تنگه بهرام چوبین ایلام؛ جایی برای تماشای تاریخ شهر

حواستان باشد مثل من در عظمت تنگ بهرام چوبین گم نشوید. من چند روزی گم شده بودم! راستش را بخواهید برای نوشتن از تنگ بهرام چوبین چندین و چند فیلم مستند مختلف دیدم، بعد که خواستم شروع به نوشتن کنم، احساس کردم دوست دارم چند روزی با فکر و خیال تصاویری که از آن دیده‌ام، تنها باشم و نوشتن را کنار گذاشتم. سر کار ‌رفتم , کارهایم را مثل همیشه انجام ‌دادم، اما در ذهنم دائم تصاویر حکاکی‌های روی دیوار، صدای شرشر آب‌ روی صخره‌ها و سنگ‌های عظیم‌الجثه اسرارآمیز تنگه بهرام چوبین چرخ می‌خورد و حس می‌کردم جایی بین زمان حال و گذشته سرگردانم.

در این مقاله از مجله گردشگری علی‌بابا هیچ‌چیز درباره تنگ بهرام چوبین ناگفته نخواهد ماند، آمده‌ام تا از گفته‌ها و ناگفته‌ها یک دل سیر برایتان صحبت کنم. این تنگ یکی از جاهای دیدنی ایلام است که زمانی بهرام چوبین با ارتش خود به آن پناه برد. اگر از تاریخچه این جاذبه طبیعی چیزی نمی‌دانید، بهتر است این مقاله را دنبال کنید؛ اول به معرفی تاریخچه تنگ بهرام چوبین می‌پردازم، بعد درباره چگونه سفرکردن به این دژ نفوذناپذیر صحبت خواهم کرد.

معرفی کلی تنگ

تنگ بهرام چوبین یکی از جاهای دیدنی ایلام است که در ۱۲ کیلومتری دره‌شهر واقع شده و در سال‌های اخیر بیشتر مورد توجه گردشگران قرار گرفته است. این تنگ که در یک دره و در فضای بین دو صخره نزدیک به هم قرار گرفته، نوعی پایگاه نظامی و محل استقرار بهرام چوبین بوده است.

آثار به‌جای مانده از برج‌وباروها و شرایط محیطی تنگ بهرام چوبین، نشان‌دهنده هوش نظامی بهرام ششم در آن دوران بوده است. موقعیت استراتژیک و ساختار شگفت‌انگیز قلعه، آن را تبدیل به یکی از نفوذناپذیرترین دژهای باستانی ایران کرده است.

عکس از: سایت Kabianblogfa

تنگه، ورودی بسیار تنگی دارد که در میان دو صخره سربه‌فلک کشیده و نزدیک به هم قرار گرفته است. این دروازه کوچک برای کنترل همه ورود و خروج‌ها چنین ساختاری داشته است. بالای صخره‌ها، سنگر و برج‌وباروهایی وجود داشته که از آن‌جا همه بخش‌های تنگ در دیدرس سربازان بوده است.

این موقعیت از نظر نظامی و امنیتی بهترین انتخاب ممکن برای بهرام چوبین به‌شمار می‌رفت. داخل تنگه، شاهد قلعه یا دژ بهرام و حوضچه‌های سنگی پلکانی خواهید بود که با قلم و چکش تراشیده شده‌اند. آثاری که برای رسیدن به آن‌ها، باید از مسیرهایی بگذرید که قبلا سربازان بهرام چوبین و حتی خود او عبور کرده‌اند.

عکس از: سایت Kabianblogfa

تاریخچه تنگ چوبین

شاید تنگ بهرام چوبین در نگاه اول کمی خسته‌کننده به نظر برسد یا با خودتان فکر کنید اینجا چیزی برای دیدن و شنیدن وجود ندارد. فکر می‌کنم در این شرایط ماجرای بهرام چوبین، چیزی است که نظرتان را عوض خواهد کرد. اصلا بهرام چوبین که بود؟ احتمالا اسمش هنوز از کتاب‌های تاریخ دوران مدرسه در ذهنتان مانده باشد؛ اما این خاطره کم‌رنگ قطعا برای بازدید از تنگ بهرام چوبین کافی نیست. تاریخچه تنگ چوبین را باید با زندگی پرفرازونشیب خود بهرام چوبین شروع کنیم.

عکس از: سایت Kabianblogfa

بهرام چوبین که بود؟

ماجرا از این قرار است که بهرام چوبین، پسر بهرام گشنسب از خاندان ممتاز دوران ساسانی بود که گفته می‌شد نسبتشان به پادشاه اشکانی می‌رسد. راستش را بخواهید (چوبین) لقبی بود که به خاطر لاغر و قدبلند بودن به او نسبت داده بودند، چون ظاهرش مانند چوب بود.

بهرام یکی از سرداران دلیر و معروف ایرانی بود که همیشه در تمام جنگ‌ها پیروز میدان بود، فرقی هم نداشت که سپاهش چند نفر باشند. موفقیت عجیب بهرام چوبین در نبردهای مختلفی مثل جنگ با ترکان و خاقان بلخ باعث شد در تاریخ نظامی از او با عنوان فرمانده ارتش ایران و نابغه رزم یاد کنند.

عکس از: سایت Golvani

در آن دوران، هرمز چهارم پادشاه ایران بود که با دیدن قدرت بهرام چوبین چشمش ترسیده بود. به همین خاطر هم او را عمدا به جنگ با امپراطوری بیزانس فرستاد تا شاهد شکستش باشد. هرمز چهارم بعد از شکست بهرام چوبین، او را به شکل توهین‌آمیزی از فرماندهی عزل کرد. این کار باعث شد بهرام چوبین قیام و استقلال خود را نسبت به حکومت اعلام کند. راستش را بخواهید در گذشته از این اتفاقات زیاد می‌افتاد؛ اما چیزی که قیام بهرام چوبین را از بقیه متفاوت می‌کرد، این بود که بهرام اولین نفر خارج از خاندان ساسانی بود که ناگهان ادعای سلطلنت و استقلال کرده بود!

بعد از هرمز چهارم هم خسرو پرویز جانشین پدرش شد. خسرو پرویز هم دل خوشی از بهرام چوبین نداشت؛ با او جنگید، شکست خورد و خودش را به بیزانس رساند. در این مدت هم بهرام چوبین ادعای پادشاهی کرد و تاج پادشاهی را بر سر گذاشت؛ حتی سکه‌ای با تصویر خودش زد که عکسش در خیلی از کتاب‌های تاریخی دیده می‌شود.

عکس از: سایت Wikipedia

سرتان را بیشتر از این درد نیاورم، آخر کار خسرو پرویز با سپاهی که امپراطوری بیزانس به او داده بود، دوباره برای مبارزه به ایران برگشت و بالاخره توانست بهرام را شکست دهد. بهرام هم در این گیرودار مدتی به تنگ بهرام چوبین پناه برد. همان‌ تنگ بهرام چوبین که حالا از جاهای دیدنی ایلام است. جالب است بدانید جنگ بهرام چوبین و خسرو پرویز آنقدر مهم بوده که حتی در شاهنامه فردوسی هم به آن اشاره شده است.

چرا تنگ را به نام بهرام چوبین گذاشته‌اند؟

در رابطه با نام‌گذاری تنگ بهرام چوبین دو احتمال وجود دارد. عده‌ای معتقد هستند این دره شکارگاه بهرام چوبین در گذشته بوده، چون بعضی از نقش‌ونگارهای حجاری شده روی صخره‌ها تصاویری از صحنه‌های شکار است. عده‌ای دیگر با در نظر گرفتن بقایای برج‌وباروهای عظیم در دل دره، این محل را دژ بهرام چوبین می‌نامند.

عکس از: سایت ۱pezeshk

با توجه به آثار به‌جا مانده از قلعه، احتمال دوم قوی‌تر است؛ بهرام چوبین پس از شکست در جنگ با خسرو پرویز مدت‌ طولانی به تنگ پناه برد، به همین خاطر هم به آن تنگ بهرام چوبین می‌گویند.

شرایط آب‌وهوایی تنگ زیبای ایلامی

تنگ بهرام چوبین در فصل‌های سرد سال، به‌خصوص زمستان، طبیعت خشک و خشنی دارد، اما در فصل‌های گرم سال، طبیعت چهره سبز و مهربان‌تری از خود به گردشگران نشان می‌دهد. تماشای گیاهانی که از لابه‌لای صخره‌ها سبز شده‌اند، لبخند به لبتان می‌نشاند، انگار صخره‌های این دژ کهن‌سال با این لباس سبزرنگ، شما را به تماشای عظمت تاریخ دعوت می‌کند.

آشنایی با گیاهان و جانوران منطقه

تنگ بهرام در طبیعتی بکر، در دل صخره‌ها ساخته شده است. بخش‌هایی از صخره تا مدت‌ها رنگ آفتاب را به خود نمی‌بینند، قسمت‌هایی هم دائم در معرض گرمای آقتاب هستند. به خاطر محیط خشک و صخره‌ای، بیشتر می‌توان حیواناتی مثل آگاما ( نوعی آفتاب‌پرست) دید که ساعت‌ها روی صخره‌ها در برابر آفتاب استراحت می‌کنند.

عکس از: سایت Kabianblogfa

پوشش گیاهی تنگه نیز در بخش‌های مختلف متفاوت است. به ‌طور کلی اطراف آب‌انبارها که آب فراوان‌تر است، گیاهانی مثل بوته تمشک، نعنا، پونه و گیاه پرسیاوشون خواهید دید.

طبقه‌بندی تنگ بهرام چوبین

جالب است بدانید عده‌ای از تاریخ‌شناسان معتقد هستند تنگ بهرام چوبین سه طبقه داشته است:

• طبقه عام: این بخش قسمت پایینی تنگ بوده است.
• طبقه متوسط: راه میانی بین طبقه عام و حاکم‌نشین محلی با عنوان طبقه متوسط شناخته می‌شد.
• طبقه حاکم‌شنین: این بخش بالادست و تخت‌گاه بهرام چوبین بوده است.

عکس از: سایت Iranwonders

جاذبه‌های دیدنی تنگ

فارغ از این دسته‌بندی‌ها، این تنگ غیرقابل‌تصرف از بخش‌های مختلف تشکیل شده که هر کدام از این جاذبه‌ها ماجرایی از دل تاریخ بشر هستند. البته باید بگویم نباید منتظر دیدن یک قلعه تمام‌عیار باشید؛ چون همان ‌طور که می‌دانید گذر زمان بسیاری از جاذبه‌های طبیعی را نابود می‌کند. آثار به‌ جا مانده از پایگاه نظامی بهرام چوبین جزو بخش‌های دیدنی تنگ است که در ادامه آن‌ها را معرفی می‌کنم:

– قلعه معروف بهرام چوبین

در مرتفع‌ترین بخش تنگ، قلعه اصلی معروف یا دژ بهرام چوبین قرار دارد که محل استقرار او بوده است. متاسفانه تنها آثار باقی‌مانده از این قلعه دیواره‌هایی است که به‌مرور زمان نابود شده‌اند. مصالح مورد استفاده در ساخت قلعه و بناهای مربوط به آن، گچ نیم‌کوب و سنگ است که مصالح در دسترس منطقه بودند.

– پلکان سنگی

بخشی از تنگ بهرام شامل آثار به‌جا مانده از پلکان‌های سنگی است که در قالب سطحی شیب‌دار شما را به بالای صخره هدایت می‌کند.

عکس از: سایت Kabianblogfa

– حکاکی‌ها روی سنگ

از نقش‌های حکاکی شده در ورودی و بخش‌های داخلی تنگ بهرام چوبین نمی‌توانم سرسری بگذرم. در بخش‌هایی از این جاذبه تاریخی، شاهد کنده‌کاری‌های انسان‌های مختلف در دوره‌های تاریخی متنوع خواهید بود. این نقش‌ونگارها شامل تصاویر اولیه از انسان، حیوانات و گیاهان است. این سه نقش همواره در کنار هم کنده‌کاری شده‌اند، چون آن دوره معتقد بودند اگر گیاه و حیوان نباشد، انسان هم وجود نخواهد داشت.

عکس از: سایت Kabianblogfa

در این نقاشی‌ها صورت انسان به‌صورت تمام‌رخ کشیده شده تا برتری و ارزشمندی او نسبت به گیاهان و حیوانات که نیم‌رخ به تصویر کشیده می‌شوند، مشخص شود. حیوانی که در کنده‌کاری‌های تنگ بهرام چوبین می‌بینید، بز یعنی نمادی از باروری و ادامه نسل بشر است.

تمام طرح‌ها با قلم به‌صورت فرو رفته کنده‌کاری شده‌اند، چون صخره‌ها دائم در معرض باد و باران قرار دارند و جریان‌های طبیعی نقش‌ونگارها را خواناتر و مانا خواهد کرد.

عکس از: سایت Kabianblogfa

– آب‌انبار سنگی

باید ساعت‌ها از مسیرهای صعب‌العبور گذر کنید تا به آب‌انبارهای سنگی تنگ بهرام چوبین برسید. شاید بتوان گفت این بخش یکی از شگفت‌انگیزترین بخش‌های این دژ تاریخی است. آب‌انبار سنگی تنگه در واقع یک تخته سنگ یک تکه بسیار بزرگ است که به‌صورت دستکند[۱] به چهار آب‌انبار مستطیل‌شکل عمیق و بزرگ تقسیم شده است. طول و عرض هر کدام حدود ۲ متر در ۳ متر با عمق ۲.۵ متر است که دو به دو کنار هم قرار گرفته‌اند.

عکس از: سایت Irna

این چهار حوضچه پلکانی کوچک برای جمع‌آوری آب در دل صخره‌ها تراشیده شده‌اند و به هم متصل هستند. نحوه کارکرد آب‌انبار به این صورت بود که آب برف و باران از سطح شیب‌دار بالای آب‌انبار به حوضچه اول سرازیر می‌شد، حوضچه پس از پر شدن از طریق راه‌آب‌های باریک آب را به حوضچه‌های کناری راهی می‌کرد. ساختار این بخش به‌شکلی است که آب‌های سرگردان در دل صخره را برای تامین آب مورد نیاز مردم، به سمت آب‌انبار هدایت می‌کرد.

با توجه به اینکه آب عامل حیاتی محسوب می‌شد، دسترسی به این بخش از تنگ کار هرکسی نبود. آب‌انبار درست پشت بزرگ‌ترین پادگان تنگ ساخته شده بود تا دست هیچ دشمنی به آن نرسد و امکان آلوده یا مسموم کردنش هم وجود نداشته باشد.

عکس از: سایت Iranwonders

با این شرایط دشمن حتی اگر موفق می‌شد به تنگ بهرام چوبین نفوذ کند، باید نیروهای خود را تا رسیدن به منابع آب در پشت پادگان اصلی زنده نگه می‌داشت که اصلا کار آسانی نبود.

اگر برایتان سوال است که آیا هنوز هم آب‌انبارها آب دارند یا نه، باید بگویم بله، در فصل‌های بارانی، می‌توانید حوضچه‌ها را پرآب ببینید که گاهی چند ماهی‌ هم در آن زندگی می‌کنند، اما در فصل‌های کم‌بارش، آب‌انبارها خشک می‌شوند.

عکس از: سایت Iranwonders

امکانات رفاهی موجود در منطقه

تنگ بهرام چوبین دارای فضای باز به عنوان پارکینگ است که بازدیدکنندگان می‌توانند از آن استفاده کنند؛ علاوه ‌بر این آب آشامیدنی هم از طریق چشمه‌های پای کوه در دسترس است.

تجهیزات و وسایل مورد نیاز در سفر به تنگ

همان ‌طور که گفتم، تنگ بهرام چوبین یکی از نفوذناپذیرترین دژهای ایران بوده است، بنابراین بازدید از آن نیازمند تجهیزات خاصی است.  اگر دلتان می‌خواهد یک برنامه طبیعت‌گردی تمام‌عیار داشته باشید، بهتر است لوازم مهمی مثل کوله‌پشتی، کفش مناسب پیاده‌روی، کلاه و عینک، لباس مناسب فصل، دوربین عکاسی، خوراکی، آب و لوازم پیک‌نیک همراه داشته باشید. اگر قصد پیش‌روی به سمت دژ دارید، حتما باید لوازم صخره‌نوردی داشته باشید.

عکس از: سایت Tasnim

محدودیت‌های سفر به تنگ

سفر به ایلام و بازدید از تنگ بهرام چوبین محدودیت‌های خاصی دارد. بازدید از بخش‌های مختلف این جاذبه طبیعی کار آسانی نیست. گشت‌وگذار در فضای داخلی تنگ برای افرادی که آمادگی بدنی کافی برای صعود مسیرهای شیب‌دار را دارند مناسب است. برای دسترسی به بخش‌های بالایی دژ و بازدید از برج‌‌وباروها، باید تا حدی توانایی صخره‌نوردی هم داشته باشید. بنابراین توانایی، سلامت جسمانی و امکانات کافی برای بازدید از تنگ بهرام چوبین یکی از ارکان ضروری است.

درست است که بخش‌های از فضای تنگ با فلش راهنما برای نشان دادن مسیر، نشانه‌گذاری شده اما پیشنهاد من به شما این است که برای بازدید از یک راهنمای محلی کمک بگیرید.

عکس از: سایت Irna

البته با وجود همه این توضیحات، با هر توان جسمانی می‌توانید از محیط اطراف قلعه دیدن کنید و از زیبایی‌های آن بهره‌مند شوید، محدودیت اصلی مربوط به رسیدن به برج‌ها و بالای قلعه است. شما می‌توانید برای یک پیک‌نیک نیم‌روزه به این منطقه سفر کنید و از طبیعت و آثار تاریخی لذت ببرید.

بهترین زمان بازدید از تنگ بهرام چوبین

با در نظر گرفتن آب‌وهوای ایلام، بهترین زمان بازدید از تنگ بهرام چوبین، فصل بهار، اواخر تابستان و اوایل پاییز است. در این فصل‌ها هم می‌توانید آب‌انبارها را پرآب ببینید و هم طبیعت زیبا و سرسبز ایلام را از دست ندهید.

عکس از: سایت Iranwonders

این جاذبه تاریخی به خاطر طبیعت زیبایی که دارد، آخر هفته‌ها پر از خانواده‌هایی است که برای استفاده از هوا و طبیعت دلنشین با وسایل پیک‌نیک آمده‌اند؛ اگر دوست دارید هنگام بازدید دوروبرتان خلوت باشد، بهتر است روزهای غیرتعطیل را انتخاب کنید. معمولا افرادی که توانایی جسمانی و امکانات کوه‌نوردی و صخره‌نوردی دارند می‌توانند از این دژ تاریخی دیدن کنند؛ البته که حضور در طبیعت اطراف دژ و تماشای آن از دور برای همه امکان‌پذیر است.

شرایط و هزینه بازدید از تنگ بهرام چوبین

تنگ بهرام چوبین با توجه به اینکه یک جاذبه طبیعی تاریخی در طبیعت است، محدودیت زمانی خاصی برای بازدید ندارد. علاوه‌براین برای بازدید از تنگ نیاز به پرداخت هزینه یا تهیه بلیط نیست.

عکس از: سایت Iranwonders

تنگ بهرام چوبین کجاست؟

آدرس تنگ بهرام چوبین: استان ایلام، ایلام، ۸ کیلومتری مسیر دره شهر- پلدختر، مجاورت روستای شیخمکان

لوکیشن تنگ بهرام چوبین روی گوگل مپ

بهترین مسیر دسترسی به تنگ چیست؟

مسیر تنگ بهرام چوبین از جاهای دیدنی ایلام از دره‌شهر و شهرهای دیگر آسفالت و قابل دسترس است. به همین خاطر بازدید از تنگ بهرام چوبین با ماشین شخصی به راحتی امکان‌پذیر است. بهترین راه برای رسیدن به تنگ، جاده اصلی لرستان و خوزستان از طرف پل‌دختر و اندیمشک به استان ایلام است. در این مسیر قبل از دره‌شهر با یک جاده فرعی کوتاه به تنگه بهرام چوبین خواهید رسید. البته برای دسترسی راحت‌تر به این جاذبه طبیعی بهتر است از لوکیشن آن روی گوگل مپ کمک بگیرید.

عکس از: سایت Iranwonders

فاصله ایلام تا تنگ بهرام چوبین نزدیک ۱۳۵ کیلومتر است که حدودا بیش از دو ساعت با ماشین شخصی زمان می‌برد. از دره‌شهر تا تنگه نیز مسافتی ۱۰ کیلومتری است که تقریبا ۱۰-۱۵ دقیقه طول می‌کشد.

اقامت در تنگ بهرام چوبین

بازدید از تنگ بهرام چوبین معمولا یک برنامه نیم‌روزه است؛ اما اگر دلتان بخواهد می‌توانید با شب‌مانی زمان این گشت‌وگذار دلنشین را بیشتر کنید. فضای پای صخره‌ها به خاطر نزدیکی به پارکینگ و داشتن چشمه آب، مناسب چادر زدن است، می‌توانید شب را نزدیکی تنگ کمپ بزنید، اما اگر دنبال فضای راحت‌تر هستید، باید در نزدیک‌ترین شهر یعنی دره‌شهر اقامت کنید.