جشن خرمن و آیین شکرگزاری برداشت برنج در گیلان

آیین‌ها، نمادی از اعتقادات ریشه‌داری‌ هستندکه از گذشتگاه به یادگار مانده است. این آیین‌ها، گویای قدمت، پیشینه‌ تاریخی و هویت فرهنگی اقوام‌ مختلف ایران هستند. از پررنگ‌ترین آیین‌های اقوام ایرانی، جشن‌هایی بر پایه رسوم کشاورزی مثل جشن خرمن گیلان است که بر اساس مناسبات تولید و نوع معیشت مردم هر خطه شکل گرفته است.

جشن خرمن‌ یکی از جشن‌های آیینی و محبوب مردم گیلان است که هر ساله در نیمه شهریورماه برگزار می‌شود. آیینی که نماد تلاش، خستگی‌ناپذیری و قدرشناسی مردم گیلان است. اگر به آیین‌های بومی اقوام علاقمند هستید، برای آشنایی بیشتر با جشن خرمن در گیلان، با ما در مجله گردشگری علی‌بابا همراه باشید.

باورداشت‌های جشن خرمن در گیلان

جشن خرمن در گیلان از دوره قاجار تا به حال در پایان فصل زراعی، بعد از یک دوره کاشت، داشت و برداشت، برای فراغت از کار دشوار شالیکاری (برنجکاری) در شالیزارها انجام می‌گرفت. شالی و شالیکاری در باور گیلانیان، جایگاهی بیش از یک گیاه و یا مزرعه دارد. در گذشته در اغلب روستاهای گیلان، شالیکاران بعد از پایان کار، با برنج صحبت می‌کردند و از آن خیر و برکت طلب داشتند.

عکس از: سایت Google Maps

از گذشته تا حال، در گیلان رسم بر آن است که وقتی درو به اتمام می‌رسد و کشاورزان همه برنج را جمع می‌کنند؛ آخرین خوشه برنج را بریده و با خود به خانه می برند و در فضای آزاد خانه یا جایی در معرض دیدِ همگان قرار می‌دهند تا همه افراد، چه اعضای خانه و چه میهمانان، آن را ببیند.

به اعتقاد کشاورزان گیلانی، نگهداری آخرین خوشه برنج، باعث خیر و برکت آن سال می‌شود. این خوشه، به مدت یک سال در خانه‌‎ها نگهداری می‌شود و سال بعد برنجِ آن خوشه را جدا کرده، مقداری را به گاو نر یا به زبان محلی «ورزایی» که زمین را آماده کشت می‌کند، می‌دهند و مابقی را به نیت برکت در خزانه برنج سال جدید می‌ریزند.

عکس از: سایت Google Maps

در شهرها و روستای گیلان، آیین‌های مختلفی مثل همین جشن خرمن پیرامون برداشت محصول وجود دارد که همه آن‌ها با جشن، شادی، آواز و مژدگانی دادن گره خورده است.

در گذشته، شالیکاران گیلانی، بعد از برداشت برنج و کوبیدن آن، در اولین روز پخت برنج تازه، تعدادی از اقوام و همسایگان و یکی از افراد خوش‌دل و خوشنام روستا را برای شام به خانه دعوت می‌کردند و همه دور هم پس از دعا و نیایش و طلب برکت، غذا را می‌خوردند.

میزبان هم مقداری از برنج را برای پرندگان خانه که سهمی از برکت شالیزار داشتند، کنار می‌گذاشت تا آن‌ها هم در این جشن و شادی جشن خرمن با ساکنان خانه شریک باشند.

عکس از: سایت Google Maps

برگزاری جشن خرمن امروزی

در سال‌های اخیر جشن خرمن و جشنواره‌های مربوط به آن، با نزدیک شدن به فصل پاییز اواسط شهریورماه، به صورت گروهی و دسته جمعی در شهرهای مختلف استان گیلان برگزار می‌شود. این سنت قدیمی، به پاس شکرگزاری محصول و رفع خستگی کشاورزان، پایان فصل زراعی میان شور و نشاط شرکت‌کنندگان آیین انجام می‌شود.

جشن خرمن نمادی از قدرشناسی، دوستی و همکاری مردم برای حفظ و احیای سنت‌‌های دیرینه و فرهنگ بومی گیلان است که چند سالی به صورت نمادین و پرشور با حضور مردم و کشاورزان برگزار می‌شود.

عکس از: سایت Google Maps

در جشن آیینی خرمن، مراسم برداشت محصول و خرمن‌‌کوبی به صورت نمادین، با ابزار و ادوات سنتی کشاورزی، نمایش داده می‌شود. در این روز، شالیکاران با لباس‌‌های سنتی گیلان، به خواندن آواهای محلی و سرنانوازی می‌پردازند.

در جشن خرمن و جشنواره‌های آن، معمولا کشاورزی باتجربه و کهنسال، با لباس محلی گیلان، سه بار مجمعه‌ای (ظرفی مسی) را به سمت آسمان بالا می‌برد و از خداوند طلب باران و آفتاب (عناصر مورد نیاز برای رشد خوشه‌های برنج) می‌کند و بعد به صورت نمادین و با حرکات موزون نمایشی، اعمال کاشت، داشت و برداشت برنج را انجام می‌دهد.

عکس از: سایت Google Maps

در پایان هم با گذاشتن مجمعه‌ای پر از دانه‌های برنج بر سر خود و بلند کردن دست‌هایش به سوی آسمان، شکر نعمت را به جا می آورد.

زنان و دختران گیلانی در جشن خرمن با لباس‌های رنگارنگِ محلی در غرفه‌ها به عرضه و فروش شیرینی‌های سنتی و صنایع دستی مشغول هستند. عطر آش و غذاهای سنتی گیلان با صدای ساز و آواز و ترانه‌های محلی گیلان، موجی از طعم، عطر و نوای شادی را به هوا بلند می‌کند.

عکس از: سایت Google Maps

مراسم عروس‌‌بران هم از دیگر برنامه‌های جذاب جشن خرمن است. عروس‌بران و برگزاری جشن ازدواج زوج‌‌های جوان در گیلان، همزمان با جشن خرمن، از گذشته تا به حال نوعی شگون و میمنت محسوب می‌شد که تا امروز هم ادامه دارد.

در مراسم سنتی و نمادین عروس‌بران، داماد و عروس میان شور، شادی و دهل از میان مدعوین جشن عبور می‌کند و دختران جوان هم دنبال آن‌ها با سینی‌هایی حاوی خوشه برنج و شیرینی بر سر، با شادی و پایکوبی، آن‌ها را تا خانه بخت خود همراهی می‌کنند و همه برای زوج جوان آرزوی خوشبختی دارند.

عکس از: سایت Google Maps

جشن خرمن مملو از صدای ساز و دهل، شادی و حس شکرگزاری از برداشت محصول است. کنار سُرنانوازی، رقص خرمن و موسیقی محلی، اجرای بازی‌ها و سنت‌های قدیمی گیلان مثل لافندبازی (طناب‌بازی)، کشتی گیله‌مردی، مسابقات شاد و نمایش ادوات سنتی کشاورزی، فضای این مراسم آیینی را بیش از پیش، لبریز از شادی و صفا می‌کند.

آیا شما هم تا به حال در مراسم جشن خرمن حضور داشته‌اید؟