آشنایی با ۱۸ مورد از جذاب‌ترین خانه های تاریخی یزد

با قدم زدن در میان کوچه پس کوچه‌های شهر بادگیرها، قدمت، اصالت، صفا و آرامش، تمام آن حس‌هایی است که در جان و تن تزریق می‌شود. با وارد شدن به خانه های تاریخی یزد و دیدن شاهکارهای هنری معماران ایرانی، مهر تاییدی بر تمام این احساسات زده می‌شود. خانه‌های خشتی که با گچ‌بری‌ها و تزئینات هنرمندانه، چشم هر بیننده‌ای را به خود خیره می‌کنند.

در ادامه درباره ۱۸ مورد از خانه های قدیمی یزد در مجله گردشگری راستین گشت صحبت می‌کنیم. به ظاهر زیبای آن‌ها، دل و به قصه‌هایشان گوش می‌سپاریم. با معماری‌شان آشنا شده و همگام با آن‌ها، فراز و نشیب‌هایی را که در طول تاریخ متحمل شدند، می‌شنویم.

۱- امتیاز ویژه خانه تاریخی آقازاده در بادگیرهای دو طبقه

شهر ابرکوه میزبان خانه تاریخی آقازاده، یکی از زیباترین و خاص‌ترین خانه های تاریخی یزد است که تصویر آن را روی اسکناس‌های ۲۰۰۰ تومانی می‌بینیم.

اگر به قصد دیدن بادگیرهای منحصربه‌فرد این خانه وارد میدان ابرقو شوید، با مجموعه‌ای از پنج خانه قدیمی مواجه خواهید شد. خانه آقازاده تنها یکی از آن‌هاست که قابلیت بازدید دارد و بقیه دارای کاربردهای اقامتی هستند.

این خانه، یکی از مهم‌ترین خانه های قدیمی یزد و حتی ایران است؛ چرا که بادگیرهای دو طبقه و متمایز آن در کل ایران نظیر ندارد. اگر قصد دیدن این شگفتی را دارید، خوب است بدانید که می‌توانید با یک تیر دو نشان بزنید و کنار بازدید از خانه آقازاده، سرو ۴۵۰۰ ساله ابرکوه را هم که در نزدیکی این خانه قرار دارد، ببینید.

درب ورودی این بنا، در بخش شمال‌غربی قرار دارد. پس از عبور از یک دالان، وارد حیاط می‌شوید که خانه‌ای دو طبقه از خشت و آجر، زیبایی و اصالتش را به رخ می‌کشد. میان حیاط، روبه‌روی اتاق شاه‌نشین، یک حوض سنگی به چشم می‌خورد که درختان اطرافش، طراوت و صفای آن را صدچندان می‌کنند. دورتادور حیاط هم از در و پنجره‌های چوبی قدیمی پوشیده شده که نور را به اتاق‌ها هدایت می‌کنند.

خانه تاریخی آقازاده در دوره قاجار، از خشت و گل، ساخته شده و شرایط لازم را برای ساکنین به گونه‌ای فراهم کرده که محل اقامت خود را متناسب با فصل و زاویه تابش خورشید، تغییر دهند.

عمارت کوچکی به نام کلاه فرنگی، بر بام تالار اصلی و در کنار بادگیر وجود دارد که به عنوان سقف شاه‌نشین، بیشترین نور را به فضای داخل هدایت می‌کند.

به سراغ بادگیرهای این بنا بروید که آن را از سایر خانه‌های تاریخی متمایز کرده است. بادگیر خانه آقازاده بالای تالار اصلی و به صورت دو طبقه ساخته شده که با ارتفاع ۱۸ متر و مساحت ۱۸ مترمربع، ۱۹ دریچه تنظیم جریان هوا دارد. این بادگیر خاص به گونه‌ای ساخته شده که حتی وقتی باد هم نمی‌وزد، هوا را تهویه می‌کند. زیبایی، کاربری و دو طبقه بودن بادگیر این خانه، آن را از سایرین متمایز کرده است.

آدرس خانه آقازاده

استان یزد، شهر ابرکوه، میدان امام حسین، خیابان شهید باهنر، کوچه شهید باهنر نوزدهم، خانه تاریخی آقازاده

خانه آقازاده روی گوگل مپ

۲- آشنایی با خانه کلاهدوزها و موزه آب یزد

موزه آب یزد که در سال ۱۳۷۹ شروع به کار کرده، در یکی از خانه های تاریخی یزد به نام خانه کلاهدوزان قرار دارد. این خانه در سال ۱۲۶۶ به درخواست سید علی‌اکبر کلاهدوز در پنج طبقه، ساخته شد و هم اکنون به عنوان موزه آب یزد مورد استفاده قرار گرفته است.

طبقه اول که پایین‌ترین سطح خانه است، انشعاب قنات‌های زارج و رحیم‌آباد قرار دارد که قنات زارج با ۲۰۰۰ سال قدمت، هنوز زنده است.

طبقه دوم، پایاب است که روی طبقه اول قرار دارد و به منظور بسته‌بندی و نگهداری مواد غذایی استفاده می‌شد.

طبقه سوم، یک سطح بالاتر از پایاب و در عین حال یک سطح پایین‌تر از طبقه همکف قرار دارد. این طبقه همان زیرزمین است که اتاق‌ها و دالان‌های مختلفی دارد و به اقامتگاه تابستانه شبیه است.

طبقه چهارم همان طبقه همکف است که تالار، ارسی، پنج‌دری، آشپزخانه و… را شامل می‌شود.

و اما طبقه پنجم که پشت‌بام خانه و به چاه‌خانه معروف است. در این بخش، افرادی با استفاده از چرخ چاه، آب را از قنات‌ها بالا می‌کشیدند و آن را در منبعی می‌ریختند که ساکنان خانه از طریق آب لوله‌کشی از آن استفاده کنند.

آدرس خانه کلاهدوزها یا موزه آب یزد

استان یزد، شهر یزد، خیابان امام شمال، میدان امیرچخماق، ابتدای خیابان قیام

خانه کلاهدوزها یا موزه آب یزد روی گوگل مپ

۳- لذت تماشای شهر بادگیرها بر بام خانه هنر

نوبتی هم باشد نوبت بام یزد است. ایستادن بر پشت بام خانه هنر و لذت تماشای این شهر کویری، از آن لذت‌هایی است که کمتر کسی از آن چشم‌پوشی می‌کند.

خانه هنر یکی از خانه های تاریخی یزد است که در دوران قاجاریه ساخته و در سال ۱۳۷۹ به عنوان اثر ملی و با نام مهدی ملک‌زاده ثبت شد که ممکن است آن را با نام خانه ملک‌زاده هم بشناسید.

این خانه در سال ۱۳۹۳ به مدت چند سال مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت و هم اکنون طبقه اول آن به عنوان نمایشگاه صنایع دستی و طبقه دوم، به عنوان کافه مورد استفاده قرار می‌گیرد.

اگر در گشت‌وگذارتان به دیدن مسجد جامع یا زندان اسکندر رفتید، سری هم به خانه هنر بزنید و لذت دیدن منظره زیبای یزد را با نوشیدن دمنوش‌های خوشمزه و آرامبخش این کافه سنتی و دوستانه تکمیل کنید. همچنین می‌توانید از فروشگاه صنایع دستی و تابلوهای نفیس هنرمندان هم خرید کنید.

آدرس خانه هنر یزد

استان یزد، شهر یزد، خیابان امام، محله فهادان، جنب حمام تاریخی ابوالمعالی، خانه هنر

خانه هنر یزد روی گوگل مپ

۴- خانه حاج کاظم رسولیان (دانشکده معماری و شهرسازی یزد)

خانه رسولیان یکی از آن خانه های قدیمی یزد است که سال‌هاست تبدیل به محل علم‌آموزی و مرکز برگزاری سمینارهای مختلف شده است. این خانه در سال ۱۲۸۳، در دوران قاجار، به همت حاج میرزا کاظم رسولیان ساخته شد. ابتدا کاربری مسکونی داشت اما در سال ۱۳۶۸ به صورت وقف در اختیار دانشگاه یزد قرار گرفت و پس از بازسازی به دانشکده معماری تبدیل شد.

خانه رسولیان از دو بخش بیرونی و اندرونی تشکیل شده است. بخش اندرونی شامل اتاق‌های پنج‌دری، سه‌دری، بادگیر، کلاه فرنگی، تالار، ارسی و حیاطی بزرگ با حوضی وسیع است که در واقع بخش خصوصی خانه محسوب می‌شود. بخش بیرونی هم شامل حوض‌خانه، تالار، زیرزمین، اتاق ارسی و حیاطی اختصاصی می‌شود.

این خانه برخلاف خیلی از خانه‌های قدیمی که حمام نداشتند، دارای حمام سنتی بوده که در حد فاصل بین حیاط بیرونی و اندرونی قرار دارد.

خانه رسولیان، علاوه بر قدمت و قرار گرفتن میان آثار ملی ایران، برای معماران و دانشجویان این رشته ارزش معنوی بالایی دارد؛ چرا که آرامگاه استاد محمدکریم پیرنیا، پدر معماری سنتی ایران را در دل دارد.

آدرس خانه رسولیان یا دانشکده معماری یزد

استان یزد، شهر یزد، خیابان امام خمینی، محله سهل بن علی، کوچه شهید صدوقی، خانه رسولیان

خانه رسولیان یا دانشکده معماری یزد روی گوگل مپ

۵- خانه نواب یا خانه نواب وکیل؟

یکی دیگر از خانه های تاریخی یزد، خانه نواب با معماری خاص است که در حال حاضر مسئولیت میزبانی از یکی از بخش‌های میراث فرهنگی را به عهده دارد.

این خانه در دوره قاجار و به دستور شخصی به نام میرزا سیدمحمد رضوی، معروف به نواب وکیل، ساخته و در سال ۱۳۸۱ به عنوان یکی از آثار ملی ایران ثبت شد. معماری این خانه به صورتی است که از دو بخش اندرونی و بیرونی تشکیل شده که با وجود متفاوت بودن ورودی‌ها، از داخل، با هم در ارتباط هستند.

نکته جالب این که در یزد، بنای دیگری هم تحت عنوان خانه نواب وجود دارد که در ضلع غربی میدان امام حسین (ع) واقع شده است. قدمت این بنا به دوران پهلوی می‌رسد و در سال ۱۳۸۷ به عنوان یکی از آثار ملی ثبت شد؛ اما نه تنها به آن رسیدگی نشده بلکه تبدیل به پاتوق معتادان و سارقان شهر شده است.

آدرس خانه نواب وکیل یزد

استان یزد، شهر یزد، خیابان امام خمینی، محله فهادان، روبروی بوستان فهادان

خانه نواب وکیل یزد روی گوگل مپ

۶- خانه مرتاض (دانشکده هنر و معماری یزد)

خانه‌ای زیبا، بازمانده از دوره قاجار که در حال حاضر میزبان دانشجویان هنر و معماری یزد است. این خانه در سال ۱۳۷۴ توسط خانواده مرتاض به دانشکده هنر و معماری اهدا و در سال ۱۳۷۷ به عنوان یکی از آثار ملی ایران ثبت شد.

این خانه قدیمی ۲ طبقه، از دو بخش اندرونی و بیرونی ساخته شده که هر کدام، حیاط خاص خود را دارند و در عین حال با هم در ارتباط هستند.

پس از عبور از سردر، یک هشتی و راهرو، به حیاط اصلی خانه می‌رسید که بخش مهم‌تر و در عین حال پرکاربردتر خانه و تقریبا ۳ برابر بزرگ‌تر از حیاط بیرونی است. آن‌چه در حیاط بزرگ بیشتر به چشم می‌آید، ایوان و بادگیر، تزئینات، پنجره‌ها و ارسی‌های چوبی و آب‌نماست.

آدرس خانه مرتاض یا دانشکده هنر و زیبایی یزد

استان یزد، شهر یزد، خیابان ایرانشهر (رجایی)، کوچه گلچینان، به طرف کوچه مرتاضیون، خانه مرتاض

خانه مرتاض یا دانشکده هنر و زیبایی یزد روی گوگل مپ

۷- خانه شفیع‌پور یزد

به سراغ یکی دیگر از خانه‌های قاجاری یزد برویم که قدمت ۱۵۰ ساله، کنار معماری و زیبایی منحصر به فردش، آن را تبدیل به یکی از خانه های تاریخی یزد کرده است.

این خانه از دو بخش تشکیل شده که ورودی آن کنار بخش کوچک‌تر خانه قرار دارد و از طریق دالانی در امتداد حیاط کوچک، به حیاط اصلی خانه می‌رسد؛ که حیاطی بزرگ و مستطیل شکل است. بخش‌های شمالی، جنوبی و غربی اتاق‌هایی رو به حیاط دارند و جبهه شرقی اتاق‌هایی دو لایه دارد که لایه اول رو به حیاط هستند و لایه دوم پشت این لایه و از منظره حیاط محروم هستند.

وجود یک ارسی بزرگ در بخش جنوبی حیاط و ارسی‌هایی کوچک در طبقه بالایی، جذابیت و زیبایی خاصی به بنا داده که وارد کردن چوب و رنگ‌های متنوع، فضای لطیف و دوستانه‌تری را ایجاد کرده است.

در بخش شمالی حیاط اصلی، خانه کوچک دو طبقه‌ای قرار دارد که از سه اتاق پنج دری و یک اتاق ارسی تشکیل شده است.

نکته جالب در مورد خانه شفیع‌پور این است که اتاق‌ها از لحاظ قاعده و ارتفاع داخلی، تقریبا هم‌اندازه هستند و سقف‌های یک شکل دارند. اتاق‌ها با نقش‌های گیاهی رنگارنگ تزئین شده‌اند که حال‌وهوای خاصی به خانه داده است.

آدرس خانه شفیع‌پور یزد

استان یزد، شهر یزد، خیابان قیام، محله تبریزیان، کوچه گلچینان، نزدیک خانه مودت یزد

۸- نقش تقارن و هندسه در خانه ریسمانیان

به سراغ یکی از خانه های تاریخی یزد برویم که جای‌جای آن با اشکال هندسه و تقارن عجین شده است. این خانه زیبای خشتی که حدود یک قرن از عمرش می‌گذرد، توسط مجتهدی به نام آقا سید عبدالحی بنا و بعدها توسط حاج علی‌اکبر ریسمانیان خریداری و بازسازی شد.

خانه ریسمانیان دو درب ورودی قدیمی در جنوب‌غربی و جنوب‌شرقی دارد که اولی با راهرو و دالانی به حیاط اصلی و دومی به حیاط کوچک خانه متصل می‌شود. البته این دو حیاط هم توسط دالانی کوتاه با هم در اتباط هستند.

مانند بیشتر خانه های قدیمی یزد، خانه ریسمانیان هم یک حیاط بزرگ مستطیلی در بخش اصلی خانه دارد که دورتادور آن اتاق‌هایی هستند که دو به دو به صورت متقارن روبروی هم قرار گرفته‌اند. این تقارن در جبهه‌های شمالی و جنوبی وجود دارد و در بخش‌های شرقی و غربی هم به نظر می‌آید که این هماهنگی وجود داشته و در بازسازی بنا، تغییراتی در آن اعمال شده است.

نکته مهم این که فضاهای خدماتی خانه بر خلاف فضاهای اصلی، از این هماهنگی و تقارن برخوردار نیستند.

جالب است بدانید که یکی از وجه‌های تمایز این خانه با سایر خانه های قدیمی یزد، وجود سرداب در بخش جنوبی آن است. داشتن سرداب در خانه‌های قدیمی خیلی مرسوم نبوده و فقط در خانه‌های اعیان وجود داشته که این خود سندی بر اصالت و ارزشمندی خانه ریسمانیان است.

آدرس خانه ریسمانیان یزد

استان یزد، شهر یزد، لب خندق، خیابان قیام، محله دارالشفا، خانه ریسمانیان

خانه ریسمانیان یزد روی گوگل مپ

۹- زیبایی و شکوه خانه صولت را در گچ‌بری ستون‌ها جستجو کنید

خانه صولت یکی از خانه های تاریخی یزد است که زیبایی ستون‌های گچ‌بری شده با نقش‌های اسلیمی زیبای گل و بوته، چشم هر بیننده‌ای را خیره می‌کند.

این خانه متعلق به یکی خان‌های ابرکوه در دوره قاجار به نام آقای صولت بوده که در سال ۱۳۷۵ به عنوان یکی از آثار ملی ثبت و در نهایت به موزه مردم‌شناسی ابرکوه تبدیل شد.

خانه صولت، یک در ورودی دارد که بعد از گذشتن از هشتی و دالانی طولانی به حیاط خانه می‌رسد. در چهار طرف حیاط، ستون‌های گچ‌بری زیبایی وجود دارند که جلوه‌ای ویژه به حیاط می‌دهند.

در بخش شمالی حیاط، یک پنج‌دری رو به آفتاب با درهای کوچک، برای فصل زمستان ساخته شده و دقیقا روبروی آن، در بخش جنوبی، یک اتاق پنج‌دری دیگر، پشت به آفتاب، برای فصل تابستان بنا شده است. قسمت زیرین بخش جنوبی هم جوری طراحی شده که از طریق پایابی سنگی به قنات دسترسی داشته باشند.

آدرس خانه صولت یزد

استان یزد، شهر ابرکوه، خیابان باهنر، محله دروازه میدان، خانه صولت

خانه صولت یزد روی گوگل مپ

۱۰- خانه لاری ها (موزه اسناد تاریخی)

مانند همه خانه های قدیمی یزد، این خانه هم قصه‌های خودش را دارد که از روزهای پر فراز و نشیبی که پشت سر گذاشته نشات می‌گیرد. حدود ۱۵۰ سال پیش، حاج محمدابراهیم لاری، یکی از مهاجرانی که از لار فارس به یزد آمده بود، این خانه را که بعدها یکی از زیباترین خانه‌های شهر بود، ساخت.

تا مدت‌ها این خانه محل سکونت این خاندان بود تا این که به خاطر مشکلاتی که در انحصار ورثه آن پیش آمد، تبدیل به متروکه‌ای شد که کمتر توجهی را به خودش جلب می‌کرد. حتی مدت‌ها خانقاه درویش مسلکی به نام نعمت اللهی شد.

با این حال این روال ادامه‌دار نشد و در سال ۱۳۶۳ میراث فرهنگی تملک آن را در دست گرفت و در سال ۱۳۸۵، نام آن به عنوان یکی از آثار ملی ایران ثبت شد. هم اکنون علاوه بر یک جاذبه گردشگری، به عنوان موزه اسناد تاریخی یزد مورد استفاده قرار می‌گیرد.