مسجد سلطان احمد چه روزهایی به خودش دیده است؟

مسجد سلطان احمد همه این موارد هست: مسجد، نماد قدرت سیاسی، جوابی قاطعانه به یک چالش، یک یادگاری از دورانی عجیب و یک شاهکار معماری. مناره‌های آن هم یک سوتفاهم است (!) داستانِ پشتِ هرکدام از این موارد و کلی اطلاعات مفید دیگر درباره مسجد سلطان احمد الان پیش روی شماست.

شما جای سلطان

فرض کنید سلطان مملکتی هستید و اجدادتان وسعت پادشاهی‌تان را از اروپا تا آسیا و آفریقا گسترش داده‌اند. شما هم الان سیزده سالتان است و در پایتخت (استانبول) تاج روی سرتان گذاشته می‌شود.

انتظاری که از شما می‌رود، زیاد است. چرا؟ چون حاکمان قبل از شما (مثلا سلطان سلیمانِ محتشم و سلطان محمدِ فاتح) افسانه‌‎ای از خودشان به جا گذاشته‌اند. اما شما نه مثل این حاکم‌ها جنگجوی معروفی هستید و نه نبوغ ویژه‌ای در اداره‌کردن دارید.

پس چطور می‌خواهید اسمی از خودتان در تاریخ این شهر باقی بگذارید؟ شهری که اجدادتان رویش چشم داشتند و فتحش کردند؟ اگر چاره‌ای به ذهنتان نرسید، یکی از بزرگ‌ترین و زیباترین مساجدِ جهان را در این شهر بسازید؛ شاید این قضیه اسم شما را جاودان کند. به‌هرحال، این کاری بود که سلطان احمد کرد و هنوز بعد از چند صد سال، همچنان اسمش سر زبان‌هاست.

مسجد سلطان احمد استانبول که بین مردم با اسم «مسجد آبی» هم شناخته می‌شود، در سال ۱۶۱۷ میلادی (تقریبا ۴۰۰ سال پیش) کامل شد، همان سالی که سلطان احمد دست از این زندگی شست.

آیا می‌دانید که یک پیام فرهنگی-اجتماعی در معماری مسجد سلطان احمد وجود دارد؟ درست است که بعضی از متخصصان، این مسجد را یکی از آخرین سازه‌های کلاسیک عثمانی می‌دانند، اما این‌طور نیست. معماری که در ساخت مسجد سلطان احمد نقش داشت (معمار سینان)، از عناصر معماری و دکوراسیونیِ مدرن (نسبت به آن زمان) در ساخت این مسجد استفاده کرده و همچنین موقعیت مکانی آن هم که در قلبِ امپریالِ شهر، جنبشی را نشان می‌دهد که شروع‌کننده آن هم خودِ معمار بود.

چرا موقعیت مکانیِ مسجد سلطان احمد نمادین است؟

حتی زمینی که مسجد سلطان احمد روی آن ایستاده، بذرهای سیاسیِ فراوانی در دلش دارد. سلاطین عثمانی معمولا عادت داشتند که مساجدشان را در مناطقی دور از مرکز شهر بسازند تا مانع رشدِ شهری نشوند و همچنین از جغرافیای استانبول که تپه‌های زیادی دارد، نهایت استفاده را بکنند.

اما مسجد سلطان احمد در بین دو بنای مهم ساخته شده است: ایاصوفیه در یک طرف و قصر توپکاپی در طرف دیگر. البته قضیه اینجا تمام نمی‌شود. برای اینکه مسجد سلطان احمد در این مکان ساخته شود، چند قصر عثمانیِ دیگر هم باید خراب می‌شد. البته بهتر است این نکته را هم بدانید که ساختن مسجدهای بزرگ و مجلل برای تقویت عقاید مردم بخشی از سنت امپریالیستی بود و نشان می‌داد که مردم، حاکمیِ متدین و خیرخواه دارند.

یک داستان دیگری هم پشت کشمکش‌های مسجد سلطان احمد وجود دارد. زمانی در ترکیه، تقابل شدیدی بین مسلمانان و مسیحی‌ها وجود داشت و ایاصوفیه به‌نوعی نماد قدرت و استحکام مسیحی‌های برگشته بود. حالا قراردادن مسجدی به بزرگی مسجد سلطان احمد در مقابل این ساختمان قطعا پیامی برای خیلی‌ها داشت.

نمای بیرونی مسجد سلطان احمد هم کمی با بقیه مساجد آن زمان فرق دارد. مثلا در آن زمان، نمای بیرون مسجدها معمولا یک‌دست بود، اما مسجد سلطان احمد با ۲۶۰ عدد پنجره، هم نمای متنوعی دارد و هم از نظر نورگیری، وضعیت خیلی خوبی دارد.

راستی اگر علاقه‌مند هستید، می‌توانید درباره این جاهای تاریخی استانبول که کم‌تر شناخته شده‌ است، بخوانید.

داستان مناره‌های مسجد سلطان احمد

مساجد در آن زمان معمولا چهار مناره داشتند؛ اما اگر دقت کنید، می‌بینید که مسجد سلطان احمد شش مناره دارد، چهار مناره در چهار گوشه مسجد و دو مناره در کنار آن. حرف‌های زیاد و گاها متناقضی درباره این موضوع شنیده می‌شود، اما داستانی که اکثریت قبولش دارند این است:

می‌گویند که سلطان احمد وقتی دستور ساخت این مسجد را داد، گفت که باید altın minare داشته باشد. کلمه  altın در ترکی استانبولی یعنی «طلا» یا «طلایی». اما طرف مقابلش آن را به‌شکل altı minaret شنیده است. کلمه altı هم در ترکی استانبولی به معنی «شش» می‌دهد. کلمه minare هم مشخص است که معنی «مناره» می‌دهد.

در حقیقت این ماجرا در اثر یک سوتفاهم پیش آمده چون سلطان احمد «مناره طلایی» می‌خواست، نه «شش مناره».

داستان مناره‌ها به ترکیه و سلطان احمد ختم نشد، چون در آن زمان، تنها مسجدی که شش مناره داشت، مسجدالحرام در مکه بود و این قضیه برای آن‌ها خوشایند نبود. به همین دلیل شیخ مکه هم دستور داد که مناره هفتم به مسجد اضافه شود تا مبادا کسی پیشی بگیرد.

البته بهتر است بدانید که عده‌ای هم صحت تاریخی این مسئله را قبول ندارند و می‌گویند که مسجدالحرام قبل از این اتفاقات هم هفت مناره داشت.

دوری داخل مسجد سلطان احمد بزنیم

بعد از ورود به مسجد سلطان احمد اگر سرتان را بالا گرفته و نگاهی به اطراف بیندازید، خودتان متوجه خواهید شد که چرا این مسجد را به‌عنوان یکی از شاهکارهای معماری عثمانی می‌دانند. از ستون‌های عظیم و در عین حال، زیبای آن گرفته تا حدودا بیست هزار کاشی ریز و درشت که رنگ‌ولعاب بهشتی به مسجد می‌دهد، همگی امروز هم برای مردم جهان عجیب است، چه برسد به ۴۰۰سال پیش.

علاوه بر ساخت، در نگهداشت این شاهکاری معماری هم اقدامات عجیب و مهمی کرده بودند. مثلا یکی از کارهایی که برای تمیز نگه‌داشتن سنگ‌ها و گوشه‌های دور از دسترس مسجد کرده بودند این بود که روی لوسترهای آن تخم شترمرغ می‌گذاشتند. می‌دانید چرا؟ چون تخم شترمرغ از ایجاد تار عنکبوت جلوگیری می‌کند.

در ضمن این کاشی‌هایی که گفتیم در ساخت مسجد سلطان احمد استفاده شده‌ است، دست‌ساز است، ولی این که کجا ساخته شده‌ است، مهم است. این کاشی‌ها ساخته شهر ایزنیک است. این شهر را می‌شناسید؟ ایزنیک زمانی قطب سفالگری و کاشی‌سازی در ترکیه و کشورهای همسایه بود و به همین دلیل، خبره‌ترین سفالگران ترکیه در این شهر بودند.

اگر خواستید بروید؛ این‌ها را بدانید

با این که مسجد سلطان احمد یکی از معروف‌ترین و پرطرفدارترین جاهای دیدنی استانبول برای گردشگران است، اما هنوز هم نقش اصلی خودش، یعنی عبادت را دارد. این به این معنی است که مسجد در زمان برپایی نماز، دعا یا هر مراسم مذهبی دیگر، اجازه ورود به گردشگران را نمی‌دهد.

همچنین اگر می‌خواهید داخل مسجد را ببینید، باید پوشش مناسبی داشته باشید. اگر هم هیچ لباس دیگری همراهتان نیست، نگران نباشد؛ در ورودی مسجد، شال و در صورت نیاز، لباس‌های دیگر به‌عنوان امانت و به‌صورت رایگان به شما داده می‌شود.

تا یادمان نرفته بگوییم که اشتباهاتی هست که می‌توانند سفر به استانبول را خراب کنند.

مسجد سلطان احمد؛ یادگاری از دوران عجیب

اگر آن بخش از مطلب که درباره بارِ سیاسی معماری و موقعیت مکانی مسجد بود را خوانده باشید، تا الان متوجه شده‌اید که چرا این مسجد چنین نقش پررنگی در تاریخ ترکیه داشته است. اما باز هم هست!

هر زمان اسم دولت عثمانی در تاریخ می‌آید، معمولا تصویری از پیروزی، عظمت و قدرت در ذهن شنونده نقش می‌بندد (و درست هم است). اما نمی‌توان گفت که دولت عثمانی همیشه و همه زمان در حال پیشرفت و کشورگشایی بوده؛ دوره‌های تاریک و افول بین دولت‌ها فرق نمی‌گذارند و دیر یا زود، فرا می‌رسند. دولت عثمانی هم از قاعده مستثنی نبود.

اتفاقا به‌طرز جالبی، همین مسجد سلطان احمد که برای خودش شاهکاری است، حاصل چنین دوره‌ای از دولت عثمانی‌ است؛ دوره‌ای که قدرت و ابهت عثمانی‌ها نسبت به قبل کمتر شده است.

در گذشته، مسجدها معمولا در زمان صلح و پیشرفت ساخته می‌شدند تا نمادی از رفاه و قدرت سیاسی-مذهبی آن کشور باشند، اما مسجد سلطان احمد در دوران نزول ساخته شد.

زمانی که سلطان احمد تاج بر سر گذاشت، انتظار بالایی از او وجود داشت و خیلی‌ها فکر می‌کردند که طبق رسم حکام عثمانی، او هم قرار است گوشه دیگری از دنیا را از آنِ عثمانی‌ها کند، ولی این‌طور نشد. حتی راستش را بخواهید، از سلطان احمد این روزها به‌عنوان شاهی نسبتا ضعیف و بی‌کفایت یاد می‌شود (البته عمر کوتاهِ پادشاهی او در این مسئله را نباید از یاد برد).

با وجود مشکلات و بی‌کفایتی‌های زیاد در زمان حکومت سلطان احمد، اسم و یادگاریِ او جایگاه خیلی محکمی نه تنها در ترکیه، بلکه در کل دنیا به دست آورده‌اند.

اطلاعات مسجد سلطان احمد در یک نگاه

• برای بازدید از مسجد سلطان احمد، نیازی به پرداخت هزینه ندارید، ولی باید زمانتان را تنظیم کنید. این مسجد در زمان نمازهای روزانه، به‌مدت ۹۰ دقیقه بسته می‌شود.
• در روزهای جمعه، علاوه بر نمازهای روزانه، یک مراسم مذهبی دوساعته هم در ظهر در آن برگزار می‌شود و اگر قصد شرکت در این مراسم را نداشته باشید، حق ورود به مسجد را نخواهید داشت.
• آدرس مسجد سلطان احمد: استانبول، منطقه اروپایی فاتح، محله سلطان احمد، خیابان آت میدانی، پلاک ۷۰
• آدرس مسجد سلطان احمد (مسجد آبی) را از روی نقشه زیر هم می‌توانید ببینید و اگر روی گزینه Directions بزنید، مسیرتان از جایی که هستید تا مسجد برای شما نمایش داده خواهد شد.

اگر شما بودید، چه کاری می‌کردید؟

اگر یادتان باشد گفتیم که ساختن مسجد سلطان احمد، چاره‌ای بود که سلطان احمد برای ماندگارکردن اسمش انتخاب کرد. آیا شما بودید این کار را می‌کردید؟ راستی اگر خودتان داخل مسجد رفتید، بعد از دانستن این داستان‌ها، چه حسی داشتید؟