قبول دارم که هر شهری بازار قدیمی خاصی دارد و این بازارها ساختار نسبتا یکسانی دارند، اما بازار هر شهر، جزئیات و حال‌وهوای مخصوص به خود را دارد که تا قدم به راسته‌های خوش‌آب‌ورنگ آن نگذارید و با چشم خود نبینید، درک درستی از آن نخواهید داشت، از قدیم راست گفته‌اند؛ «شنیدن کی بود مانند دیدن؟»

بازار وکیل شیراز، یکی از لوکیشن‌های فیلم فراموش‌نشدنی «داش‌آکل» مسعود کیمیایی است، وصف آن را در همین داستان از صادق هدایت می‌توانید پیدا کنید. قهرمان داستان زیر طاق‌های بلند بازار شیراز قدم می‌زند و به عشق دست‌نیافتنی خود فکر می‌کند… من هم قرار است در این مقاله از مجله گردشگری علی‌بابا چشم و گوش شما باشم. دستتان را بگیرم و در قصه‌ها قدم بزنیم، باهم چند سالی در تونل زمان سفر کنیم تا ببینیم بازار وکیل از کجا و چطور در شیراز سردرآورده است، بعد از معماری و حجره‌های دلربایش صحبت کنم و باهم به حال‌هوای همیشه زنده و پرجنب‌وجوش آن فکر کنیم.

شکوه هر بازار به سروصدای مردم زیر نور روزنه‌هایی است که نور از آن‌ها چکه می‌کند. یک جا صدای تق‌وتوق مسگر‌ها، یک طرف عطر و رنگ ادویه‌ها و بهارنارنج؛ طرف دیگر فرش و پارچه‌های رنگارنگی که چشم‌ها را نوازش می‌کند. در این سفر با من همراه باشید تا هرچه لازم است، درباره بازار وکیل شیراز بدانید.

تاریخچه بازار وکیل شیراز

بازار وکیل شیراز یکی از مهم‌ترین جاهای دیدنی شیراز است که نامش به گوش همه آشناست. شاید شما هم دقت کرده باشید که اگر اطلاعات بیشتری درباره تاریخچه جایی یا چیزی داشته باشیم، ارزش واقعی آن را بیشتر درک می‌کنیم. برای همین هم اول سراغ تاریخچه بازار وکیل می‌روم.

دوران زندیه، دوره باشکوه و پررونقی برای شیراز بود. بسیاری از بناهای تاریخی شیراز که هنوز هم ارزشمند است، از دوران زندیه به جا مانده‌ است. یکی از همین بناهای تاریخی، بازار وکیل است. این بازار به دستور کریم‌خان زند ساخته شد، ایده ساخت چنین بازاری در سفرش به لار و بازدید از بازار قیصریه لار به ذهنش رسید.ساخت بازار در سال ۱۱۳۷ هجری شمسی آغاز شد و ۱۹ سال طول کشید.

بازار وکیل با راسته‌ها و سرسراهای دیدنی به عنوان محلی برای تجمع کسب‌وکارها و مغازه‌دارها در سال ۱۱۵۶ تکمیل شد.هرکدام از راسته‌ها مطابق با فعالیت مغازه‌دارهای آن راسته نام‌گذاری شده است، برای مثال بازار بلورفروشان، بازار خیاط‌ها، بازار بزازان و… . تمام امور بازرگانی، خریدوفروش کالاهای داخلی و خارجی، صدور حواله و حتی صرافی نیز در بازار وکیل انجام می‌گرفت.

شاید جالب باشد که بدانید که به گزارش سایت خبری ایرنا در سال ۱۳۹۴، تعداد زیادی از اسناد مربوط به مکاتبات اداری و تجاری هنگام مرمت، در تیمچه احمدی بازار وکیل شیراز کشف شد. بنابر گزارش روابط عمومی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان فارس، این اسناد که متعلق به ۱۰۰ سال قبل و دوره قاجاریه است، به شناخت علمی و دقیق بیشتری نسبت به پیشینه تاریخی بازار و تحولات آن کمک می‌کند.

در رابطه با وصف بازار وکیل شیراز در کتب تاریخی، بهتر است بخش‌هایی از کتاب شیرازنامه یا آثار عجم، اثر فرصت‌الدوله شیرازی را باهم بخوانیم:

«بازار وکیل یکی از بازارهای مرحوم کریم خان وکیل است قریب به مسجد وکیل چهار بازار از آجر و گچ ساخته شالوده‌های آن از سنگ‌های کلان قرار داده و در وسط چهار بازار چهارسوئی است که سقفش بسیار بلند و طرازش دل‌پسند است. کمتر بازاری در ایران بدین اسلوب و بنیان دیده می‌شود. یک بازار بزرگ تا برسد به چهارسوی مذکور چهل‌ویک طاق است، آن را بازار بزازان گویند. از هرگونه اقشمه و امتعه دارد. سمار و بلورفروش و خیاط و غیره نیز در آن هست. بازار دیگر چهل‌وشش طاق است آن را بازار کلاه‌دوزان نامند از کلاه‌دوز و اصناف دیگر دارد مع بسیاری از صرافان. بازار دیگر ده طاق است در آن تمام سراج و ترکش‌دوزاند در وسط بازار اول که بازار بزازان باشد نیز بازاری است یازده طاق در آن جماعت شمشیرگرانند… »

معماری بازار وکیل

معماری خاص بازار وکیل، یکی از علل شگفتی گردشگران در بازدید از این بازار قدیمی در سفر به شیراز است. بازار وکیل با الهام از معماری بازار اصفهان و بازار قیصریه طراحی شده است، برای همین ممکن است ردپای معماری صفوی را در معماری بازار وکیل احساس کنید. این بازار با مساحتی نزدیک به ۲۱۸۴۰ مترمربع، از نظر معماری به سه بخش اصلی تقسیم‌بندی می‌شود:

• گذرگاه (محلی برای عبور مردم و مشتریان)
• حریم مغازه (این محدوده دو پله بالاتر از زمین قرار گرفته است.)
• فضای مغازه (منظور جایگاه فروش است.)

بازار وکیل با استفاده از مصالحی ازجمله گچ و آجر و آهک ساخته شده است که استحکام آن به کمک ستون‌های تراشیده شده از سنگ تامین شده است. این بازار ساختاری مقاوم و محکم دارد که در طول سالیان، هیچ زلزله‌ای مشکلی برایش ایجاد نکرده است. ساختار کلی بازار وکیل دو راهروی شمالی- جنوبی و غربی- شرقی است که به‌صورت یک صلیب یکدیگر را قطع کرده‌ است. در این تقاطع چهار سوق بر روی یک هشتی قرار گرفته است که حتما در نگاه اول توجهتان را جلب می‌کند.

بازار وکیل شیراز چند تفاوت عمده با دیگر بازارهای ستنی دارد. اولین تفاوت این است که بازار چند پله پایین‌تر از سطح زمین قرار گرفته است. ارتفاع یا سقف راسته‌های بازار وکیل به‌طرز چشمگیری زیاد است و عرض بازار نسبت به سایر بازارهای قدیمی، بیشتر است. مغازه‌های این بازار اغلب دو طبقه است، پستو دارد و به‌خاطر نم و رطوبت، یک متر بالاتر از سطح زمین قرار گرفته است.

جلوی هرکدام از حجره‌ها سکوهایی ساخته شده است که قبلا جنبه تزیینی داشته و با ترنج کنده‌کاری شده بود. در حال حاضر اثری از طرح ترنج باقی نماده است و از سکو به عنوان پیشخوان مغازه استفاده می‌شود.

بسیار خب، حالا برویم سراغ نور و تهویه بازار وکیل. روی طاق بازار، روزنه‌های کوچکی قرار گرفته که با نام هورنور شناخته می‌شود. هورنور روزنه‌ای است که علاوه بر هوا، نور فضا را تامین می‌کند. روزنه‌های بازار وکیل جلوی تابش مستقیم نور خورشید را گرفته و درعین‌حال روشنایی بازار را تامین می‌کند. بلندای سقف بازار نقش تهویه را ایفا کرده و با کمک بادگیرهای ساده و معماری بازار، همواره دمای مطلوبی را تجربه خواهید کرد.

راسته های بازار وکیل شیراز

برای آشنایی با راسته‌های مختلف بازار وکیل، بهتر است اول تصویر کلی بازار را در ذهنتان مجسم کنید. این بازار دو راسته شمالی- جنوبی و شرقی- غربی دارد که با حالتی + یا صلیب‌شکل روی هم قرار گرفته‌ است و تقاطعی در مرکز دارد که به آن چهار سوق گفته می‌شود. با درنظرگرفتن این شمایل کلی، در ادامه هرکدام از بخش‌های بازار را به شما معرفی می‌کنم.

در زمان گذشته حوضی مرمرین در مرکز چهارسوق قرار داشت که آب حوض از طریق آبراه‌های بازار تامین می‌شد، به‌خاطر تغییراتی که در طول سالیان ایجاد شده، در حال حاضر اثری از حوض باقی نمانده است و فقط می‌توان شاهد آبراه بود.

بخش شمالی بازار

راسته شمالی بازار وکیل از دروازه اصفهان آغاز شده و تا چهار سوق بزرگ بازار ادامه پیدا می‌کند. این راسته شامل سه سرا به نام‌های سرای احمدی، سرای روغنی و سرای گمرک است. بازار ترمه‌فروشان و کلاه‌دوزان نیز در راسته شمالی قرار گرفته است و می‌توان گفت در این بخش از بازار شاهد مردم بومی بیشتری خواهید بود.

بخش جنوبی بازار یا بازار شمشیرگرها

بخش جنوبی بازار یکی از بخش‌های پررفت‌وآمد آن محسوب می‌شود. ورودی بخش جنوبی بازار وکیل شیراز که با نام بازار شمشیرگرها شناخته می‌شود، سردر مسجد وکیل است. بازار شمشیرگرها ۱۱ جفت مغازه دارد.

در گذشته این راسته محلی برای فروش انواع شمشیر و سلاح سرد بوده و علت نام‌گذاری راسته همین بوده است، البته امروزه در این بخش صنایع‌دستی و دست‌بافته‌های عشایر به فروش می‌رسد. ورودی کاروان‌سرای وکیل در بخش جنوبی بازار قرار گرفته که البته امروزه این کاروان‌سرا به سرای فیل نیز معروف است.

بخش غربی بازار یا بازار ترکش‌دوزها

بخش غربی بازار وکیل شیراز به نام راسته ترکش‌دوزها معروف است. این راسته ۱۱ طاق و ۲۰ حجره یا مغازه دارد که در حال حاضر مرکز فروش فرش‌های ایرانی دست‌بافت و اصیل به شمار می‌رود. در راستای بازار ترکش‌دوزها، بازار شمشیرگرها آغاز می‌شود و به بخش جنوبی بازار متصل می‌گردد.

بخش شرقی بازار یا بازار علاقه بندان

بخش شرقی بازار وکیل با نام راسته علاقه‌بندان یا راسته شرقی شناخته می‌شود. این راسته ۱۹ طاق و ۳۸ مغازه دارد که در زمان گذشته به تولید و فروش انواع روبان، نوار ابریشمی، نخ و… می‌پرداخت اما در حال حاضر راسته شرقی، مرکز فروش فرش شده است و تعدادی هم مغازه عطاری برای تهیه انواع ادویه و گیاهان دارویی دارد.

خرید از بازار وکیل برای چه اقلامی مناسب است؟

زیبایی بازار وکیل چشمگیر است اما حجره‌ها و مغازه‌ها آن‌قدر جذاب هستند که شما را به خرید تشویق می‌کند. گوشه به گوشه بازار به این بزرگی، پاسخ مناسبی برای خریدهای شما خواهد داشت. از خوراکی، صنایع‌دستی، ادویه، ظروف مسی گرفته تا کافه، رستوران و عرقیجات و… همه زیر سقف بلند بازار وکیل شیراز جای گرفته است. در حال حاضر بسیاری از اجناس ایرانی و خارجی در این بازار به فروش می‌رسند. در این مقاله بخش عمده آن را به شما معرفی خواهیم کرد.

• خوراکی و عرقیجات و ادویه‌های خاص: در بازار وکیل خوراکی‌هایی مثل کلوچه، مسقطی سنتی، حلوا مسقطی لاری، نان برنجی و نان یوخه تهیه کنید، این موارد همگی به عنوان سوغاتی‌های شیراز شهرت دارد. علاوه بر این، شیراز به‌خاطر عطر بهارنارنج و عرقیجات طبیعی معروف است، شما می‌توانید انواع عرقیجات، گیاهان کوهی و ادویه‌های خوش‌عطر را از بازار وکیل شیراز یادگاری ببرید. هرازگاهی با عطر نارنج خاطره سفر خود را بیدار کنید.

• صنایع‌دست‌بافت: انواع فرش‌، گلیم و گبه دست‌بافت ایرانی، آثار هنری عشایر ایرانی هستند که در بازار وکیل به فروش می‌رسد.
• پارچه: بازار وکیل دریایی از پارچه‌های رنگارنگ است، همان‌ جا پارچه دلخواه خود را انتخاب کنید و به خیاط‌های بازار بسپارید تا لباسی خوش‌دوخت و زیبا از سفر خود به شیراز به یادگار داشته باشید.
• صنایع‌دستی: انواع قلم‌زنی، خاتم‌کاری، منبت‌کاری و سایر صنایع‌دستی شیراز از بازار وکیل تهیه کنید.

علاوه بر مواردی که نام بردم، بازار وکیل محل مناسبی برای تهیه ظروف مسی و نقره، لباس‌های محلی، زیورآلات، انواع چرم و… است.

آیا خرید اینترنتی از بازار وکیل شیراز ممکن است؟

باتوجه‌به سنتی بودن فضای بازار وکیل و تنوع مغازه‌ها، امکان خرید اینترنتی از تمام حجره‌ها وجود ندارد. بسیاری از مغازه‌ها از طریق صفحات اینستاگرام به معرفی اجناس و فروش آن‌ها می‌پردازند اما این بدان معنی نیست که بازار وکیل از فروش اینترنتی یکپارچه بهره‌مند باشد.

بازار وکیل کجاست؟

ورودی‌های بازار وکیل در خیابان زند، خیابان طالقانی و لطفعلی‌خان زند قرار دارد، شما می‌توانید از طریق هرکدام از این خیابان‌ها خود را به بازار برسانید. ورودی اصلی بازار وکیل در خیابان زند، شرق میدان شهرداری واقع شده است. دسترسی به بازار وکیل از طریق وسایل نقلیه عمومی ازجمله اتوبوس و مترو امکان‌پذیر است.

اگر با اتوبوس به بازار می‌روید، کافی است از خطوطی استفاده کنید که در میدان شهدا ایستگاه دارند. از ایستگاه میدان شهدا با چند دقیقه پیاده‌روی به بازار خواهید رسید.

اگر قصد استفاده از متروی شیراز را دارید، می‌توانید در ایستگاه مترو زندیه پیاده شوید. فاصله ایستگاه زندیه تا بازار حدود ۱۰ تا ۱۵ دقیقه پیاده‌روی است.

• آدرس بازار وکیل: شیراز، بلوار لطفعلی‌خان زند
• ساعت کاری بازار وکیل شیراز: در روزهای عادی سال، بازار از ساعت ۸:۳۰ صبح تا ۲۰:۳۰ شب فعال است و معمولا روزهای جمعه تعطیل است. البته در نظر داشته باشید که مناسبت‌های مختلف و شرایط خاص روی ساعت کاری بازار تاثیرگذار است.

بازار وکیل روی گوگل مپ

بازاری به زبان رنگ‌ها

بازار وکیل، بازاری به زبان رنگ‌هاست. رنگ فرش‌ها، پارچه‌ها، ادویه‌ها…آن‌قدر همه‌چیز در این بازار پررنگ و زیباست که هیچ‌وقت نمی‌توان مثل یک رهگذر عادی از کنار زیبایی‌هایش گذشت. لطفا شما هم رهگذر عادی نباشید، گردشگر باشید…هر بار، در راسته‌های بازار طوری قدم بزنید که انگار اولین بار است. این‌طوری خاطرات خوشی از سفر به شیراز در قلبتان ذخیره خواهید کرد.

البته حسابی حواستان باشد که کلاه سرتان نرود و دست‌ خالی از بازار خارج نشوید! برای خودتان یادگاری و برای اطرافیانتان سوغاتی بخرید. باید برای روزهایی که بازار وکیل نزدیکتان نیست خاطره‌ای برای یادآوری داشته باشید یا حتی ادویه‌ای که وقتی به غذا می‌زنید، حال‌وهوای بازار را در خاطرتان زنده کند.