سوغات زاهدان؛ در سفر به جنوب چه سوغاتی بیاوریم؟

خیلی کم هستند آدم‌هایی که بخواهند زاهدان و به طور کلی‌تر، سیستان و بلوچستان را به عنوان مقصدشان انتخاب کنند. چرا؟ چون این استان معمولا منطقه‌ای خشک و محروم را در ذهن بقیه تداعی می‌کند؛ برای شما هم اینطور است؟ اما اصلا اینطور نیست! این استان نه تنها جاذبه‌های طبیعی زیادی دارد، بلکه می‌تواند با سوغات زاهدان از دلِ جنوب خاطره‌های شیرینی از سفر به منطقه را برایتان رقم بزند.

حرف مرا باور ندارید؟ پس خودتان مقاله «سیستان و بلوچستان، گوهر شناخته‌نشده» را بخوانید تا ببینید که منظورم دقیقا چیست.

صنایع دستی زاهدان، رنگ‌ها برای شما می‌نوازند

رقص رنگ‌ها اولین موضوعی است که اگر برای خرید سوغاتی به بازار رسولی یا بازار سرپوشیده بروید با آن مواجه خواهید شد؛ در واقع پدید آمدن رنگین کمانی زیبا از ویژگی‌های شاخص سوغات زاهدان است که چشم هر بیننده‌ای را به خود جذب می‌کند. صنایع دستی بخش عمده‌ای از سوغات سیستان و بلوچستان را تشکیل می‌دهد که در این بین صنایع دستی زاهدان با توجه به بهره‌‌مندی از رنگ‌های متفاوت‌تر، می‌تواند گزینه ایده‌آل‌تری برای شما باشد.

نکته قابل توجه که در خصوص سوغات زاهدان، به ویژه صنایع دستی این استان باید به آن توجه کنید، در ترکیب رنگ‌های گرم و پرانرژی کنار هم خلاصه می‌شود؛ برای مثال در بخش بعدی که به بررسی صنایع دستی این استان اشاره خواهیم کرد به نقش کلیدی رنگ‌های گرم در این صنایع دستی خواهیم پرداخت، پس همراه ما باشید.

در خصوص صنایع دستی زاهدان یا به‌طور کلی‌تر صنایع دستی سیستان و بلوچستان این موضوع کاملا مشهود است که ظرافت به گونه‌ای دیگر در آن‌ها به کار رفته است؛ به همین دلیل این صنایع دستی ارزشمند طرفدارن خاص خود را دارد؛ البته که به طور کلی صنایع دستی زاهدان، بیان‌گر تاریخ و فرهنگ این خطه هست.

سوزن دوزی، سوغات جاودانه سیستان

سوزن دوزی یا به زبان خود اهالی خون گرم زاهدان، «بلوچی دوزی» از هنرهای دیرینه مردم این خطه مرزی است که در گذشته به آن سوچن دوزی نیز می‌گفتند و خبر بسیار خوب، ثبت این هنر جاودانه در سازمان یونسکو است.

این هنر که از آن در البسه مردان و زنان، رومیزی و … استفاده می‌شود وصله‌ای جداناپذیر از هنر سرزمین بلوچستان است که قدمتی دیرینه دارد؛ البته ناگفته نماند که که سوزن دوزی صرفا سوغات زاهدان نیست و در سایر شهرها، از چابهار گرفته تا سراوان می‌توانید نقوش این هنر را در جای جای این سرزمین مشاهده کنید.

قدمت سوزن دوزی یا بلوچی دوزی در سوغات زاهدان

براساس حدسیات پژوهشگران، این هنر فاخر قدمتی ۱۵۰۰ ساله دارد؛ البته که باید به این موضوع اشاره کرد که این عدد تا حدودی دقیق نیست و صرفا از روی کتبیه‌ها و سفال‌های به‌جای مانده از  سال‌های کهن می‌توان آن را تخمین زد؛ ولی براساس همین کتیبه‌ها این هنر در دوره ایلخانی، صفوی و تیموری در سرزمین بلوچستان رواج پیدا کرده است؛ البته که سوزن دوزی در سال‌های دور عموما مختص خانواده‌های سلطنتی بوده و در البسه و سایر وسایل سلطنتی از آن استفاده می‌شد.

مدل‌ها و شیوه‌های دوخت سوزن دوزی

قبل از اینکه خیلی کوتاه به بررسی مدل‌ها و شیوه‌های دوخت یکی از پرطرفدارترین سوغات‌های زاهدان، یعنی سوزن دوزی بپردازیم، لازم است تا ابتدا با مواد اولیه آن آشنا شویم تا به ظرافت پنهان این هنر بیشتر پی ببریم. به صورت کلی پارچه و نخ از مواد اولیه سوزن دوزی به شمار می‌روند.

پارچه مناسب برای سوزن دوزی باید تار و پودی مشخص داشته باشد و بهتر است جهت آن از راست به چپ باشد؛ در خصوص نخ مناسب سوزن دوزی هم نخ ابریشمی یا پنبه‌ای گزینه ایده‌آلی است.

نکته مهم در خصوص سوزن دوزی بلوچی

رنگ بندی نخ‌ها در سوزن دوزی بسیار اهمیت دارد؛ تم رنگ سوزن دوزی قرمز است و هر منطقه‌ای از ترکیب و ترتیب رنگ‌بندی متفاوت استفاده می‌‌کند و به نوعی امضای هر شهر و روستا در سوزن دوزی به چگونگی رنگ‌بندی آن بازمی‌گردد.

آینه دوزی از برترین سوغات زاهدان

مردم خون‌گرم بلوچستان معتقدند که آینه انعکاس واقعیت‌ها است و همین موضوع سبب شده تا آینه دوزی به یک فرهنگ غنی در این خطه وسیع تبدیل شود.

مردمان بلوچ از این هنر برای زینت البسه، منازل و مرکب نوعروسان استفاده می‌کنند؛ اگر تجربه سفر به استان سیستان به ویژه شهر زابل را داشته باشید با طرح‌های متفاوتی از آینه مواجه می‌شوید که با ترکیب هنر‌هایی هم‌چون ابریشم دوزی و قیطان دوزی ترکیبی چشم نواز را برای شما تداعی می‌کند.

قدمت آینه دوزی یا ایران سامان در سوغات زاهدان

ایران سامان نام دیگر آینه دوزی بلوچی است که در میان مردمان خون‌گرم و محلی این ناحیه بسیار مصطلح است. به دلیل عدم وجود اطلاعات نه‌چندان دقیق نمی‌توانیم به صورت کلی عمر جهانی این هنر را تخمین بزنیم ولی براساس داده‌های موجود از کتیبه‌ها و دیگر آثار تاریخی، این هنر ظریف از هم مرزی ایران با هند و پاکستان، به ویژه از شهر بلوچستان پاکستان به ایران وارد شده است و در دوران صفوی این هنر در ایران به اوج خود رسیده است.

مدل‌ها و شیوه‌های دوخت آینه دوزی

ترگال، مخمل، ساتن و جیر ۴ مدل پارچه‌ای هستند که در آینه دوزی در کنار نخ عمامه از آن‌ها استفاده می‌شود؛ البته که برای این هنر از آینه‌هایی به‌نسبت نازک یا پولک‌های آینه‌ای استفاده می‌شود که در کنار نقوش مختلفی مانند عنکبوتی و دندان موشی زیبایی وصف ناپذیر را به بیننده القا می‌کند.

حصیر بافی بلوچی، قدمتی به درازای نخل‌های بلوچ

احتمالا اگر از شما سوال شود که حصیر بافی مختص کدام شهر یا استان است در جواب پاسخ دهید، گیلان! اما در حقیقت این‌طور نیست و این هنر نه تنها در ایران بلکه در جهان نیز قدمتی دیرینه دارد. خرما یکی از اصلی‌ترین سوغات زاهدان است و همین موضوع دلیل قانع کننده‌ای است تا از برگ نخل‌های تنومند وسایل کاربردی از حصیر ساخته شود.

این هنر در ایران قدمتی بسیار دیرینه دارد و از مناطق جنوبی گرفته تا مناطق شمالی کشور، شما می‌توانید شیوه‌‌‌هایی گوناگون از این هنر را ببینید.

مردمان بلوچ برای حصیر بافی از نازک‌ترین قسمت درختان نخل که به زبان محلی «پیش» نام دارد استفاده می‌کنند؛ به‌طور کلی حصیر بافی به دو نوع درشت باف و ریز باف بافته می‌شود که نوع ریز بافت آن نیاز به مهارت بالایی دارد.

مردمان سیستان و بلوچستان از حصیربافی برای کاربرد‌های مختلفی هم‌چون درست کردن سبد، زیرانداز، سواس یا همان کفش‌های سنتی، اسباب بازی و… استفاده می‌کنند.

نکته کاربردی

یکی از ویژگی‌های ظروف حصیر در امان ماندن محتویات آن از گزند حشرات است؛ به همین دلیل از چنین ظروفی برای نگهداری خرما در این استان استفاده می‌شود.

سفالگری نماد سرزمین آب و خاک در سوغات زاهدان

یکی دیگر از سوغات زاهدان و به‌طور کلی‌تر سیستان و بلوچستان که نشان از هنر این مردمان خون‌گرم اما محروم دارد سفالگری است؛ دو روستای لاله‌جین در همدان و کلپورگان در سراوان سیستان و بلوچستان به عنوان شهرهای سفالی ایران شناخته می‌شوند که قدمتی هزاران ساله دارند.

طلای نابی که به وفور در این استان دوست داشتنی یافت می‌شود، خاک است که علاوه‌بر کشاورزی از آن استفاده‌های زیادی می‌شود که سفالگری یکی از آن‌ها است.

همان‌طور که گفتیم یکی از سوغات زاهدان سفال‌هایی زیبا است که از نظر رنگ و طرح به‌طور کامل با سفال‌های همدان متفاوت است. موزه زنده سفال کلپورگان یکی دیگر از عجایب سیستان و بلوچستان است که در ۳۵۰ کیلومتری زاهدان واقع شده است. سفالگری در این منطقه به‌دست بانوان بدون هرگونه چرخ سفالگری انجام می‌شود که این موضوع نشان از ظرافت این هنر در سراوان دارد.

قدمت سفالگری در سیستان و بلوچستان

به‌طور کلی سفالگری از دیرینه‌ترین هنرهای خلق شده به دست بشر است و قدمت آن به هزاران سال پیش می‌رسد؛ اما در خصوص قدمت آن در سیستان و بلوچستان باید بگوییم که براساس آمار به دست آمده قدمت موزه کلپورگان در حدود ۷ هزار سال است که نشان از قدمت بالای هنر سفالگری در این سرزمین دارد.

مدل‌ها و شیوه‌های سفالگری در سیستان و بلوچستان

مردان و زنان کلپورگان با انتقال خاک از منطقه‌ای به نام مشکوتک که در ۲ کیلومتری روستا قرار دارد خاک رس این سفال‌ها را برای درست کردن سفال تهیه می‌کنند؛ البته که برای نقش‌ونگارها برروی سفال‌هم از ماده‌ای طبیعی به نام پودر سنگ تیتوک استفاده می‌کنند که این ماده‌ هم از روستای مهرستان زابل قابل دسترس است.

از ویژگی‌های عمده ظروف سفالی کلپورگان همان‌طور که مشخص است می‌توانیم به سادگی آن در کنار نامنظم بودن زوایا (به دلیل عدم استفاده از چرخ سفالگری) اشاره کنیم که در کنار نقوشی زیبا جلوه‌ای درخور به این هنر بخشیده است.

سوغات زاهدان و انتخاب بهترین صنایع دستی

برای انتخاب و خرید بهترین صنایع دستی به عنوان سوغات زاهدان همان‌طور که در بالا اشاره کردیم گزینه‌های زیادی پیش روی شماست که هر یک زیبایی‌های خود را دارند؛ به‌صورت کلی هنر سیستان و بلوچستان تا حدی برگرفته از رنگ‌های گرم است که شاید در زندگی شهری ما خیلی طرفدار نداشته باشد.

به همین دلیل عموما صنایع دستی این استان جلوه‌ای دکوری دارند و کم‌تر کاربردی هستند. پس پیشنهاد می‌کنیم برای انتخاب بهترین سوغات بعد کاربردی بودن آن را در نظر نگیرید و فقط به‌جلوه و زیبایی آن بسنده کنید.

خوراکی‌های زاهدان، سوغاتی با طعم به یاد ماندنی

سبد سوغاتی‌های زاهدان صرفا در خرید صنایع دستی خلاصه نمی‌شود و خوراکی‌های متفاوتی هم در این میان هستند که می‌توانید به عنوان سوغات زاهدان خریداری کنید که در این بخش به معرفی هر یک خواهیم پرداخت؛ البته که باید این موضوع را در نظر داشته باشید که در بازار رسولی زاهدان با مواد غذایی وارداتی زیادی رو‌به‌رو می‌شوید که عموما کمپوت و آبمیوه‌ هستند که می‌توانند گزینه مناسبی برای سوغاتی باشند؛ اما این یک واقعیت است که محصولات بومی سیستان و بلوچستان چیز دیگری هستند.

لندو، معروف‌ترین سوغات زاهدان

لندو، طعم دلچسب خرما در کنار گندم برشته و کنجد است که علاوه‌بر طعم به‌یاد ماندنی این شیرینی خانگی می‌توانید به دلیل کالری و انرژی مناسب آن از این شیرینی به عنوان یک میان وعده استفاده کنید؛ البته که این شیرینی در کنار یک چای لب دوز لب سوز می‌تواند ترکیبی منحصر به‌فرد باشد.

طعم شیرین لندو که از قند خرما حاصل می‌شود می‌تواند گزینه مناسبی برای افراد دیابتی باشد؛ هر چند که مصرف لندو هم باید تایید پزشک را به‌همراه داشته باشد.

درست است که لندو را به عنوان یکی از اصلی‌ترین سوغات زاهدان می‌شناسند؛ اما به صورت کلی لندو مختص منطقه زابل است؛ البته که در سطح استان سیستان و بلوچستان این شیرینی خوشمزه به کرات یافت می‌شود.

در خصوص نحوه درست کردن لندو باید بگوییم که تهیه این شیرینی بسیار ساده است؛ به‌گونه‌ای که ابتدا هسته خرما را جدا می‌کنند و با گندم تفت داده شده، مخلوط می‌کنند؛ سپس بعد از مخلوط کردن با کنجد آن را در محیطی پرفشار قرار می‌هند تا کمی سفت شود؛ همین، لندو خوشمزه زابلی به همین سادگی درست می‌شود.

انبه، محبوب‌ترین سوغات زاهدان

انبه، خرما، موز و کنار از محبوب‌ترین میوه‌های باغات این استان هستند که به طور قطع از نمونه‌های وارداتی طعم و کیفیت بهتری دارند؛ اما انبه در این میان جایگاهی متفاوتی دارد و از آن به عنوان سلطان میوه‌های سیستان و بلوچستان یاد می‌شود.

کشت انبه در شهرهایی هم‌چون سرباز، قصرقند، نیکشهر، راسک، دشتیاری و چابهار انجام می‌شود و همین موضوع کافی است تا نه تنها این محصول پرطرفدار در این مناطق، بلکه در کل استان به ویژه زاهدان هم به وفور یافت شود.

انبه هم‌چون موز از پتاسیم فراوانی برخوردار است و به عنوان یک ماده مغذی از آن یاد می‌شود؛ به‌طور کلی طعم انبه با توجه به نوع خاص آن سلیقه‌ای است؛ اما در استان سیستان و بلوچستان از انبه استفاده‌های متفاوتی می‌شود که مهم‌ترین و پرطرفدارترین آن بدون شک ترشی انبه است که طعمی خاص دارد.

البته که در هرمزگان از انبه سس هم تهیه می‌شود که آن نیز طعم به‌یاد ماندنی دارد؛ پس اگر قصد خرید سوغات زاهدان را دارید، توصیه می‌کنیم حتما انبه یا ترشی انبه را در سبد خرید خود قرار دهید.

کلوچه خرمایی زاهدان، سوغاتی دلچسب

همان‌طور که گفتیم خرما یکی از محصولات پرطرفدار  زاهدان به شمار می‌رود و به همین دلیل محصولات متفاوتی مانند لندو از آن حاصل می‌شود؛ اما یکی دیگر از محصولات پرطرفدار در سبد سوغات سیستان و بلوچستان کلوچه خرمایی زابلی است که در زاهدان می‌توانید آن را به عنوان یک سوغات ارزان و خوش طعم خریداری کنید.

کلوچه خرمایی زاهدان از پرطرفدارترین محصولات این استان به‌شمار می‌رود و شما می‌توانید این کلوچه خوشمزه که ظاهری مثلثی شکل دارد را با خیال راحت خریداری کنید.

خرما، هل، دارچین و بعضا سیاه‌دانه از مواد اولیه کلوچه خرمایی به شمار می‌روند که حتی اگر از شیرین کننده‌ای نیز در آن استفاده نشود، طعم شیرینی را به همراه دارد. کلوچه خرمایی با توجه به کالری مناسبی که دارد می‌تواند گزینه ایده‌آلی برای عصرانه و میان وعده باشد.

ادویه، رنگین‌ترین سوغات زاهدان

همجواری با پاکستان و نزدیکی به هند سبب شده تا سیستان به عنوان یکی از قطب‌های ادویه کشور شناخته شود که همین موضوع دلیل قانع کننده‌ای است تا یکی از بهترین و منحصر به‌فرد‌ترین سوغات زاهدان ادویه باشد.

زمانی که برای خرید سوغاتی به بازار سنتی زاهدان بروید یک موضوع چشم شما را به شدت درگیر خود می‌کند و آن هم ادویه فروشی‌های این شهر است. با توجه به طبع گرم مردمان زاهدان، عموما ادویه‌های این منطقه از طعم تندی برخوردار هستند و به‌همین دلیل تجربه متفاوتی را برای غیر بومیان رقم می‌زند.

چای زاهدان، طعمی دلچسب و رنگی دلربا

احتمالا نام چای ترش برای شما آشناست؛ جالب است که بدانید این نوع چای که خواص فراوانی هم دارد یکی از پرطرفدارترین سوغات‌های زاهدان و به‌طور کل سیستان و بلوچستان است که با طعمی ترش گونه و رنگی سرخ گونه، به عنوان یک نوشیدنی جذاب شناخته می‌شود.

به‌صورت خلاصه درمان فشار خون و رفع مشکلات کبد و کلیه از مهم‌ترین خصوصیات چای زاهدان است که می‌تواند به عنوان یک سوغات خوب و مفید انتخاب شود.

خرما، وصله جدایی ناپذیر از زاهدان

اگر از تهران به‌صورت زمینی به زاهدان سفر کرده باشید احتمالا بعد از کرمان تا خود مقصد، درختان بی‌شمار نخل را دیده‌اید؛ بله، خرما یکی از مهم‌ترین سوغات زاهدان است.

اگر خرما بم که در هم‌جواری زاهدان است را از لیست خرما‌های موجود در این استان فاکتور بگیریم، خرمای معروف ربی که بافتی سفت و به‌نسبت خشک دارد، می‌تواند یکی از بهترین سوغاتی‌هایی باشد که به دلیل ماندگاری بالا می‌توانید خریداری کنید.

حالا سوغات زاهدان را خوب شناختید؟

زاهدان و به‌طور کلی‌تر استان سیستان و بلوچستان سرزمین رنگ‌ها و مهربانی‌ها است؛ اینکه کدام یک از موارد بالا بهترین سوغات زاهدان به‌شمار می‌رود، سوالی بی‌پاسخ است؛ زیرا جلوه و طعم هیچ یک از این سوغاتی‌ها را در شهر خود نخواهید دید؛ اما یک موضوعی که در این میان بسیار پررنگ دیده می‌‌شود، منش مردمان این سرزمین با توجه به دست و پنجه نرم کردن با تمام محرومیت‌ها است که خود بزرگ‌ترین سوغات زاهدان و به‌طور کلی‌تر سیستان به شمار می‌رود؛ اگر قصد سفر به این سرزمین را دارید می‌توانید با مراجعه به مجله گردشگری راستین گشت از سایر جاذبه‌های سیستان و بلوچستان باخبر شوید تا در کنار ما سفر بهتری را تجربه کنید.