مسجد جامع عتیق شیراز؛ به زیبایی غزل های حافظ!

جاذبه‌های گردشگری شیراز بسیار متنوع است و هرساله بازدیدکنندگان زیادی برای تماشای آنها راهی شهر بهارنارنج‌ها می‌شوند. هرچند معروف‌ترین آثار دیدنی این شهر (سعدیه، حافظیه، باغ ارم و تخت جمشید) هستند،  مساجد تاریخی و پراهمیتی در شیراز وجود دارند که هرگز نباید فرصت بازدید آنها را از دست داد؛ مسجد جامع عتیق شیراز، یکی از همین مساجد دیدنی است. در این مطلب با معرفی مسجد تاریخی و جذاب عتیق با شما هستیم.

تور شیراز با راستین گشت خوبه! 

معرفی مسجد جامع عتیق شیراز

مسجد جامع عتیق شیراز

مقاله پیشنهادی: جاهای دیدنی شیراز

در شهر شیراز مساجد زیبا و تاریخی زیادی وجود دارد که بررسی آنها کمک زیادی به شناخت فرهنگ و هنر آن دوران می‌کند.

مسجد عتیق که با نام مسجد آدینه هم معروف است، از قدیمی‌ترین مساجد شیراز و یکی از مکان‌های دیدنی این شهر محسوب می‌شود. این مسجد در بخش شرقی حرم شاهچراغ قرار دارد و یکی از ورودی‌های آن از درون حیاط حرم شاهچراغ می‌گذرد. بد نیست بدانید که ۱۵ دی‌ماه ۱۳۱۰ مسجد جامع عتیق با شماره‌ ۷۲ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

حفاری‌های باستان‌شناسی تایید می‌کنند که مسجد جامع عتیق شیراز ، بر بقایای یک آتشکده باستانی ساخته شده‌است؛ به‌صورتی که کلیت سازه‌ی قبلی، بر طرح این مسجد اثر گذاشته است. ظاهراً عبادتگاه باستانی فوق‌الذکر، به دوران قبل از اسلام برمی‌گردد؛ هرچند به‌دلیل کاوش‌های محدود، دوره‌ی تاریخی آن مشخص نشده‌است. 

مسجد جامع عتیق شیراز یک مکان ارزشمند و البته تاحدودی اسرار آمیز در میان ساکنین استان فارس است که حول‌و‌حوش آن ماجراها و روایت‌های جذابی شکل گرفته‌است. البته از هر طرف که نگاه کنیم، مسجد عتیق یک مکان معمولی نیست و صرفاً کارکرد عبادی مذهبی ندارد؛ این بنا یک ساختمان تاریخی و کهن است که قدمتی به بلندای تاریخ دارد. در نتیجه نقطه‌نقطه‌ی این عمارت واقعاً تماشایی‌ست و باید ساعتها پیرامونش کاوش کنید. 

مسجد جامع عتیق شیراز ، قسمت‌های تاریخی و دیدنی زیادی دارد که از میان آن‌ها می توان به ورودی‌های پرتعداد با کتیبه‌های زیبا، حیاط و حوض تاریخی، دارالمصحف یا همان خدای‌خانه، دروازه دوازده امام، طاق مروارید، شبستان‌های تماشایی، محراب‌های کهن، رواق‌های کم‌نظیر و… اشاره کرد. همچنین صحن باشکوه این عمارت کهن، با استفاده از سنگ‌ مرمرهای سفید و زیبا سنگ فرش شده است.

تاریخچه‌ی بنا

بنای مسجد عتیق را در دوران زمامداری عمرولیث صفاری – فرمانروای سلسله‌ صفاری- ساخته‌اند، یعنی حدوداً بین ۲۶۵ تا ۲۸۷ هجری قمری. اسناد دیگری هم وجود دارند که قدمت و تاریخ این مسجد را گواهی می‌دهند، این بنا در سفرنامه‌های دوران کهن توصیف شده و حتی «مقدسی» که اوایل قرن چهارم هجری قمری جهانگردی می‌کرد، مسجد عتیق شیراز را در تمام هفت اقلیم بی‌نظیر می‌داند. «ابن‌بطوطه» هم در سفرنامه‌ سیاحتی خود در قرن هشتم، این مسجد را از بزرگ‌ترین و زیباترین مساجد جهان به‌حساب می‌آورد.

البته با وجود این قدمت طولانی، ساختمان مسجد بارها مرمت شده و حتی تعداد قابل توجهی از این تعمیرات، قدمت طولانی و بسیار زیادی دارند. در ادامه‌ی این گزارش به بررسی تعدادی از آنها می‌پردازیم:

مرمت‌های انجام شده

مسجد جامع عتیق شیراز

– اتابکان فارس بنای مسجد جامع عتیق شیراز را مرمت کرده‌اند. با احتساب دوران زمامداری آنها در فارس، یعنی حدود سال‌های قرن ششم هجری قمری؛ دوره‌ای‌ که حکومت سلجوقی بسیار دچار ضعف شده‌بود.

– سلطان ابراهیم میرزا که از طرف پادشاه بزرگ تیموری یعنی پدرش (شاهرخ گورکانی) فرمانروای فارس و توابع آن شده بود، این مسجد را بازسازی کرد. یعنی حدوداً در سال ۸۱۷ هجری قمری.

– این مسجد زیبا چندین مرتبه در دوران حکومت صفویان مرمت شد.

– سال ۱۳۱۵ بود که اداره باستان‌شناسی شیراز با همیاری مردم منطقه، به مرمت و تعمیر بنای مسجد جامع عتیق شیراز پرداخت.

شما میتوانید با راستین گشت به رزرو بلیط هواپیما به مقصد شیراز اقدام نمایید

دارالمصحف

«شاه اسحاق اینجو» نام‌آورترین و آخرین فرمانروای سلسله‌ی آل اینجو در نیمه‌ی‌ قرن هشتم هجری (۷۵۲ هجری قمری) دستور داد که در میان حیاط مسجد جامع عتیق شیراز ، یک ساختمان به اسم دارالمصحف بسازند. از آنجا که این ساختمان بسیار زیبا برای کتابت و نگهداری قرآن کریم مورد استفاده قرار می‌گرفت، به «خدای‌خانه» هم معروف بود. حافظان قرآن با مراجعه به دارالمصحف، قرآن می‌خواندند و کاتبان هم در حین انجام این‌کار، از روی قرآن کتابت می‌کردند.

یک قرآن سی جزئی که قدمت آن به دوران حکومت شاه اسماعیل صفوی برمی‌گردد و حالا در موزه‌ پارس شیراز نگهداری می‌شود، قبلاً در این بنا وجود داشته و در حاشیه‌ی تمام صفحات آن، نام مسجد جامع عتیق شیراز به چشم می‌خورد.

بنای چهارگوش عمارت دارالمصحف، ستون‌های مدوری را در هر یک از گوشه‌های خود جای داده‌است. یک ایوان به‌همراه اتاقی در مرکز آن در هر چهارضلع این سازه ساخته‌ شده که ایوان‌های شمالی و جنوبی، ورودی خاص خود را دارند. پیرامون کتیبه‌ عمارت به‌جرات می‌توان گفت که نمونه‌ای‌ بی‌مثال از خطاطی ایرانی است که به‌دست خوشنویس مشهور قرن هشتم «پیر یحیی جمالی صوفی» نگاشته شده‌است.

جاب است بدانید که این عمارت سنگی و گچی، فقط یک مرتبه در سال  ۱۳۱۵ و در طول بازسازی مسجد عتیق مرمت شده‌است.

ارتباط حافظ و مسجد جامع عتیق شیراز

مسجد جامع عتیق شیراز

یکی از ادیبان و تذکره‌نویسان نامدار قرن یازدهم هجری «امین احمد رازی» که «هفت اقلیم» را درباره حافظ شیرازی نگاشته‌است، اعتقاد دارد که مسجد عتیق، همان مسجدی است که حافظ شیرازی در شب‌های جمعه آنجا قرآن تلاوت می‌کرد. به‌علاوه با درنظر گرفتن این نکته که حافظ شیرازی از راه مشاغل حکومتی کسب درآمد می‌کرد، برخی از محققان باور دارند که مسوولیت نگهداری دارالمصحف را شاه اسحاق اینجو به حافظ محول کرده بود. آنها دلیل حضور دائمی حافظ در مسجد جامع عتیق شیراز را علاوه بر تلاوت قرآن، قبول این مسئولیت می‌دانند.

نگاهی به معماری مسجد جامع عتیق شیراز

بنای عمارت مسجد از چهار ضلع تشکیل شده ‌است که هرکدام از آنها ویژگی‌های منحصربه فرد و ارزشمندی از نظر معماری دارند. در ادامه‌ی این مطلب، اجزای تشکیل دهنده‌ی معماری این مسجد زیبا را به اختصار بررسی می‌کنیم.

ضلع شمالی

مسجد جامع عتیق شیراز

ضلع رو به قبله یا همان ضلع شمالی مسجد، دو ورودی مجزا از یکدیگر دارد. در شمال‌شرقی و در شمالی که به در دوازده امام هم معروف است. دلیل این نام‌گذاری، مقرنس‌کاری بالای در ورودی آن است که به‌همراه چهار کتیبه، نام‌های دوازده امام را روی آن‌ها نگاشته‌اند. البته در بالای سردر، یک کتیبه‌ دیگر هم به چشم می‌خورد که از دوره‌ صفویان به‌جا مانده است؛ در این کتیبه «علی جوهری» خوشنویس نامدار ایرانی، تاریخ یکی از مرمت‌های مسجد را (۱۰۳۱ هجری قمری) نگاشته‌است.

بد نیست بدانید که طاق‌نمای بلند مروارید با سقف مقرنس‌کاری شده‌ی آجری و گلدسته‌های بلندش، در همین ضلع قرار دارد. در بخش غربی طاق‌نما، یک دالان دیده می‌شود که به‌طرف در دوازده امام می‌رود. همچنین در پشت دالان، شبستانی کوچک ساخته‌شده که اخیراً به‌عنوان دفتر مسجد مورد استفاده قرار می‌گیرد.

شبستان بزرگ مسجد جامع عتیق شیراز ، پنج در آهنی به‌عنوان ورودی دارد و یک محراب زیبای سنگی در آن چشم‌نوازی می‌کند. این شبستان کم‌نظیر در بخش شرقی طاق مروارید قرار گرفته‌است.

ضلع غربی مسجد جامع عتیق شیراز

بخش غربی از آن جهت مهم است که ورودی حرم آستان مقدس شاهچراغ، در این ضلع (ضلع رو به آفتاب) قرار دارد. در اینجا رواق‌های فوق‌العاده زیبایی در ده دهانه ساخته شده که ورودی شبستان ضلع جنوبی در انتهای آن‌ها قرار دارد.

ضلع شرقی مسجد جامع عتیق شیراز

ضلع شرقی مسجد که پشت به آفتاب قرار دارد، مانند ضلع جنوبی طاق نمایی پهن و بلند دارد؛ البته با این فرق که هشت طاق‌نمای کوچک در داخل آن قرار گرفته است. به سمت چپ که نگاه کنیم، چهار طاق‌نمای کوچک به چشم می‌خورند که ایوانی در پشت آن‌ها قرار دارد. طرف راست هم چهار طاق‌نمای کوچک می‌بینیم که یکی خروجی مسجد است. راه‌پله‌ منتهی به پشت بام مسجد عتیق در این ضلع قرار دارد.

یک شبستان مخروبه‌ و متروک در ضلع شرقی وجود دارد که قدیم‌الایام محل اقامه نماز بود؛ این مکان با دیوارهایی تخریب شده و کف لبریز از شن، حالا دیگر بلااستفاده شده و کارآیی خاصی ندارد. شبستان مذکور در سال‌های ۱۳۵۸ تا ۱۳۶۱ خورشیدی به‌عنوان کانون فرهنگی مسجد شناخته می‌شد و از آن زمان تا اکنون کارکرد دیگری نداشته‌است.

از دیگر موارد قابل اشاره‌ی این ضلع، یک ایوان و دو رواق سه دهانه است که یکی از آنها، ورودی هم دارد. کتیبه‌هایی در بالای این ایوان وجود دارد که آیات قرآن را به خط خوش نگاشته‌اند. هرچند نباید از وضعیت این ایوان و رواق‌هایش غافل شد که شدیداً به مرمت و بازسازی نیاز دارند.

دسترسی به مسجد جامع عتیق شیراز

نشانی: شیراز | محله بیات | خیابان حضرتی | خیابان بین‌الحرمین

این مسجد بسیار زیبا و تاریخی در بخش شرقی حرم شاهچراغ قرار دارد. شما می‌توانید برای دسترسی به مسجد، از وسایل نقلیه عمومی یا از ماشین شخصی خود استفاده کنید.

اگر انتخاب شما استفاده از مترو باشد، باید بدانید که نزدیک‌ترین ایستگاه مترو تا مسجد عتیق چند کیلومتر فاصله دارد. بنابراین شما باید پس از پیاده‌شدن از ایستگاه متروی زندیه، از اتوبوس یا تاکسی استفاده کنید.

غیر از مترو، تمام اتوبوس‌هایی که از خیابان لطفعلی خان زند می‌گذرند، به این مسجد دسترسی دارند. برای این منظور لازم است تا بین بلوار زینبیه و چهارراه مشیر از اتوبوس پیاده شوید.

مسجد جامع عتیق شیراز؛ به زیبایی غزل های حافظ با راستین گشت

شهر تاریخی و فرهنگساز شیراز، میزبان جاذبه‌های گردشگری پرتعدادی است که در میان آنها مساجد زیبا و چشم‌نوازی هم وجود دارند. مسجد جامع عتیق شیراز با تاریخ کهن و معماری فوق‌العاده، یکی از مشهورترین و بلندآوازه‌ترین مکان‌های دیدنی شهر بهارنارنج‌هاست که هنگام سفر به شیراز باید از آن بازدید کنید.

مسجد عتیق شیراز؛ اسطوره افسانه‌های بزرگ در دوره صفاریان

مسجد عتیق شیراز، برای آن‌ها که با شیراز و عجایب هفتگانه‌اش آشنا نیستند مثل همه ابنیه تاریخی است. شاید برای اولین‌بار که اسم این مسجد را بشنوید به فکرتان هم نرسد که چه تاریخ عظیم و داستان‌سرایی پشت سرش دارد. خیالاتی که مردم درباره این مسجد دارند عجیب است و البته معماریش عجیب‌تر.

اگر می‌خواهید به درک درستی درباره این گوهر ناب برسید، بهتر است همراه با تور لیدر این گردش خواندنی در مجله گردشگری راستین گشت قدم به دنیای کلمات بگذارید.

ساعت بازدید از مسجد چه وقت است؟
ساعت بازدید از این مسجد از ۸ صبح شروع می‌شود و تا ۸ شب ادامه دارد.
قدمت مسجد عتیق چقدر است؟
تاریخ سال ساخت این مسجد را ۲۸۱ هجری قمری ثبت کرده است.
پلان مسجد عتیق شیراز چه شکلی است؟
مسجد عتیق نقشه‌ای چهارضلعی و مستطیلی دارد.

اسطوره را بیشتر بشناسیم

مسجد عتیق واقعا سرگذشت عجیبی و تاریخ عظیمی دارد. از گفته‌های مردم به‌خوبی می‌توان به سرگذشت و اهمیت این مسجد پی برد. اهمیت مسجد برای مردم شیراز با کعبه برابر است. همان قدر که داستان‌های عجیب‌وغریب درباره کعبه گفته شده این مسجد هم در افسانه‌ها جا دارد.

اگر در عکس یا از نزدیک معماری مسجد را ببینید، مجذوب معماری و نوآوری در طراحی آنجا می‌شوید، اما اگر سرگذشتش را بخوانید آن‌وقت عاشقش خواهید شد. مسجد عتیق در زمان عمرو لیث ساخته شده است. عمرو جزو پادشاهان خوب صفاری بوده. کسی که اگر با یک دستورش بخواهیم کارنامه‌اش را بسنجیم و آن دستور بازسازی این بنای تاریخی باشد، مستحق ستایش است. کاری ندارم که این بنا به چه دلیل ساخته شد، اسمش مسجد است یا آتشکده، اصالت از گوشه‌گوشه‌اش می‌بارد و هر چیز اصیلی ستودنی است.

اسطوره را بیشتر بشناسیممردم شیراز از هر قوم و با هر تفکری، همان قدر که به تخت‌جمشید و شاهچراغ می‌بالند، مسجد عتیق را هم می‌پرستند و به آن احترام می‌گذارند. شنیده‌اید که وقتی کسی موفق می‌شود، افراد موفقیتش را به خودشان نسبت می‌دهند، مسجد عتیق هم چنین شرایطی دارد. تقریبا بیشتر ادیانی که در شیراز بوده‌اند، بر سر منشأ اصلی بنا اختلاف دارند و آن را به خود نسبت می‌دهند. هرچه که بوده حالا مسجد است و به این نام شناخته می‌شود پس شما هم با همین دید برای بازدیدش شال‌وکلاه کنید و به تاریخش احترام بگذارید، نه به اسمش.

اسطوره شناسی با مراجعه به شواهد تاریخی

همان‌طور که گفته شد ادیان مختلف منشأ اصلی مسجد را به خود نسبت می‌دهند. آن چیز که شواهد تاریخی مشخص کرده زمین و بنای مسجد عتیق روی آتشکده یا ساختمانی که گذشته برای عبادت بوده ساخته شده است. داستان ساخت این بنا به سال‌های خیلی دور یعنی ۲۸۱ هجری قمری برمی‌گردد. جایی که عمرو لیث احساس کرد طبقه مذهبی جامعه‌اش نیاز به پایگاهی اجتماعی دارد. چه جایی بهتر از مسجد؟ هم همه نسبت به آن اِرق مذهبی دارند و هم از نظر معماری گنجایش تعداد زیادی از مردم را دارد. شاید خودش هم فکرش را نمی‌کرد که چنین شاهکاری از آب درآید و چنین خدا بیامرزی برایش درست کند، اما شد…

اسطوره شناسی با مراجعه به شواهد تاریخیمسجد عتیق شیراز از همان اول به‌ پایگاهی برای کارهای اجتماعی مسلمانان تبدیل شد. جایی برای تحریر قرآن، مطالعه و تفسیرش، جایی که اعجوبه‌هایی مثل حافظ را به دنیای علم و هنر معرفی کرد. مسجد عتیق فقط برای نمازخواندن و عبادت هم نبود، وگرنه کسی مثل حافظ باتوجه‌به شواهد تاریخی در آن رشد نمی‌کرد.

در واقع این مسجد اولین پایگاه اجتماعی – مذهبی شیراز بود. همه در آن جمع می‌شدند تا نتیجه‌ای بگیرند، درباره چیزی مشورت کنند یا به گفت‌وگو بپردازند. همین مسئله باعث شد که معماران برای درهای ورودی مسجد ۶ محل در ضلع‌های مختلف در نظر بگیرند.

مسجد عتیق شیرازمهم‌ترین جنبشی که به گواهی تاریخ در این مسجد شکل گرفته است، کتابت قرآن با همکاری حافظان و خطاط‌های بزرگ زمان خود بود. آن‌ها در مکانی به نام دارالمصحف جمع می‌شدند و با تلاوت و نوشتن آیات قرآن روی پوستین‌های مختلف مرجع آسمانی مسلمان‌ها را به کتابی در دسترس تبدیل کردند.

همیشه مکان انجام فعالیت‌های انقلابی به محلی مقدس تبدیل می‌شود مثل کعبه که محل شکل‌گیری اسلام بوده یا مسجد‌الاقصی که روزی به‌عنوان قبله اول مسلمین شناخته شده است. مسجد عتیق هم حالا به محلی مقدس و البته تاریخی تبدیل شده که مردم برای مطالعه آن تاریخ به‌سمتش می‌روند. در سال ۵۸ قسمتی از شبستان شرقی مسجد به‌عنوان مسجد و نمازخانه و سال‌های بعد برای کانون فرهنگی و این دست کارها استفاده شد که البته تا سال ۶۱ بیشتر ادامه نیافت و حالا بدون استفاده است.

مسجد عتیق شیرازسرگذشت مرمت‌های مسجد عتیق شیراز

خب طبیعتا ساختما یا ابنیه تاریخی نیز مثل هر چیز دیگری در گذر زمان به‌سمت فرسایش و نابودی می‌رود. مسجد عتیق نیز از این قاعده مستثنا نبوده. این مسجد از همان زمان ساخت یعنی سال ۲۸۱ هجری قمری تا الآن بارها توسعه یافته و ترمیم شده است. بخش‌هایی اضافه و قسمت‌هایی هم مرمت شده‌ است. برای مثال سال ۱۰۳۱ هجری قمری یعنی در دوره صفویه بخش‌هایی از ایوان شمالی مسجد مرمت شد. این قسمت‌ها شامل درب شمالی و کتیبه‌های سردرش بود که به زیبایی و با بهرگیری از استادان و معماران به نام آن زمان ترمیم شد.

واقعا نمی‌فهمم، مگر ما با قُدمای خود چه تفاوتی داریم که آن‌ها هر کاری انجام داده‌اند به بهترین شکل و با بیشترین دقت بوده، اما آثار باقی‌مانده از ما، معیوب است. عیوبی که خودمان متوجهشان هستیم چه برسد به نسل‌های آینده.

سرگذشت مرمت های مسجدتاریخ بعدی که برای مرمت این بنا ثبت‌شده سال ۱۳۴۸ است. در این سال ضلع جنوبی مسجد که از طاق نمایی بسیار بلند و دو شبستان قدیمی تشکیل می‌شود، مرمت شدند. باید این مسئله را مدنظر داشت که چنین آثاری همیشه نیاز به رسیدگی و مراقبت دارند. گاهی این مرمت باید از طرف متولیان مجموعه انجام شود و خیلی از مواقع نیز مردم باید مراقب نمادهای خود باشند که البته درباره مسجد عتیق خِیل کثیری از بازدیدکنندگان و اهالی شیراز به‌خوبی رعایتش می‌کنند.

نگاه به مسجد عتیق از دید معماری

همان‌طور که توضیح داده شد مسجد روی ابنیه‌ای باقی‌مانده از گذشته ساخته شده است. این مسئله، هم از شواهد تاریخی اثبات‌شده است و هم با مقایسه معماری مسجد که متخصصان با دیگر ساختمان‌های هم دوره با آن انجام داده‌اند. بسیاری بر این باورند که طرح کلی این ساختمان وجود داشته و معماران زمان عمرو لیث فقط آن را بازسازی کرده‌اند.

البته این امر برای ساختمان وسطی مسجد صادق نیست، زیرا این ساختمان اصلا وجود نداشته و زمان پادشاه دیگری دستور ساختش داده شده است. ساختمان وسط مسجد یا همان دارالمصحف در سال ۷۵۲ ساخته شد. دستور آن را شاه اسحاق اینجو داد و عملیات ساخت‌وسازش هم زیر نظر بهترین معماران تکمیل شد.

سرگذشت مرمت های مسجد

اغلب مصالح استفاده‌شده در ساخت این بنا گچ، سنگ و کاشی است. البته این مسئله را باید مدنظر داشت که مصالح خام هیچ زیبایی ندارند و وقتی دیدنی می‌شوند که با هنر معماران ایرانی به کار می‌روند. روی اغلب مصالح این بنا خصوصا آن‌ها که جلوه بیرونی دارند، ابزار زده‌شده. گچ‌بری، مقرنس‌کاری، سنگ‌بری با ظرافت بالا و… که به‌وُفور در گوشه‌گوشه مسجد به‌چشم می‌خورد.

در اولین نگاه به کل ساختمان، آن چیزی که به چشم می‌آید، تعداد زیادی ورودی‌های مسجد است. ۶ دَر دورتادور مسجد وجود دارد که راه ورود به حریم امن حرم عتیق است. چسبیده به دیوارهای اطراف مسجد با عرض ۱۰ متر شبستان‌ها، ایوان‌ها، طاقنماها و… در نظر گرفته شده. این نوع ساخت باعث شده تا وسط مسجد مثل یک میدان خالی باشد. جایی برای نشستن و ازدحام جمعیت.

سرگذشت مرمت های مسجدایوان‌ها، رواق‌ها و شبستان‌ها همان‌طور که گفته شد دورتادور زمین، پشت‌به‌پشت دیوارهای اطراف مسجد است که در ادامه به تفکیک جهت‌های جغرافیایی جای هرکدام را برایتان مشخص می‌کنم.

گوشه‌گوشه مسجد عتیق را بخوانید

تا اینجای مقاله تقریبا پَته تاریخی مسجد را برایتان روی آب ریختم. به‌نظرم حالا وقت آن است که کمی هم درباره دیدنی‌های مسجد عتیق شیراز بدانید. گوشه‌گوشه این مسجد زیبایی‌هایی برای تماشا دارد. ریزه‌کاری‌هایی که با یک بار مشاهده آن‌ به چشمتان نمی‌آید.

حیاط و حوض مسجد

با ورود به فضای داخلی و حریم مسجد اولین نمایی که چشمتان را پر می‌کند، حیاط بزرگ و حوض هندسی‌شکلی است که کنار آن نزدیک به ساختمان خدای‌خانه ساخته شده است. یک حوض بزرگ که بیشتر برای تلطیف روحیه فضا، انتشار صدای آب و حتما وضو و احتیاط‌های قبل از نماز کاربرد دارد. حوض، نمای زیبایی به گوشه حیاط داده است و ویژگی دیگرش این است که نزدیک به شبستان نمازخانه ساخته شده. کف مسجد فرش شده از سنگ‌های بزرگ و مربعی است که خصوصا زمان‌ بارش باران جلوه تماشایی دارد.

گوشه گوشه مسجد عتیق را بخوانیدخدای‌خانه یا دارالمصحف

اگر رو به وسط حیاط ایستاده باشید، چشمتان به ساختمان خدای‌خانه یا دارالمصحف می‌خورد. ساختمانی نه‌چندان بزرگ که بعد از اتمام ساخت مسجد در دوره عمرو لیث، در دوره شاه اسحق دستور ساختش داده شد. این بنا شمایل بسیار زیباست. دورتادورش ستون‌های گِرد و بزرگی قرار دارد که طاق آن را نگه داشته‌اند. پای هر ستون را با قطعه سنگ بزرگی محکم و دورتادورش را با آجرهای سنگی تزیین کرده‌ است. خدای‌خانه شبیه قلعه‌های اروپایی است که برج‌های گرد و بلندش تا سقف کاخ می‌رفته است، اما ابعاد بسیار کوچک‌تری دارد.

خدای‌خانه یا دارالمصحفبین هر ستون را که تقریبا ۱۲ متر طول و ۱۰ متر عرض فاصله دارد، با دو ستون‌ کوچک دیگر محکم کرده‌‌اند. یعنی اطراف این ساختمان دیوار نیست. وسط ستون و طاق دارالمصحف، اتاقی به ابعاد ۸ در ۶ متر ساخته شده که قبلا محلی برای نگارش قرآن کریم بوده است. دورتادور سقف این ساختمان آیات قرآن در کتیبه‌ای با خط ثلث نوشته شده که رنگ کاشی‌هایش، آبی کبود است.

دیوار ندبه

این مسجد با داستان‌های باورنکردنی عجین شده است. در ظلع جنوبی آن دیواری وجود دارد که بالایش آرم یا نماد تک پیک قرار دارد. این دیواربه‌دیوار ندبه معروف است و داستان‌های عجیبی درباره‌اش گفته شده است.

دیوار ندبهدروازه امام (ورودی رو به قبله)

دروازه امام در ضلع شمالی مسجد یعنی جایی که دو در ورودی کار گذاشته شده است، قرار دارد. کلا ضلع جنوبی جاذبه‌های ظاهری بسیار زیادی دارد. از کتیبه‌هایی با خص ثلث و به قلم استاد علاءالدین جواهری گرفته تا ستون و طاق نماهای بلند ورودی دروازه. شما می‌توانید پس از مشاهده دیوار، ستون و کتیبه‌های این قسمت سراغ شبستان کوچک کنار دروازه هم بروید که محرابی از سنگ دارد. محراب با کَنده‌کاری‌ زیبا با آیات قرآن تزیین شده است.

دروازه امام (ورودی رو به قبله)طاق مروارید

طاق مروارید در همان ضلع شمالی مسجد است. طاق‌نمایی بلند با دو گلدسته بزرگ که هرچه نگاهش کنید کم است. سقف این طاق‌نما به زیبایی با آجر مقرنس کاری شده که همین مسئله زیبایی داخلی آن را بیشتر می‌کند.

رواق‌ها

عمده رواق‌های مسجد عتیق به دو رواق یکی در ضلع غربی و دیگری در ضلع شرقی مسجد ختم می‌شود. این رواق‌هایی که به ترتیب ده و سه دهانه ورودی دارند انتهایشان به شبستان‌ها ختم می‌شود. سقف رواق‌ها با آجر مقرنس کاری شده و اغلب آن‌ها به بازسازی و ترمیم نیازمندند.

رواق‌هامحراب‌ها

همه محراب‌های مسجد عتیق به سه سازه بسیار زیبا ختم می‌شود. یکی از آن‌ها محرابی بسیار دیدنی است که در شبستان ضلع شمالی قرار دارد. محرابی سنگی با نقش و نگارهای کنده کاری شده روی آن که زیبایی سازه را دوچندان می‌کند.

محراب بعدی در شبستان ضلع جنوبی مسجد واقع شده. محرابی با ۱۳ پله که از جنس چوب است. اطراف این منبر را دو ستون سنگی مارپیچی احاطه کرده‌ است. محراب سوم، محرابی است که از جنس آهن و سنگ مرمر است. محراب در شبستان اصلی مسجد قرار دارد و روی آن را با کاشی‌کاری و کتیبه‌های دست‌نویس تزیین کرده‌اند. نوشته‌های روی کاشی‌ها را احادیث نبوی و ۱۳ آیه از قرآن کریم به خط ثلث و نسخ تشکیل می‌دهد.

محراب‌هاشبستان‌ها

در هر چهار طرف مسجد، چهار شبستان قرار دارد. شبستان اصلی آن در ضلع غربی، شبستانی باریک و قدیمی در ضلع جنوبی، شبستانی کنار دروازه امام در ضلع شمالی و یک شبستان مخروبه در ضلع شرقی این مسجد ساخته شده که تقریبا بدون استفاده است.

شبستان‌هارابطه شاه‌چراغ و مسجد عتیق

مسجد عتیق و شاه‌چراغ همسایه و دوست یکدیگرند. این مسئله یکی از ویژگی‌های بارز این مسجد محسوب می‌شود. در ضلع غربی مسجد یک در ورودی به حیاط حرم شاه‌چراغ ساخته شده. این ورودی در رواق‌ ده دهانه است که انتهایش به شبستان ضلع جنوبی می‌رسد.

دانستنی‌های جالب درباره مسجد

همان‌طور که گفته شد این مسجد آن‌قدر برای مردم شیراز اهمیت دارد که جزئی از باورها و اعتقادات آن‌ها شده است. خیلی از مردم باورهای عجیبی درباره این مسجد دارند. اعتقادات مردم شاید خیلی به واقعیت نزدیک نباشد، اما باید به آن‌ها احترام گذاشت و با احترام برخورد کرد. آن‌ها معتقدند عصای موسی یا اژدهای آن عصی در قصه موسی و ساحره‌ها زیر ساختمان خدای‌خانه خفته است.

مردم شیراز این مسجد را قبله اول مسلمین قبل از تغییر به‌سمت کعبه می‌دانند و معتقدند اینجا مسجد‌الاقصی است.

همچنین تعدادی معتقدند که مسجد عتیق در واقع همان محل نزول عیسی با اسرافیل و میکاییل دو ملک مقرب خداوند است.

مسجد عتیق شیرازاین سه اعتقاد جزو مهم‌ترین باورهای مردم درباره این مسجد است، اما مسجد عتیق عجایبی هم دارد. مثلا عده‌ای فکر می‌کنند این مسجد قبل از تغییر کاربری آتش‌خانه بوده. این اعتقاد از نوع معماری ساختمان و تعدادی شواهد تاریخی نشئت می‌گیرد. همچنین بسیار می‌گویند دیوار ندبه این مسجد جایی است که بُراق، اسب معراج پیامبر از آن عبور کرده است.

ساعت بازدید از مسجد چه وقت است؟

مسجد عتیق شیراز حالا به مکانی برای عبرت، تحقیق و تفحص تبدیل شده است. دیگر نه حافظی به آنجا می‌رود تا قرآن بخواند و نه کاتبان برای نوشتن در آنجا حاضر می‌شوند. پیشنهاد می‌کنم برای مشاهده مسجد عصرگاه بهار را انتخاب کنید. هوای شیراز در این فصل تماشایی است همچنین عصر آفتاب اذیتتان نمی‌کند. بااین‌حال درهای مسجد هرروز از ساعت ۸ صبح تا ۸ شب باز است و برای پذیرایی از مردم با منظره‌های تاریخی آماده.

مسجد عتیق شیراز کجاست؟

تقریبا هر روزی و هر شب افراد زیادی به‌سمت این مسجد روانه‌اند. برای رسیدن به مسجد فقط کافی است تابلو‌های شاه‌چراغ را دنبال کنید. مردم زیادی برای اقامه نماز در این مسجد روز و شب حاضر می‌شوند که این مسئله مشکلی در بازدید از مسجد ایجاد نمی‌کند. برای رسیدن به این مسجد کافی است از مترو شیراز در ایستگاه لطفعلی‌خان زند پیاده شوید و از تاکسی‌های خیابان لطفعلی‌خان زند سراغ مسجد عتیق را بگیرید.

مسجد جامع عتیق شیراز روی گوگل مپ

بازدید از مسجد عتیق جایی برای جست‌وجوگرها

فکر نکنم جایی را بشناسید که مثل مسجد عتیق هر گوشه‌اش پر از معنا و داستان و تاریخ باش. آن چیزی که من را مجذوب این مسجد کرد، نه معماری، نه نقشه و نه نقش و نگارش بود. کنجکاوی من از بابت داستان‌هایی بود که پشت سر این بنا گفته می‌شد. خیلی دوست دارم روزی با پیرمردی کنار این مسجد گفت‌وگو کنم و تاریخش را از آن بپرسم. اگر تجربه‌ای مثل این از مسجد عتیق یا هر بنای تاریخی دیگری دارید آن را با ما در مجله گردشگری راستین گشت بیان کنید. خوش‌حال می‌شویم پذیرای دانستنی‌های مختلف از بناهای تاریخی کشور باشیم.

منبع: علی بابا

نوشته های مرتبط

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

سبد خرید

سبد خرید شما خالی است.

ورود به سایت