خانه شاپوری شیراز؛ باغ و عمارت تاجر هنردوست ایرانی

خانه شاپوری شیراز مقصد امروز ما برای شیرازگردی است. خانه‌ای که روزگارانی تاجران در آن رفت‌وآمد داشتند. عمارت باشکوهی که همچون نگینی خوش‌آب‌ورنگ در میانه باغی وسیع می‌درخشد و درختان قدبرافراشته تا آسمانش حاکی از آن است که باید حدود یک قرن عمر داشته باشد. باغ و عمارت شاپوری امروز به یک کافه و رستوران شیک تبدیل شده است؛ برای همین در مجله گردشگری علی‌بابا می‌خواهیم چند دقیقه‌ای شما را با یک تور مجازی به گشت‌وگذار در میان درختان نارنج ببریم، چشمتان را به جمال هنرهای ایرانی‌اروپایی به‌کاررفته در ساخت بنا روشن کنیم و در نهایت با یک چای قندپهلو در کنار حوض پنج‌پر باغ، گلویی تازه کنیم.

تاریخچه خانه شاپوری شیراز؛ تلفیق هنر و ثروت

خانه شاپوری شیراز عمری کمتر از یک قرن دارد و در حقیقت در سال‌های ابتدایی قرن سیزدهم هجری شمسی (۱۳۱۰ تا ۱۳۱۵) ساخته شده است. عبدالصاحب شاپوری (یکی از تاجران کازرونی) دستور ساخت این بنا را به یکی از سرشناس‌ترین معمارهای آن دوران یعنی «استاد ابوالقاسم مهندسی» سپرد.

الحق و الانصاف باغ و ساختمان مجللی هم طراحی کردند و ساختند. جالب است بدانید تا دهه ۷۰ هجری شمسی خاندان شاپوری در همین ساختمان زندگی می‌کردند. در نهایت در سال ۱۳۷۸ میراث فرهنگی این بنا را خرید و در لیست میراث فرهنگی شیراز ثبت کرد.

معماری باغ و خانه شاپوری شیراز؛ عطر اصالت در هر خشت آن

بنا، بنای باشکوهی است. قبول دارید؟ کافی است یک بار دیگر یکی از عکس‌های این خانه قدیمی شیرازی را ببینید تا حرفم را قبول کنید. تصور کنید در عمارتی با بیش از ۸۰۰ مترمربع قدم می‌زنید، از بالکن آن به باغ وسیعش می‌نگرید که بیش از ۴هزار مترمربع مساحت دارد و صدای فواره‌های آب درون حوض بزرگ بنا گوشتان را نوازش می‌دهد. آرام‌بخش است. مگر نه؟!

نمای خانه شاپوری شیراز

وقتی وارد باغ می‌شوید، بعد از گذر از میان درختان و باغ فضاسازی‌شده، یک عمارت زیبای دوطبقه را مقابل چشمانتان می‌بینید. آنچه در نگاه اول نظرتان را به خود جلب می‌کند، هنر گچ‌بری، تزیینات رنگارنگ به‌کاررفته در نمای بیرونی عمارت و ستون‌های باصلابت موجود در بالکن طبقه دوم است.

کمی که دقیق‌تر شوید، یک ساختمان ۱۰۰درصد قرینه را می بینید که دقیقاً با معماری دوره ساختش، یعنی پهلوی اول و معماری قجری سازگار است. آنچه این بنا را متفاوت از سایر بناهای دوران پهلوی و قجری می‌کند، درنظرگرفتن «بالکن» برای آن است، شاید بتوان این موضوع را به بهره‌گیری از معماری اروپایی در یک سازه سنتی ایرانی ربط داد.

ورودی عمارت شاپوری

کمی که جلوتر بروید‌،‌ متوجه این موضوع می‌شوید که راه ورودی به خانه شاپوری شیراز از روبه‌روی بنا نیست؛ بلکه باید یک چرخش ۹۰ درجه (ضلع شمالی) بزنید تا به ورودی برسید. وارد عمارت که بشوید، در وسط خانه، راه‌پله دوسویه‌ای می‌بینید. درست شنیدید، «راه‌پله» در وسط یک خانه به سبک معماری قاجاری! این هم یک قانون‌شکنی دیگر در معماری سنتی ایرانی است. چراکه قبل از ساخت این خانه، هرگز از چنین ایده‌ای برای راه‌یافتن به طبقات دیگر استفاده نمی‌شد.

طبقات

گفتیم خانه شاپوری شیراز دوطبقه است. در هر طبقه اتاق‌های متعددی ساخته شده است که هر یک کاربری ویژه‌ای دارد. حقیقت آن است که در آن زمان اتاق‌ها، فقط اتاق بودند و در هر دوره می‌توانست کاربری متفاوتی به خود بگیرد. اختصاص‌دادن عملکرد خاص به هر اتاق در معماری آن زمان یک ایده نو محسوب می‌شد؛ اما فراموش نکنیم اینجا عمارت شاپوری است و الگویی برای فرار از کلیشه‌ها.

بالکن

به طبقه دوم بروید، اتاق‌ها را ببینید و با کاربری هر کدام آشنا شوید. از یکی از اتاق‌ها وارد بالکن شوید تا کمی چشمتان به جمال چشم‌نواز باغ روشن شود. چشم‌هایتان را ببندید، یک نفس عمیق بکشید و به صدای آب جاری در باغ گوش جان بسپارید.

حالا خوب به دور و اطرافتان نگاه کنید تا یک کلیشه‌کُشی دیگر را در معماری باغ عمارت شاپوری ببینید.

حوض

حوض میانی و اصلی باغ شاپوری پنج‌پر است، طراحی متفاوت از حوض‌های مستطیل‌شکل آن زمان. اگر به معماری باغ‌ها و عمارت‌های سنتی ایرانی توجه کرده باشید، می‌دانید که یک حوض مستطیلی میانه عمارت اصلی و درب ورودی قرار دارد. اما اینجا کمی متفاوت است.

مسیر ارتباطی از درب ورودی به‌سمت عمارت با مسیر مارپیچ اطراف حوض امکان‌پذیر است. لبه‌های حوض از جنس سنگ گندمک است و درون حوض با رنگ آبی زیبایی رنگ‌آمیزی شده است. اغلب در اطراف حوض گلکاری است و وجود گلدان‌های شمعدانی و رز آن را جذاب‌تر می‌کند.

وقتی از بالکن طبقه دوم عمارت شاپوری به پایین نگاه می‌کنید، حوض نسبتاً بزرگ پنج‌پر به‌راحتی چشمانتان را به‌سمت خود می‌کشد. غُلو نکرده‌ام اگر بگویم تماشای همین حوض آبی‌رنگ کافی است تا حال خوشتان را تا پایان روز تکمیل کند.

باغ

وقتی از بالکن طبقه دوم خانه شاپوری شیراز نگاه ۱۸۰درجه‌ای به باغ داشته باشید، یک نکته عجیب نظرتان را جلب می‌کند. می‌دانید چیست؟ با اینکه فضاسازی باغ و معابر قرینه است؛ اما نوع درختان انتخاب‌شده در دو طرف مثل هم نیست. به نظر من این پیروی نکردن از قرینه‌بودن در آن دوران، یک تابوشکنی بزرگ محسوب می‌شود.

فضاسازی باغ

پیش‌تر گفتیم که معابر و حتی فضاسازی باغ به شیوه معماری سنتی ایرانی، قرینه است؛ اما خبری از کاشت قرینه درختان در خانه شاپوری شیراز نیست. این به آن معناست که اگر سمت راستتان یک کاج سربه‌فلک‌کشیده می‌بینید، ممکن است سمت چپتان یک درخت سرو راست‌قامت ببینید که با طمأنینه نگاه شما را به خود خیره می‌کند.

به‌طورکلی درختان سرو، کاج، چنار، افرا، انجیر، انار، خرما، نارنج و… باغ شاپوری را به زیبایی هرچه تمام‌تر تزیین کرده‌ است. توصیه می‌کنیم یک صبح یا عصر بهاری در این باغ قدم بزنید تا عطر بهارنارنج آمیخته با رایحه گل‌های شمعدانی و رز موجود در باغ مستتان کند.

دیگر بخش‌های باغ

باغ، زیبا و عمارت، باشکوه، فقط همین؟ یعنی در مجموعه‌ای به مساحت ۵۳۲۴ مترمربع، فقط یک عمارت ۸۴۰متری جا گرفته است؟ واقعیت این است که خیر.

در کنار باغ اصلی با حدود ۴۶۳۵ مترمربع و خانه شاپوری شیراز، عمارت اندرونی، حیاط و عمارت کالسکه خانه و نیز حیاط و عمارت ورودی دیگر بخش‌های این بنای تاریخی را تشکیل می‌دهد؛ اما باید بدانید که از میان مجموعه تاریخی شاپوری، فقط بخشی از باغ و عمارت اصلی به سازمان میراث فرهنگی فارس فروخته شده است و باقی مجموعه تحت تملک وارثان عبدالصاحب شاپوری است.

هنرهای به‌کاررفته در خانه شاپوری شیراز؛ همراهی هنر ایرانی و اروپایی

حیف می شود اگر کمی بیشتر درباره هنر استفاده‌شده در ساخت این مجموعه باشکوه صحبت نکنیم. در این بخش می‌خواهم کمی بیشتر نگاه تیزبینانه‌تان را به هنرهای به‌کاررفته در عمارت شاپوری جلب کنم. یک بار دیگر از بالا تا پایین عمارت را نگاه کنید.

در ابتدا گچ‌بری بی‌مثال پیشانی ایوان طبقه دوم عمارت را می‌بینید. زیبا و تأمل‌برانگیز است؛ اما می‌دانم چشمتان سریع از این گچ‌بری عبور می‌کند تا کاشیکاری با طرح فروهر را بر پیشانی ایوان ببینید. همان انسان بالدار نقاشی‌شده با رنگ‌های لاجوردی، قرمز، قهوه‌ای و سفید. دست خودتان نیست که چشمتان به این نقاشی الهام‌گرفته از دوره هخامنشی خیره می‌شود. دورغ چرا! خیره‌کننده است دیگر.

نقاشی‌های دو سمت این انسان و بعد از آن کاشی‌کاری‌های هفت‌رنگ به‌کاررفته در نما واقعاً بی‌مثال است. کمی نگاهتان را از زوم در بیاورید تا ستون‌های ۱۴گانه گچی را با سه قسمت اصلی‌شان، یعنی پایه، ساق و سرستون با جزئیات ببینید. به نظرم «منحصربه‌فرد» فقط یک واژه است که نمی‌تواند زیبایی این جزئیات را توصیف کند. شما یک صفت درخور، پیشنهاد بدهید.

اگر بخواهیم از هنرهای به‌کاررفته در تک‌تک خشت‌های این بنا برایتان بگویم، مثال مثنوی ۷۰ مَن می‌شود. باقی جزئیات را شما از نگاه خودتان ببینید و برایمان کامنت بگذارید تا خانه شاپوری شیراز را از زاویه دید شما بهتر بشناسیم.

نمایشگاه آثار هنری و صنایع‌دستی شیراز در خانه شاپوری شیراز

معماری خانه شاپوری شیراز هم مانند معماری تمام عمارت‌های قدیمی ایرانی، خود یک نمایشگاه مثال‌زدنی محسوب می‌شود. از هنر به‌کاررفته در و دیوار‌هایش گرفته تا منبت‌کاری درب‌های چوبی و هنر کاشی‌کاری و نقاشی در سقف‌هایش و… ؛ اما اینجا خبر خوش‌تری برایتان داریم.

اگر به بازدید از آثار ملی و فرهنگی ایرانی و شیرازی علاقه دارید، می‌توانید از نمایشگاه آثار هنری و صنایع‌دستی شیراز در خانه شاپوری شیراز دیدن کنید. کافی است زمانی که وارد عمارت شدید، بادقت به اطرافتان بنگرید تا جلوه‌هایی از فرهنگ ایرانی را در بنایی با معماری ایرانی‌اروپایی به نظاره بنشینید.

کاربری امروز خانه شاپوری شیراز؛ طعم خوش چای در عمارت شاپوری

عمارت شاپوری تا سال ۱۳۷۰ مسکونی بود. بعد از آن که مالکیت بنا به دست سازمان میراث فرهنگی شیراز افتاد، کاربری عمومی پیدا کرد. در حال حاضر خانه شاپوری شیراز به یک کافه و رستوران تبدیل شده است. حقیقتش را بخواهید من در این باغ تجربه تست غذاهایش را ندارم و نمی‌دانم قیمت غذاهایش با کیفیتش همخوانی دارد یا نه؛ اما به نظرم تجربه نوش جان کردن یک غذای سنتی در این باغ زیبا یا نوشیدن یک چای در استکان‌های قجری ارزشش را دارد.

دسترسی به خانه شاپوری شیراز

خانه شاپوری شیراز در بلوار زندیه و محله انوری واقع شده است. کافی است خود را به این محله برسانید تا به کمک تابلوهای هدایت‌کننده یا حتی پرس‌وجو از محلی‌ها، عمارت شاپوری را بیابید. اگر بخواهیم آدرس سرراست را بدهیم، باید بگوییم که:

آدرس: بلوار زندیه، خیابان انوری، عمارت شاپوری.

اگر هم می‌خواهید خانه شاپوری شیراز را روی نقشه ببینید یا قصد دارید برای رسیدن به این عمارت از وسایل نقلیه عمومی استفاده کنید، ادامه مطلب را بخوانید.

آدرس خانه شاپوری شیراز روی گوگل مپ

تاکسی

برای رفتن به عمارت شاپوری با تاکسی کافی است یک تاکسی (اینترنتی یا غیراینترنتی) بگیرید و بگویید می‌خواهید به خانه شاپوری شیراز بروید. فکر نمی‌کنم در این دوره و زمانه شیرازی‌ای باشد که راننده تاکسی باشد و نداند خیابان انوری شیراز کجاست!

مترو

استفاده از مترو راه دیگری برای رسیدن به خانه شاپوری شیراز است. استفاده از متروی شیراز برای دیدن جاذبه‌های تاریخی و دیدنی این شهر شما را مجبور می‌کند کمی شیرازگردی هم کنید. وقتی هدفتان رسیدن به عمارت شاپوری است، سوار مترو شوید و در ایستگاه زندیه پیاده شوید. بعد از پیاده‌شدن، کافی است ۵۰۰ متر را از خیابان توحید به‌سمت انوری پیاده بروید تا به مقصد برسید.

اگر این روش را انتخاب کردید، از دیدنی‌های جالب توجه در مسیرتان برایمان بگویید.

اتوبوس

اگر ترجیح می‌دهید از اتوبوس برای رسیدن به خانه شاپوری شیراز استفاده کنید، بهتر است از خط پایانه ولیعصر تا پایانه نمازی استفاده کنید و در چهارراه زند پیاده شوید. خوب است بدانید که با این روش نسبت به استفاده از مترو، پیاده‌روی‌تان کمتر است.

جاهای دیدنی اطراف خانه شاپوری شیراز؛ راهنمای شیرازگردی

• ارگ کریم‌خان زند؛
• مسجد وکیل؛
• حمام وکیل؛
• بازار وکیل؛
• سرای مشیر؛
• خانه تاریخی فروغ‌الملک؛
• آرامگاه شاه‌چراغ؛
• و… .

کلام آخر

امروز شیرازگردی را از باغ و عمارت شاپوری شروع کردیم، از درب باغ وارد شدیم، در میان درختانش نفس کشیدیم،‌ از بالکن عمارت، کل باغ را از دیده گذراندیم و در نهایت با لمس هنر ایرانی، بار دیگر به ایرانی‌بودن خود افتخار کردیم.

تجربه شما از دیدن خانه های قدیمی ایرانی چیست؟ آیا تا‌به‌حال خانه شاپوری شیراز را از نزدیک دیده‌اید؟ اگر دیده‌ها و شنیده‌هایتان بیشتر از آن است که من در این مقاله به آن اشاره کرده‌ام، خوش‌حال می‌شوم پیغام‌هایتان را زیر همین مقاله ببینم تا با کمک هم دیدی ۳۶۰درجه به علی‌بابایی‌ها بدهیم.