قلعه الموت قزوین؛ زیبای دست نیافتی بر فراز صخره‌ای بلند

جاهای دیدنی اطراف تهران از بهترین گزینه‌ها برای تفریح هستند و یکی از مهم‌ترین مزایای آن‌ها نزدیکی به تهران است. آخر هفته یکی از زیباترین بهارها، ظهر پنجشنبه هوس کردم یک سفر یک روزه داشته باشم، از آنجا که می‌خواستم جای جدیدی را ببینم، قلعه الموت قزوین را انتخاب کردم که حدود ۴ ساعت با تهران فاصله داشت. عصر، تمامی وسایل سفر یک روزه را جمع کردم.

در نهایت نیز آدرس و لوکیشن را در گوشی ذخیره کردم تا بدون دغدغه گم کردن مسیر به‌راحتی به قلعه برسم. اما چیزی که فراموش شده بودم، وجود مسیر پیاده‌روی بود که در برخی از وب‌سایت‌ها به آن اشاره نشده بود. مسافتی که باید طی می‌شد زیاد بود و چون برای این پیاده‌روی آمادگی نداشتم، کلافه شدم.بنابراین بعد از سفر تصمیم گرفتم که برای شما از تجربه خودم بنویسم و اطلاعات کاملی از بخش‌های مختلف قلعه و تاریخچه آن در اختیار شما قرار دهم.

پس اگر مثل من به‌دنبال بازدید از تک‌تک زیبایی‌ها و آثار تاریخی کشورمان هستید، این مقاله از مجله گردشگری علی‌بابا را بخوانید.

قلعه الموت قزوین

قلعه الموت یکی از جاذبه های تاریخی قزوین و یکی از مهم‌ترین قلعه‌های تاریخی است که بسیاری از باستان‌شناسان آن را به‌عنوان محلی برای بررسی دوره خاصی از تاریخ می‌شناسند. در بخشی از تاریخ کشور، نام قلعه الموت قزوین با نام حسن صباح و فرقه اسماعیلیه شناخته می‌شود و دلیل آن نیز اقامت حسن صباح به مدت ۳۵ سال در این قلعه بوده که به رهبری منطقه می‌پرداخت.

قلعه الموت به‌عنوان یکی از جاهای دیدنی قزوین مساحتی بیشتر از ۲۰ هزار مترمربع دارد و در بالای صخره‌ای سنگی ساخته شده است. با توجه به اینکه قلعه الموت قزوین روی صخره قرار گرفته، دید و چشم‌انداز خوبی به اطراف دارد و بنابراین می‌توان گفت در زمان خود بالاترین نقطه قلعه می‌توانسته به‌عنوان محلی برای دیدبانی استفاده شود.

قلعه الموت قزوین که با نام آشیانه عقاب نیز شناخته می‌شد، دژی محکم برای حفاظت از حسن صباح و سپاهیانش بود. محل احداث قلعه نشان‌دهنده اهمیت کارکرد آن است. همان‌طور که اشاره شد، این قلعه روی صخره‌ای بلند و در یکی از نقاط صعب‌العبور قزوین ساخته شده و هدف از احداث آن حفظ تمامیت ارضی و کارکرد نظامی بود.

در گذشته قلعه الموت بسیار باشکوه بود اما به مرور زمان در اثر شرایط آب و هوایی و نگهداری نامناسب، بسیاری از بخش‌های آن تخریب شده است. در حال حاضر نیز بخشی از تاریخ قزوین به شمار می‌رود و به همین دلیل هم برای گردشگران و خصوصاً بومیان بسیار مهم است.

عکس از: سایت ویکی‌پدیا

این قلعه که در شمال شرقی روستای گازرخان قزوین قرار دارد، ۲۳۶۳ متر بالاتر از سطح دریا قرار گرفته و ۲۰۰ متر ارتفاع دارد. قلعه الموت در کنار پرتگاهی بسیار عمیق ساخته شده و در نتیجه در زمان گذشته دژی غیرقابل نفوذ بود.

در اطراف قلعه، ۴ پرتگاه عمیق وجود دارد و تنها راه ورود به قلعه مسیری سخت در ضلع شمال شرقی است. در ۴ طرف قلعه الموت قزوین صخره‌هایی قرمز رنگ و فضای سبز وجود دارد که این منطقه را به یکی از جاذبه های تاریخی قزوین و جاهای دیدنی تبدیل کرده است.

تاریخچه قلعه الموت

تاریخچه قلعه الموت قزوین به دو دوره اصلی قیل از حمله مغول و پس از آن تقسیم می‌شود. در ۴۰۰ سال اول، این قلعه فرازونشیب‌های زیادی را تحمل کرده و داستان‌های تاریخی زیادی را به چشم دیده است. طبق کتاب «نزهه القلوب» از «حمدالله مستوفی»، این قلعه در سال ۲۴۶ هجری قمری ساخته شده بنابراین دوران ساخت آن مصادف با شروع خلافت متوکل عباسی بود.

عکس از: سایت ویکی‌پدیا

در کتاب نزهه القلوب، حمدالله مستوفی اشاره می‌کند که سازنده قلعه «حسن بن زید» بوده و قلعه از همان ابتدا با هدف نظامی و امنیتی ساخته شده است. برخی معتقدند که حسن صباح نیز با هدف استفاده از قلعه به‌عنوان دژی نظامی و امنیتی آن را در سال ۴۸۳ خریداری کرده اما اصل داستان این است که حسن صباح این قلعه و چند قلعه دیگر را تصرف کرده بود.

این قلعه زیبا طی سال‌های ۴۸۳ تا ۶۵۴ هجری قمری در مقابل تمامی تهاجمات خارجی مقاومت کرد و به همین دلیل نیز به آن دژ تسخیرناپذیر می‌گفتند. اما متأسفانه در سال ۶۵۴ هجری قمری و همزمان با حمله مغول به ایران، مانند بسیاری از اماکن تاریخی و مهم، توسط هلاکوخان مغول به آتش کشیده شد.

عکس از: سایت ویکی‌پدیا

در این میان بسیاری از افراد و سپاهیان سلسله اسماعیلیان نیز کشته شدند. این واقعه تلخ‌ترین بخش از تاریخ قزوین است. در قلعه الموت قزوین هزاران هزار جلد کتاب نفیس نگهداری می‌شد که طی حمله مغول و به آتش کشیدن قلعه، هزاران جلد کتاب در نادانی و جهل مغول سوخت. خوشبختانه در همان زمان شخصی به نام “عطاملک جوینی” توانست رضایت هلاکوخان را برای جلوگیری از نابودی بخشی از کتابخانه جلب کند و این گونه بود که جرأت و جسارت یک فرد توانست بخش مهمی از تاریخ قلعه را نجات دهد.

اما این جهالت تمامی نداشت و در دوران قاجار (در سال ۱۰۰۶ هجری قمری) با هدف کشف گنج‌های نهفته در این منطقه، بخشی از قلعه الموت ویران شد. اینجاست که می‌گوییم از ماست که بر ماست. آیا حمله مغول برای از بین بردن بخش مهمی از تاریخ کافی نبود که در دوران قاجار کمر به قتل قلعه الموت بستند؟

عکس از: سایت Iribnews

حسن صباح که بود؟

“حسن‌ بن علی‌ بن جعفر صباح حمیری” که به اختصار حسن صباح نامیده می‌شود، بنیانگذار دولت اسماعیلیان در فلات ایران بود. حسن صباح به‌عنوان شیعه دوازده امامی آموزش دید و برای آموزش بیشتر به شهرهای مختلفی سفر کرد. قبل از ۳۰ سالگی به مصر سفر کرد تا تحصیلات خود را تکمیل کند.

او در سال ۴۸۳ هجری قمری قلعه الموت را انتخاب کرد تا پناهگاهی برای اسماعیلیان در مقابل سلسله سلجوقیان باشد. پس از تصرف قلعه الموت قزوین توسط حسن صباح، او اقدام به تصرف دژهای دیگری از جمله لمسر، شاهدژ و قهستان در مناطق مختلف کشور کرد. هدف او از تصرف این دژها، دفاع در مقابل سلجوقیان و ترویج اسماعیلیه بود.

عکس از: سایت Newslaw

وجه تسمیه قلعه الموت

نام قلعه الموت از دو بخش اصلی «ال» و «اُموت» تشکیل شده است. «ال» از کلمه «آلوه» یا «اُله» و به معنای «عقاب» گرفته شده و «اَموت» نیز به معنای «آموختن» است. داستان نام‌گذاری این قلعه بسیار جالب است. بر اساس روایت‌های گذشتگان، یکی از پادشاهان دیلمی به کمک یک عقاب از موقعیت فعلی قلعه الموت به‌عنوان یکی از جاهای دیدنی قزوین مطلع می‌شود و در نهایت نیز برای احداث قلعه اقدام و نام «آشیانه عقاب» را برای آن انتخاب می‌کند.

عکس از: سایت Iribnews

اما برخی دیگر معتقدند که «اَموت» در زیان دیلم و گیل به معنی «آموختن» است و بنابراین می‌توان گفت که الموت می‌تواند به‌عنوان “عقاب آموخت” نیز تعبیر شود. البته اگر بخواهیم این کلمه را اندکی اصلاح کنیم به «تعلیم عقاب» خواهیم رسید.

ورودی قلعه الموت

همان‌طور که اشاره کردیم، قلعه الموت از چهار طرف با پرتگاه محاصره شده و همین موضوع یک ساختار دفاعی غیرقابل نفوذ به آن داده است. تنها راه ورودی قلعه الموت به‌عنوان یکی از جاهای دیدنی قزوین برای گردشگران، در ضلع شمال شرقی و کمی پایین‌تر از از برج شرقی قرار دارد.

در قسمت شمال شرقی، شمالی، شرقی و جنوبی خندق‌هایی عمیق وجود دارد که اجازه ورود به قلعه را نمی‌دهند. اما در قسمت شمال شرقی، تونلی به طول ۶ متر و عرض و ارتفاع ۲ متر در دل صخره کنده شده که به‌عبارتی معبری برای عبور گردشگران است. با عبور از این تونل به برج جنوبی و دیوار جنوب‌غربی قلعه می‌رسید. در این قسمت اتاقکی در دل کوه کنده شده که احتمالاً در گذشته اتاق نگهبانی بوده است.

عکس از: سایت Iribnews

پله‌های سنگی ورودی در دوره قاجار ساخته شده‌اند این درحالی است که تا قبل از ساخت پله‌‌ها از قاطر برای عبور از مسیر ورودی استفاده می‌شد. ورودی فعلی دارای بخشی پلکانی و بخشی صاف است که در انتهای آن یک در قرار گرفته که می‌توانید وارد قلعه الموت شوید.

بخش‌های مختلف قلعه

مردم محلی به قلعه الموت قزوین، «قلعه حسن» نیز می‌گویند. این قلعه از دو بخش اصلی شرقی و غربی به‌نام‌های “جورقلا” و “پیلاقلا” تشکیل شده است. قسمت باختری دارای ارتفاع بیشتری است و به آن قلعه بالا یا جورقلا گفته می‌شود و قلعه بزرگتر نیز پیلاقلا نامیده می‌شود.

عکس از: سایت Iribnews

قلعه الموت قزوین دارای بخش‌های مختلفی است که در ادامه به بررسی آن‌ها می‌پردازیم.

برج‌های نگهبانی

اتاق‌های نگهبانی در داخل صخره‌ها ساخته شده‌اند. در سمت جنوبی و در داخل صخره‌ها اتاقی کنده شده که به‌عنوان برج نگهبانی استفاده می‌شد. در بخش شرقی همین اتاق، دیواری با ارتفاع ۲ متر ساخته شده که پی آن درون صخره‌ها قرار دارد.

عکس از: سایت Iribnews

اتاق‌ها

در اتاق اول قلعه الموت، چاله آب کوچکی قرار گرفته که اگر آن را کاملاً خالی کنید، دوباره پُر می‌شود. برخی کارشناسان احتمال می‌دهند که چاله اتاق اول با حوضی در جنوب قلعه ارتباط دارد. در کنار این اتاق، دیوار شمالی قلعه قرار گرفته که حدود ۱۲ متر ارتفاع و ۱ متر پهنا دارد.

در بخش جنوب غربی قلعه، حوضی ساخته شده که ۸ متر طول و ۵ متر عرض دارد. این حوض در دل سنگ کنده شده و هر سال در بهار و زمستان پُرآب می‌شود. در جنوب غربی حوض می‌توانید درخت تاکی را ببینید که هنوز هم سرسبز است. احتمالاً این قسمت از قلعه، محل اقامت حسن صباح بین سال‌های ۴۸۳ تا ۶۵۴ بوده است.

در بخش شرقی قلعه، اقامتگاه‌هایی برای سکونت پاسداران قلعه و خانواده آن‌‌ها وجود دارد. در قسمت شمالی نیز ۱۰ آخور برای چهارپایان ساخته شده است. البته اتاق‌های دیگری نیز در دل صخره ساخته شده بود که در حال حاضر وجود ندارند.

خندق

تنها راه ورودی به قلعه الموت قزوین، در ضلع شمال شرقی قرار گرفته و دور تا دور قلعه خندقی عمیق وجود داردو وجود این خندق‌ها باعث شده تا الموت به‌عنوان یک دژ مستحکم شناخته شود.

عکس از: سایت Iribnews

میدانگاه

بین دو قلعه پایین و بالا میدانگاهی قرار دارد که دور تا دور آن را دیواری احاطه و محیط قلعه را به دو بخش جداگانه تقسیم کرده است. در حال حاضر نیز در میان میدانگاهی، آثار زیادی از گذشته به شکل توده‌‌هایی از سنگ و خاک دیده می‌شود. به احتمال زیاد این سنگ و توده‌ها آثار به جای مانده از تخریب بنا است.

آب انبار

در قسمت شرقی، سه آب انبار کوچک در دل صخره ساخته شده بود اما متأسفانه در حال حاضر اثری از آن وجود ندارد.

کتابخانه قلعه

در قلعه الموت کتابخانه‌ای مهم با هزاران جلد کتاب نفیس و نسخ خطی و به همت حسن صباح ساخته شد. همان‌طور که قبلاً اشاره کردیم، بیشتر این کتابخانه در اثر حمله مغول به آتش کشیده شد. راه‌اندازی کتابخانه و جمع‌آوری کتاب‌های برجسته آن دوران یکی از اقدامات مهم و برجسته حسن صباح بود. “جوینی” در تاریخ جهانگشای خود اشاره‌ای به کتابخانه الموت داشته و نوشته که این کتابخانه بیش از ۴۰۰ هزار جلد کتاب داشته است.

عکس از: سایت ویکی‌پدیا

امکانات دفاعی قلعه چه بود؟

از جمله مهم‌ترین امکانات دفاعی قلعه الموت قزوین، خندق‌هایی است که دور این قلعه کنده‌ شده‌اند. قلعه در بلندی قرار دارد و تنها یک مسیر برای ورود به آن وجود دارد. بنابراین تسخیر آن در گذشته کار دشواری بود. این قلعه برای جنگ و دفاع ساخته شده و کاربرد نظامی داشته است بنابراین خندق می‌توانسته اولین سلاح برای مبارزه و مقابله باشد.

در دامنه جنوبی کوهی که قلعه الموت روی آن ساخته شده، خندقی با طول ۵۰ متر و عرض ۲ متر کنده شده که در گذشته پُر از آب بود. آب این خندق از داخل قلعه تأمین می‌شد. به این ترتیب هیچ راه نفوذی غیر از در ورودی وجود نداشت. در دامنه‌های دیگر هم هر جا که تصور می‌شده احتمال نفوذ وجود دارد، خندق‌هایی کنده شده و از طرفی دیوارهای بالای هر خندق به صورت مورب ساخته شده تا بالا رفتن از آن غیرممکن شود.

عکس از: سایت Iribnews

معماری قلعه الموت

قلعه الموت قزوین از دو بخش شرقی و غربی تشکیل شده که به آن‌ها «جورقل» و «پیلاقلا» گفته می‌شود. در داخل صخره‌های قلعه، اتاق‌‌هایی برای نگهبانی کنده شده است. قلعه در موقعیتی ساخته شده که دور تا دور آن خندق قرار گرفته و برخی طبیعی هستند و برخی دیگر با دست در دل کوه کنده شده‌اند. این کار برای حفاظت از این قلعه نظامی بوده است.

یکی از شگفتی‌های معماری این قلعه تاریخی، اتاقی است که در آن چاله آبی کوچک قرار دارد. اگر چاله را کاملاً خالی کنید، باز هم پُر از آب خواهد شد. علت این امر متصل بودن این چاله به یکی از حوض‌ها است.

قلعه الموت بر بلندی یک صخره صعب‌العبور ساخته شده و دیوارها نیز در راستای صخره‌ها ساخته‌ شده‌اند تا هیچ جایی برای نفوذ باقی نماند. به همین دلیل نیز عرض دیوارها در قسمت مختلف با یکدیگر متفاوت است. از میان برج‌های قلعه، تنها سه برج شمالی، شرقی و جنوبی باقی‌ مانده‌اند و از میان آن‌‌ها، برج شرقی کامل‌تر است.

عکس از: سایت Iribnews

از بالای قلعه می‌توانید دره الموت و رودی جاری در منطقه را ببینید. استحکامات بخش ورودی قلعه از سایر بخش‌ها بیشتر است چون این تونل ۶ متری می‌توانسته تنها راه نفوذ دشمن باشد و به همین دلیل نیز مستحکم‌تر ساخته شده است. برخی اتاق‌های قلعه در دل صخره کنده شده و مهم‌ترین مصالح بکار رفته برای ساخت، سنگ است.

در قسمت جنوب غربی قلعه الموت، حوضی به طول ۸ متر و عرض ۵ متر در دل سنگ کنده شده که هر ساله پس از بارندگی‌های بهار و زمستان پُر از آب می‌شود. در قسمت جنوب غربی این حوض، اقامتگاه حسن صباح قرار داشته و در قسمت شرقی قلعه نیز اقامتگاهی برای پاسداران قلعه ساخته شده بود. جالب است بدانید آب‌انبارها نیز در دل کوه کنده شده بودند اما متأسفانه در حال حاضر اثری از آن‌ها نیست.

عکس از: سایت Iribnews

گنج‌های قلعه الموت

حسن صباح در دوران خود ثروت فراوانی جمع‌آوری کرد و برخی تصور می‌کردند او ثروت خود را مانند گنجینه‌ای در دل خاک مدفون کرده است. بنابراین بر اساس افسانه‌های قدیمی حسن صباح گنجی تاریخی و بزرگ را در قلعه الموت قزوین پنهان کرده است و به همین دلیل نیز در دوره قاجار برای اولین بار بخش‌هایی از قلعه برای یافتن گنج نابود شد. شاهزاده‌های قاجاری تصور می‌کردند که می‌توانند گنج را پیدا کند، اما تنها دستاورد آن‌ها برای آیندگان، ویرانی یکی از مهم‌ترین آثار تاریخی ایران بود.

امکانات رفاهی اطراف قلعه

طبق آخرین آمار، سالانه ۱.۲۰۰ نفر از قلعه الموت به‌عنوان یکی از جاذبه های تاریخی قزوین بازدید می‌کنند. بسیاری از این افراد، توریست‌های خارجی هستند بنابراین وجود امکانات رفاهی برای این مکان تاریخی امری ضروری خواهد بود. در حال حاضر و بواسطه طرح “اسکان”، ۱۵ خانه روستایی برای اقامت مسافران و توریست‌ها در روستای گازارخان آماده شده است.

عکس از: سایت Iribnews

بهترین زمان سفر به قلعه الموت

منطقه الموت قزوین، سرد و کوهستانی است و در نتیجه بهترین زمان سفر به قلعه الموت اواخر بهار و اوایل تابستان خواهد بود. درست در این محدوده زمانی، آب و هوای منطقه الموت معتدل خواهد بود. از طرفی در این فصل‌ها، طبیعت اطراف قلعه سبز و زیبا شده و می‌توانید پس از بازدید از قلعه، از زیبایی‌های طبیعی اطراف آن نیز لذت ببرید.

عکس از: سایت Iribnews

این موضوع را نیز در نظر داشته باشید که قلعه الموت در اواخر بهار و اوایل تابستان شلوغ و پُر از گردشگر است، بنابراین اگر مایلید زمانی از این منطقه بازدید کنید که خلوت باشد، ماه‌های دیگر را انتخاب کنید اما حواستان به سرمای شدید هوا هم باشد.

توجه داشته باشید که شب‌های الموت حتی در تابستان نیز سرد خواهد بود، بنابراین اگر برای اقامت در این منطقه برنامه‌ریزی می‌کنید، حتماً لباس گرم همراه داشته باشید.

قلعه الموت کجاست؟

قلعه الموت در منطقه الموت استان قزوین و نزدیک به روستای گازرخان واقع شده است. با توجه به اینکه این قلعه روی صخره‌ای بلند ساخته شده باید برای بازدید از آن حدود ۴۵ دقیقه کوه‌پیمایی کنید.

آدرس قلعه الموت

استان قزوین، ۳۰ کیلومتری شهرستان معلم کلایه، ۸ کیلومتری دوراهی آتان-گازارخان، روستای گازارخان

عکس از: سایت ویکی‌پدیا

قلعه الموت روی گوگل مپ

از قلعه الموت خاطره‌ای دارید؟

چقدر خوب می‌شود که همه گردشگران تجربه‌هایشان را باهم به اشتراک بگذارند تا هر کسی که بعد از آن‌ها قصد سفر دارد بداند که دقیقا چه چیزی در انتظارش است. اگر شما از قلعه الموت خاطره‌ای دارید یا می‌خواهید موردی را یادآور شوید که در این مقاله به آن اشاره نشده است حتما برای ما کامنت بگذارید.