوره ایلخانی ساخته می‌شدند و تا حدی هم یادآور مسجد جامع یزد و اشترجان است. البته به جای دو مناره مرتفع که در معماری ایلخانی دیده می‌شود از دو گلدسته زیبا استفاده شده است.

عکس از: سایت Google maps

شخصی که این ایوان را بنا نهاد هم شمس‌‌الدین مطهر بن شهاب‌‌الدین اسمعیل ‌بن قطب‌‌الدین محمد بن شمس ‌الدین مطهر بن احمد جامی نام دارد. تزیینات آن هم در طی زمان دچار تغییراتی شده است، برای مثال کاشی‌هایی به رنگ سفید، نقره‌ای و لاجوردی در دوره تیموری اضافه شده‌اند یا کاشی‌هایی با نقوش متنوع در دوره صفویه. از دیگر نکات جالب در مورد این ایوان، نقش دو اژدها در لچکی سردر آن است که در دوره مغول بسیار رایج بوده است.

– گنبدخانه

در مورد گنبدخانه هم باید بگویم که در سال ۶۳۳ هجری قمری بر روی شالوده خانقاهی ساخته شد که خود شیخ آن را بنا کرده بود. گنبدخانه که در امتداد ایوان قرار دارد، در گذشته به صورت منفرد بوده اما اکنون به دلیل این که از چهار سو محاصره شده، به بیرون دید ندارد.

عکس از: سایت Wikimedia

این بنا به طور کلی شامل چهار سه کنج، دو اتاق و چهار طاق هشت‌ضلعی است و سه ورودی دارد. ساخت گنبدخانه در دو مرحله صورت گرفته است، ابتدا ملک رکن‌الدین کرت شروع به ساختن آن کرد اما پس از مدتی این کار رها شد تا این که ابوالحسن محمد کرت آن را به دست گرفت.

در گذشته، فضای داخلی این بنا پر از کاشی‌کاری‌های نفیس بوده است که متاسفانه بعدها با گچ پوشانده می‌شود. روی این پوشش گچی هم یادگاری‌های فراوانی نوشته شده است.

عکس از: سایت Wikimedia

ساختار گنبدخانه تا به امروز تغییر نکرده است اما در تزئینات آن تغییراتی رخ داده. یکی از زیبایی‌های آن هم دو دایره سوره اخلاص است که شامل یک هشت ضلعی و همچنین ستاره ایرانی می‌شود. شمسه‌ها، نقوش هندسی و لوزی‌شکل، نقش محراب و نقش گلدان پر از گل هم از دیگر تزیینات قابل توجه این بنا هستند.

– گنبد سفید یا مسجد رواق

گنبد سفید که به «مسجد سردر» یا «مسجد رواق» هم شهرت دارد، در سال ۶۳۳ هجری قمری و به دست سلطان سنجر سلجوقی در ضلع شمال غربی گنبدخانه ساخته شد. ملک غیاث‌الدین محمد کرت هم هفتاد سال بعد یعنی در سال ۷۰۳ هجری، قسمت‌هایی را به آن افزود.

عکس از: سایت Google maps

درب ورودی گنبد سفید در کنار در گنبدخانه قرار دارد. زیربنای آن حدود ۶۴ متر است و دو شاه‌نشین دارد که مقرنس‌کاری‌های زیبا و منحصر به فردی در آن به کار رفته است. بنای مسجد از خشت و آجر است و مقرنس‌های آن از گچ. در قسمت ورودی هم آجرهای لعاب‌دار کار شده است. اما دو مقبره هم در این قسمت قرار گرفته است که یکی متعلق به ملک غیاث‌الدین محمد کرت و دیگری متعلق به شیخ شهاب‌الدین اسماعیل است.

– مسجد عتیق

مسجد عتیق در ضلع جنوبی گنبدخانه بنا شده است و احتمال می‌رود که این مسجد در گذشته مسجد جامع بوده باشد. فضای آن حدود ۴۸۴ متر مربع است و شامل شبستان و پنج رواق می‌شود. این بنا به شیوه آذری ساخته شده و علت آن هم استفاده از آجر حتی در نماهای داخلی است. کتیبه‌های این قسمت نیز، تزیینات گچی بسیاری دارند و کاشی‌های رنگی بسیار زیبایی هم در قسمت طاق آن به کار رفته است.

عکس از: سایت Google maps

– مسجد کرمانی

و اما یکی از بهترین قسمت‌های این مجموعه هم مسجد کرمانی است که در واقع از شاهکارهای معماری اسلامی به شمار می‌رود و سازنده‌ای به همین نام دارد. این بنا شامل چله خانه و شاه‌نشین می‌شود و در قسمت ورودی آن ایوانچه‌ای وجود دارد که با مقرنس و تصاویر گل و بوته آراسته شده است.

عکس از: سایت Wikimedia

درِ ورودی مسجد کرمانی هم چوبی و بسیار زیباست. در دیواره‌های این مسجد هم کتیبه‌ای وجود دارد که سوره یس در آن نوشته شده است. سقف هم به صورت یک گنبد بزرگ روزنه‌دار ساخته شده تا جلوه بیشتری داشته باشد.

– سنگ مقدس

هنگامی که از داخل خیابان به سمت آرامگاه می‌پیچید، در همان ابتدای راه، سنگی را در سمت چپ خود خواهید دید. بسیاری از افراد و به خصوص مردم محلی بر این باور هستند که شیخ احمد جام پس از ۱۸ سالی که گوشه عزلت گزیده بود، سوار بر این سنگ از بِزد تا تربت جام پرواز کرده است و به همین جهت احترام خاصی برای آن قائل هستند.

شیخ احمد جامی که بود؟

شیخ احمد جامی عارف، شاعر، فیلسوف و موسیقی‌دان معروف قرن پنجم و ششم هجری قمری است و نام کامل او احمدبن ابوالحسن جامی نامقی ترشیزی بوده است.

شیخ احمد در سال ۴۴۰ هجری در روستایی به نام «نامق» در کاشمر کنونی متولد شد و در سن ۹۵ سالگی در تربت جام، دار فانی را وداع گفت.

عکس از: سایت Google maps

مسیر زندگی وی بسیار جالب بود به نحوی که در سن ۲۲ سالگی، تحولی درونی را تجربه کرد و همین موضوع سبب شد که به عرفان روی آورد. برای تحقق هرچه بیشتر اهداف عرفانی‌اش، حدود ۱۸ سال به تنهایی در ارتفاعات نامق و کوهستان بِزد به سر برد و پس از آن در سن ۴۰ سالگی شروع به تعلیم و تدریس و همچنین نگارش کتاب و رساله کرد.

این شیخ بزرگوار در طول زمان نفوذ زیادی در سیاست پیدا کرد و بیش از پیش شناخته شد. از القابی که به شیخ احمد نسبت می‌دهند می‌توان به شیخ‌الاسلام، شیخ ابونصر احمد ژنده‌پیل، شیخ جام، پیر جام و همچنین قطب‌الاوتاد اشاره کرد. شیخ احمد در میان مردم محلی جایگاه خاصی دارد و اگر کمی به گفتگو با ایشان و به خصوص قدیمی‌ترها بنشینید، قصه‌های خیلی جالبی از این فیلسوف برای شما بازگو خواهند کرد.

عکس از: سایت Wikimedia

یکی از جاذبه‌های این آرامگاه هم این است که نوادگان شیخ احمد را در آن خواهید دید که به توضیح بخش‌های مختلف این مجموعه می‌پردازند و صحبت‌های جالبی هم در مورد خود ایشان می‌کنند. بخشی از یک شعر شیخ احمد جامی هم آورده شده است:

دردا که درد عشق به درمان نمی‌رسد/ این قصه دراز به پایان نمی‌رسد

درد فراق یار که درمان‌پذیر نیست/ جز وصل یار هیچ به درمان نمی‌رسد

احمد ز درد عشق شده مبتلای غم/ دردا که درد عشق به درمان نمی‌رسد

فضای اطراف آرامگاه شیخ احمد جامی

فضای اطراف آرامگاه شیخ احمد هم به اندازه خود آن زیباست. یک فضای سبز عالی در کنار آن قرار گرفته که بسیار دلنشین است و در داخل آن مجموعه‌ای از قبور را خواهید دید که قصه‌های فراوانی در مورد آن‌ها وجود دارد.

عکس از: سایت Google maps

در قسمت ورودی فضای سبز و روبه‌روی آرامگاه یک دستگاه شارژ تلفن همراه برای رفاه حال گردشگران گذاشته شده است، بنابراین نگران تمام شدن شارژ گوشی خود نباشید. علاوه بر این‌ها، درست در نزدیکی آرامگاه، یک پاساژ و یک فروشگاه بزرگ فروش صنایع دستی قرار دارد که می‌توانید برای خرید سوغات از آن دیدن کنید. از این پاساژ، خوراکی‌های مختلفی چون آش هم می‌توانید تهیه کنید.

اقامت در نزدیکی آرامگاه شیخ احمد جام

اگر قصد بازدید از این آرامگاه را دارید هم می‌توانید در هتل‌های شهرستان تربت جام اقامت کنید و هم بسته به برنامه سفر خود از هتل‌ها یا اقامتگاه‌های بوم‌گردی شهرها و روستاهای اطراف استفاده کنید.

عکس از: سایت Google maps

برای بقیه هم تعریف کنید…

خیلی از خواننده‌های مجله گردشگری علی‌بابا افرادی هستند که قبل از سفر به یک مقصد، در مورد آن تحقیق می‌کنند تا با آمادگی بیشتری بروند. اگر شما خودتان به مزار شیخ احمد جامی رفتید و خاطره یا تجربه‌ای دارید، حتما در بخش کامنت‌ها برای ما و بقیه خوانندگان تعریف کنید.