بازار تبریز بزرگ‌‌‌ترین بازار سرپوشیده جهان

در بین تمامی جاذبه‌های گردشگری آذربایجان شرقی، به‌جرئت می‌توانم بگویم بازار تبریز جذاب‌ترین و مهم‌ترین اثر تاریخی است که شگفتی آن تا روزها شما را مبهوت می‌کند.

بازار اصلی تبریز، جایی است که به بلندای تاریخ آذربایجان شرقی قدمت دارد. خشت به خشت آن توسط معمارانی خبره و خلاق طراحی شده و هر راسته و تیمچه آن راوی داستان‌هایی است که به جذابیت تاریخ خود ایران هستند. کمتر کسی را می‌توان پیدا کرد عاشق بوی ادویه و نقش و نگار فرش‌ها و هیاهوی مردم بازار تبریز نباشد. اگر قرار است برنامه خود برای سفر به تبریز را بچینید، حتما اولین جایی که در لیست بازدیدهای گردشگری خود می‌گنجانید، بازار بزرگ تبریز باشد. تجربه شگفت‌انگیز بازدید از یکی از جذاب‌ترین جاذبه‌های آذربایجان شرقی تکرار نشدنی و هیجان‌انگیز است.

بازار تبریز کجاست؟

بازار تبریز از شرق به کاخ‌های ولی‌عهدنشین عالی قاپو، از سمت غرب به مسجد جامع، از سمت شمال به مهران رود یا رودخانه میدان چای و از جنوب به میدان چای راه دارد.

آدرس: استان آذربایجان شرقی، شهر تبریز، بازار بزرگ

عکس از: سایت Google Maps

لوکیشن بازار تبریز روی گوگل مپ

بازار تبریز روی نقشه گوگل

بازار تبریز در یک نگاه

بیایید ۱۰۰۰ سال به عقب برگردیم تا بیشتر با بازار تبریز آشنا شویم. هزار سال پیش، جاده ابریشم در اوج رونق خود بود. جاده‌ای که مردم از سراسر دنیا به دادوستد می‌پرداختند. مورخان و تاریخ‌نویسان زیادی از بازار تبریز که در مسیر این جاده بود، عبور کردند و در مورد آن نوشتند.

عکس از: سایت Google Maps

در گذشته‌های دور بازار تبریز مرکز تجمع مردمانی از قاره‌های اروپا، آفریقا و آسیا بود و به‌تنهایی بخش مهمی از رونق و پیشرفت شهر تبریز را بردوش می‌کشیده است. تاریخ غنی بازار موضوع کتاب‌ها و رساله‌های تبریزشناسان زیادی است و هنوز هم مردم در مورد تاریخ آن دوست دارند بشنوند و تجربه کسب کنند.

این بازارسرپوشیده، بازاری است که در سراسر جهان معروف بوده و بزرگ‌‌‌ترین سازه به‌هم‌پیوسته آجری در جهان هم به حساب می‌آید. مگر می‌شود عاشق جاهای دیدنی، سنتی و قدیمی باشید و عاشق بازار تبریز نشوید؟ این بازار از مغازه‌ها، راسته‌ها، تیمچه‌ها و مساجد و مدارس مختلفی تشکیل شده است.

عکس از: سایت Google Maps

فرهنگ و سنت‌های این بازار به قدمت خود تبریز است و اگر بخواهید از آن بازدید کنید، ساعت و زمان از دستتان در می‌رود. از همان ابتدای بازار مجذوب هیاهوی مردم محلی و مسافران می‌شوید.

پارچه فروشانی که جذاب‌ترین پارچه‌های ایران را به نمایش می‌گذارند؛ ادویه فروشان بازار تبریز که شما را با عطر زعفران اصیل ایرانی و زردچوبه‌ و زرشک و ادویه‌های محلی شما را به دوران کودکی و غذاهای خانه مادربزرگ می‌برند؛ فرش‌های خوش نقش و نگاری که هرکدام دسترنج زنانی است که کنار دار قالی نشستند و رج‌به‌رج بافتند و با نوای محلی زیر لب آهنگ‌های آذری را زمزمه کردند.

عکس از: سایت Google Maps

اینجا بازار بزرگ تبریز است. تا چشم کار می‌کند سنت و رنگ و لعاب و آجرهایی است که خشت به خشت آن سرشار از داستان‌های ناگفته تاریخ است. دیوارهایی که روزهای خوب و بد زیادی را به خود دیده و هنوز استوار ایستاده تا منظره‌ای چشم‌نواز برای گردشگران ایجاد کند.

نه تنها خود بازار تبریز جذاب است، بلکه در داخل بازار مدرسه و مساجدی هم وجود دارد که جزو جاذبه‌های تاریخی مهم شهر تبریز به حساب می‌آیند و می‌توانید از دیدن آن‌ هم حسابی لذت ببرید.

عکس از: سایت Google Maps

بازار اصلی تبریز با تمام فراز و نشیب‌هایی که طی کرده، در سال ۱۳۵۴ وارد لیست آثار ملی ایران شد و سال‌ها بعد یعنی در سال ۲۰۱۰ میلادی آن را در فهرست میراث جهانی یونسکو به‌عنوان یک میراث جهانی هم ثبت کردند. اما بشنوید از داستان بلند بازار تبریز و تاریخچه تلخ و شیرین آن.

تاریخچه بازار تبریز

متاسفانه هیچ تاریخ دقیقی برای ساخت بازار بازار تبریز به‌عنوان یکی از جاهای دیدنی تبریز اعلام نشده است. اما آثار و شواهد وجود آن به ۱۰۰۰ سال پیش برمی‌گردد.

بسیاری از جهانگردان خارجی و ایرانی و گردشگران معروف آن دوران مانند حمدالله مستوفی، رابرت گرنت، کلاویخو، جملی کاردی، اولیای چلبی، یاقوت حموی، گاسپار دروویل، الکسیس سولتیکف، ژان شاردن، اوژن فلاندن، جان کارت‌رایت و… درباره شکوه و جلال این بازار در نوشته‌های خود صحبت کرده‌اند.

عکس از: سایت Google Maps

شهر تبریز بر سر راه جاده ابریشم بود و بازار تبریز که در مرکز شهر قرار دارد، به محلی برای بازرگانی مردمانی از کشورهای مختلف تبدیل شد و طی آن گردشگران زیادی از آن بازدید کردند.

بازار تبریز در ابتدا چنین پیشرفته نبود و بیشتر به‌عنوان انباری برای وسایل، محل رفت و آمد چهارپایان و کاروان‌ها و… استفاده می‌شد. اما به‌مرور زمان و پیشرفت خود شهر تبریز، بازار تمیزتر و مدرنیزه‌تر شد. حجره‌های مختلف در ۳ طبقه درست شدند. طبقه زیرزمین برای انبار اجناس، طبقه دوم برای فروش اجناس و طبقه سوم برای استراحت در نظر گرفته می‌شود.

عکس از: سایت Google Maps

بازار تبریز به‌عنوان یکی از جاهای دیدنی آذربایجان شرقی چندین حادثه مهم را از سر گذرانده است:

– آتش سوزی بازار تبریز ۱۳۹۸ شمسی

در روز ۱۸ اردیبهشت سال ۹۸ یکی از بخش‌های بازار تبریز به نام ایکی قاپیلار آتش گرفت و ۲ نفر جان خود را از دست دادند و ۲۹ نفر دیگر نیز بشدت مجروح شدند. روابط عمومی آتش نشانی استان آذربایجان شرقی اتصال برق را علت آتش‌سوزی اعلام کرد.

– حادثه دالان خونی یا قانلی دالان ۱۲۶۳ قمری

دالان خونی یا قانلی اسم خود را از یک حادثه واقعا خونین گرفته است. در سال ۱۲۶۳ رئیس شهربانی تبریز یعنی حاج رجبعلی خان داروغه با علی تبریزیان بحث می‌کند و به او بی‌احترامی می‌کند.

عکس از: سایت Google Maps

خبر این بی‌احترامی داروغه به گوش حاج اللهیار یکی از پهلوانان محله ورجی می‌رسد و به‌همراه ۲۷ نفر دیگر داروغه را در حجره کریم نیل فروش به می‌کشد. بعد از این ماجرا دالان حاج سید حسین به دالان خونین یا قانلی دالان معروف می‌شود.

– زلزله شدید ۳۰۰ سال پیش

حدود ۳۰۰ سال پیش یعنی در سال ۱۱۹۳ قمری تبریز زلزله بسیار شدیدی را تجربه کرد. در پی این زلزله بازار تبریز بشدت آسیب دید و بخش‌های بزرگی از آن به‌کل خراب شد. اما در همان سال به دستور نجف‌قلی خان دنبلی حاکم آن زمان شهر تبریز، بازار دوباره بازسازی شد و از آن زمان تا کنون پابرجا مانده است.

عکس از: سایت Google Maps

بازار تبریز اکنون در وضعیت خوبی قرار گرفته و به‌خوبی ترمیم و نگهداری می‌شود. مدیریت این مجموعه اکنون در دست مجموعه جهانی دکتر حسین اسمعیلی سنگری است و در طی این سال‌ها به‌خوبی از آن نگهداری شده است.

وسعت و فعالیت بازار تبریز

بازار اصلی تبریز جزو بزرگ‌‌‌ترین بازارهای سرپوشیده در ایران است. اما در سطح جهان نیز کمتر می‌توان بازار سنتی و سرپوشیده‌ای نظیر آن را پیدا کرد. این بازار حدود یک کیلومتر مربع مساحت دارد.

بازار ۵ هزار و ۵۰۰ باب مغازه و فروشگاه، ۳۵ باب سرا، ۲۵ باب تیمچه، ۳۰ باب مسجد، ۲۰ باب راسته و راسته بازار، ۱۱ باب دالان، ۱۲ باب مدرسه و ۵ باب حمام دارد و همه با هم یکی از جذاب‌ترین جاهای دیدنی تبریز را تشکیل داده‌اند.

عکس از: سایت Google Maps

بازار بزرگ تبریز یک بازار سنتی است و در آن کمتر می‌توانید لوازم مدرن پیدا کنید.

بازار شیشه‌گرخانه مخصوص تولید و فروش اقسام شیشه و بلور، بازار کفاشان مرکز تولید کفش‌های دست دوخت، بازار مس‌گران، حلاجان، کلاهدوزان، آیینه‌سازان، سراجان، زرگران، عطاران، عباچی، بازار مخصوص تولید عبا، بازار شعربافان مخصوص تجارت و داد و ستد ابریشم، قندفروش بازار مخصوصی واردات قند از روسیه قدیم، بادامچیلار ویژه خرید و فروش و صادرات خشکبار و بادام، کشمش چیلر ویژه صادرات کشمش ایرانی، اطلسچی بازار ویژه داد و ستد اقسام گونی است.

عکس از: سایت Google Maps

راسته‌های مختلف این بازار اسمشان را از کالاها یا افرادی که آن را ساخته‌اند، گرفته‌اند. بازار سنتی بزرگ تبریز سالیان زیادی است که پذیرای خریداران و گردشگرانی است که می‌خواهند بیشتر با فرهنگ و سنت مردم تبریز آشنا شوند.

در تمام بازار تبریز می‌توانید بوی نخ‌های فرش، ادویه‌های تند و تیز سنتی و بوی چرم را احساس کنید و سر و صدای شاگرد مغازه‌ها را بشنوید. بیشتر حجره‌هایی که در این بازار می‌بینید، شغل خانوادگی و اجدادی خود را ادامه می‌دهند؛ اما به‌دلیل رونق شغل‌های جدید، بسیاری از آن‌ها امروز فراموش شده‌اند و جای خود را به شغل‌های جدیدتر و مدرن‌تر داده‌اند.

عکس از: سایت Google Maps

در این بازار کمتر می‌توانید مسگری و رویگری ببنید و دیگری خبری از حلاجی، سراجی، زین اسب، نعلبندی، پالان‌دوزی، کلاه‌دوزی و سمساری در این بازار نیست.

معماری بازار تبریز

اگر برای اولین بار می‌خواهید بازار اصلی تبریز را ببینید، در حین نگاه کردن به حجره‌های بزرگ و کوچک و راسته‌های پرهیاهو، کمی سرتان را بلند کنید و به اطراف خود بازار هم نگاه کنید.

آجرهای قرمز، زرد و نارنجی بازار تبریز با نظم‌وترتیب خاصی کنار هم قرار گرفته‌اند و زیبایی و شکوه معماری ایرانی را به‌رخ بیننده‌ها می‌کشند. از نظر معماری، این بازار سرپوشیده است و تنها سازه‌ای در جهان است که به‌صورت یکپارچه از آجر درست شده و یکی از بزرگ‌‌‌ترین بازارهای مسقف جهان هم به حساب می‌آید.

عکس از: سایت Google Maps

عرض بازار تبریز ۵ متر است و ارتفاع آن در بلندترین قسمت به ۶ متر می‌رسد. سقف با الهام از معماری‌های مختلف قدیم، گنبد دارد و در آن بیش از ۱۰۰ روزنه وجود دارد. گنبد تیمچه امیر بزرگ‌‌‌ترین گنبد و گنبد تیمچه مظفریه هم زیباترین آن به حساب می‌آیند.

روی گنبد تیمچه‌ها، روزنه‌ها و پنجره‌هایی برای خروج هوای گرم از بازار تبریز طراحی شده‌اند. در کنار آن دیوارهای سازه از آجر است و ضخامت‌شان به‌قدری است که در سرمای زمستان تبریز اجازه خروج گرما از بازار و ورود سرما به آن را نمی‌دهند.

عکس از: سایت Google Maps

به هرطرف بازار تبریز که نگاه کنید، شگفتی خواهید دید. حجره‌های کوچک با گچ تزئین شده‌اند و سراسر دیوارها را با نوشته‌ها و خطاطی‌های زیبا تزئین کرده‌اند. حال‌وهوای بازار کاملا سنتی است و پنجره‌های کوچک با چهارچوب چوبی و شیشه‌های ساده در نهایت ظرافت و سادگی حریم خصوصی مغازه‌ها را تشکیل داده‌اند.

بیشتر بخش‌های بازار از چوب و آجر ساخته شده‌ و کاشی‌های آبی تزیین‌کننده آن استو چراغ‌هایی با طرح سنتی روشن کننده بازار در عصرها و روزهای سرد و ابری سال است.

بخش‌های مختلف بازار تبریز

وقتی برای اولین بار وارد بازار اصلی تبریز می‌‌شوید، انگار به گذشته سفر کرده‌اید. اولین و جذاب‌ترین چیزهایی که می‌بینید دیوارهای آجری، حجره‌های کوچک و بزرگ و کف سیمانی و آبپاشی شده بازار است.

بازار تبریز از بخش‌های مختلفی تشکیل شده و هر بخش هم مربوط به صنف خاصی است. بنابراین هر جایی که قدم بگذارید مثل این است که وارد یک بازار جدید شده‌اید و تجربه جدیدی کسب می‌کنید.

عکس از: سایت Google Maps

راسته‌ها و سراها و تیمچه‌های بازار تبریز هرکدام صداها، عطرها و هیاهوی خاص خود را دارند. اصناف قدیمی و سنتی بازار در راسته‌های خود مشغول فروش محصولاتشان هستند و می‌توانید به‌طور کامل با مردم سنتی و مردان و زنانی برخورد کنید که عمیقا با فرهنگ و سنت خود بازار درآمیخته‌اند و به بخشی از آن تبدیل شده‌اند.

عکس از: سایت Google Maps

بعضی از مهم‌ترین بخش‌های بازار تبریز هویت آن را تشکیل می‌دهند و داستان‌های آن را درست می‌کنند. صدای برش پارچه می‌آید، مسافری ادویه می‌خرد و در فکر تهیه سوغاتی است. آن گوشه مردی لیوان‌ها و ظروف مسی را قیمت می‌کند و بچه‌ای در کنار مادرش خوراکی به دست مغازه‌های بلوریجات را گز می‌کند.

عکس از: سایت Google Maps

اگر تا صبح از شگفتی‌های بازار تبریز با شما صحبت کنم اندازه یک ساعت گشت‌و‌گذار خودتان فایده ندارد. اگر سری به تبریز زدید حتما از این بازار بازدید کنید. شنیدن کی بود مانند دیدن؟ دوست دارید با بخش‌های مختلف بازار آشنا شوید؟ در ادامه بیشتر در مورد آن‌ها توضیح می‌دهیم.

– راسته‌های بازار تبریز

راسته بازارها در واقع یکی از مهم‌ترین بخش‌های بازار بزرگ تبریز به حساب می‌آید. این بخش‌ها برای عبور مردم طراحی شده‌ و سقف دارد. بازار تبریز راسته‌های مهمی دارد که مهم‌ترین آن‌ها شامل راسته بازار قدیمی، راسته بازار امیر، راسته توتونچی، راسته کفاشان و… است. مهم‌ترین ویژگی راسته‌ها نبود ورودی است.

عکس از: سایت Google Maps

برای بازارگردی در بازار تبریز، از راسته‌ها عبور می‌کنید. هر راسته داستان خود را دارد و هرکدام حال‌وهوای مغازه‌های اطراف خود را منعکس می‌کنند.

– تیمچه‌های بازار تبریز

اگر به بالای سرتان در بازار اصلی تبریز دقت کنید، متوجه بخش‌هایی می‌شوید که گنبد دارند. این بخش‌ها که سقف آجرکاری و گنبدی دارند، اسمشان تیمچه است. مشخصه آن‌ها هم همین گنبد و درهای ورودی بزرگ است. درها را در روزهای تعطیل و شب‌ها می‌بندند و اوداباشی‌ها یا نگهبانانی هم دارند.

عکس از: سایت Google Maps

هر تیمچه بازار تبریز کاربرد خاص خود را دارد. به‌طور کلی چهار کاربرد برای آن‌ها تعریف شده است. فضای عمومی که محل نگهداری کالا است؛ زیرزمین که برای انبار کردن لوازم است؛ اتاق حجره یا همکف که محل کسب است و در آخر طبقه بالا که برای استراحت طراحی شده است.

عکس از: سایت Google Maps

در قدیم بازرگان‌های خارجی زیادی به اینجا سر می‌زدند طبقه آخر تیمچه می‌ماندند تا بازرگانی و تجارت خود را انجام دهند. این بازار سنتی و چندین تیمچه معروف هم دارد که مهم‌ترین‌هایشان تیمچه امیر، تیمچه مظفریه، تیمچه شیخ کاظم، اوچ تیمچه‌لر (تیمچه‌های حاج شیخ)، تیمچه حاجی محمدقلی، تیمچه میرابوالحسن و تیمچه شعربافان است.

– سراهای بازار تبریز

در کاروان‌سراها بخش‌هایی بود که بارها و کالاهای تجاری را آنجا می‌گذاشتند ولی ورود چهارپا به این بخش ممنوع بود. به این بخش از کاروان‌سراهای بازار تبریز، سرا می‌گفتند. سراها بخش‌های جذابی برای دیدن هستند. هنوز هم می‌توانید بافت سنتی آن را ببینید.