قلعه پرتغالی‌های قشم؛یادگاری از دوران صفوی!

جزیره قشم علاوه بر جاذبه‌های زیبا و طبیعی که در خود جای داده، آثار تاریخی زیادی را نیز شامل می‌شود که هرکدام ماجرا و پستی‌ و بلندی‌های زیادی را به خود دیده‌اند. قلعه پرتغالی ‌های قشم یکی از این آثار تاریخی است که مربوط به دوره سیطره پرتغالی‌ها در جزیره است.ما در این مقاله از سایت سه‌کلیک قصد داریم که شما را با تاریخچه قلعه پرتغالی‌ های قشم، معماری و جاذبه‌های نزدیک به آن آشنا کنیم، پس تا انتهای این مقاله همراه ما باشید که اگر روزی قصد بازدید از این جاذبه تاریخی را داشتید، آگاهانه در آنجا قدم بگذارید.

بلیط هواپیما قشم را رزرو کرده اید؟

قلعه پرتغالی‌ها از بحرین تا ایران

داستان از اینجا شروع می‌شود که روزی یک جهانگرد پرتغالی به همراه یک راهنمای ایرانی از ایران و هندوستان دیدن کرد و نامه‌ای برای فرمانروایی پرتغال فرستاد و در آن از ارزش این سرزمین‌ها نوشت. پرتغالی‌ها هم که استعمار پیشه آن‌ها بود، وارد خلیج فارس شدند و بعد از فتح آنجا ساختن استحکامات نظامی خود را شروع کردند و به تجارت در آب‌های خلیج فارس پرداختند. شاه اسماعیل که از پس قدرت پرتغالی‌ها برنمی‌آمد، تصمیم گرفت توافق‌نامه‌ای را با آن‌ها امضا کند و طبق توافق، بحرین را از چنگ عربستان بیرون آورد. به دنبال این اتفاق، پرتغالی‌ها بحرین را نیز به چنگ آوردند. از آنجایی که بحرین طی دوره‌های مختلف توسط اشغالگران گوناگونی فتح شد، قلعه ساخته شده در آنجا نیز محصول مشترک ایرانی‌ها، دیلمونی‌ها و پرتغالی‌ها است که امروزه این قلعه، قلعه بحرین یا قلعه پرتغالی‌ها نام دارد.

کمی بعد تر…

پرتغالی‌ها ساخت قلعه را در جزایر هرمز، لارک و قشم ادامه دادند. قلعه پرتغالی‌های لارک به نسبت قلعه پرتغالی‌ها در هرمز و قشم کوچک‌تر است اما موقعیت آن به گونه‌ای ساخته شده که نزدیک به اسکله باشد و به قلعه‌های هرمز و قشم دید خوبی داشته‌باشد. قلعه پرتغالی‌های لارک یک قلعه مربع‌شکل با چهار برج است که برای پوشش‌دهی قلعه هرمز و قشم کاربرد خوبی داشته‌است. قلعه پرتغالی‌های هرمز که سرخ‌ترین و مهم‌ترین قلعه میان قلعه‌های خلیج فارس است، از خاک قرمز هرمز ساخته‌شده و بخش‌های متعددی مانند سیاه‌چاله، کلیسا، آب‌انبار، اسلحه‌خانه، تالار و ستاد فرماندهی را در خود جای داده‌است. وقتی وارد قلعه هرمز می‌شوید، حیاط پهناور قلعه، سقف‌های قوس‌دار فضای داخلی، چشم‌انداز رو به روستا و دریا و معماری باشکوه کلیسا که ترکیبی از معماری قرون وسطی و ایرانی است، شگفت‌زده‌تان می‌کند. خصوصا اینکه ستون‌های کلیسا شبیه به درخت‌های نخل است.

قبل از آنکه به معرفی قلعه پرتغالی‌ های قشم بپردازیم، بد نیست توضیحی درباره قلعه پرتغالی‌ها در چابهار به شما بدهیم. بسیاری از گردشگران فکر می‌کنند که این قلعه هم جزئی از آثار ساخته‌شده توسط پرتغالی‌ها است در صورتی که این قلعه دوهزارساله متعلق به دوران اسلامی است و درواقع از مهم‌ترین مراکز دیده‌بانی برای حفظ دریای پارس به شمار می‌آمده‌است‌. این قلعه برخلاف قلعه‌های خلیج فارس دارای انبار اسلحه و کلیسا و…نیست؛ بلکه بسیار شبیه به یک کاروانسرایی است که اتاق‌های کوچک و بزرگ و بالکن برای پذیرایی از مهمان‌ها دارد. معماری این بنا شباهت زیادی به دوره سلجوقیان دارد که این خود مهر تأییدی است بر صحت موضوع ساخته نشدن قلعه چابهار به دست پرتغالی‌ها.

ماجرای شکل‌گیری قلعه پرتغالی‌های قشم چیست؟

بعد از تشکیل امپراطوری عثمانی، مسیر بازرگانی ابریشم قطع شد. اروپایی‌ها که راه را بسته دیدند، تصمیم گرفتند از یک راه دیگر به آسیا وارد شوند. به همین دلیل جزیره هرمز را به تصرف خود درآوردند تا از تجارت نسبت به دیگران از امتیاز بالاتری برخوردار باشند.

این تصرف به رهبری دریانورد پرتغالی به نام آلبوکرک انجام شد و پس از آن، قلعه پرتغالی ‌ها در جزیره قشم بنا شد و اینگونه مرکز حکمرانی پرتغالی‌ها در خلیج فارس تشکیل شد.

قلعه پرتغالی‌ ها درحقیقت پایگاهی برای استقرار پرتغالی‌ها در جزیره و مقابله با شورش بندرنشینان ایرانی و تسلط و نظارت بر تجارت دریایی بین هند و اروپا بود. دوره فرمانروایی پرتغالی‌ها 110 سال طول کشید که در این مدت دژهای محکمی در قشم، لارک و هرمز ساخته‌شد. درنهایت، سرداری از دوران صفویه به نام امام‌قلی‌خان موفق شد جزایر را از پرتغالی‌ها پس بگیرد.

در سال 1378، احسان یغمایی، باستان‌شناسی ایرانی قلعه پرتغالی‌های قشم را از زیر خاک بیرون آورد و درنهایت به ثبت ملی رسید.

ساختار قلعه پرتغالی‌های قشم چگونه است؟

معماری قلعه پرتغالی‌ها در جزیره قشم، یک معماری ترکیبی از سبک قرون وسطی اروپا و ایران است. به طوری که بعضی از قسمت‌های قلعه را که نگاه کنید، ممکن است یاد کاروانسراهای شاه‌عباس بیفتید. سنگ‌های گچی و آهکی به همراه ملاط ساروج محلی روی هم چیده‌‌شده‌اند و قلعه را شکل داده‌اند. سقف قلعه چوبی است و چهار برج 12متری و بارو در چهار طرف دژ قلعه برافراشته شده‌اند که روی هرکدام منجیق‌ و توپ قرار می‌دادند.

نکته جذاب قلعه، تونلی زیرزمینی است که 3 کیلومتر طول دارد و تا میدان سعی قشم کشیده شده‌ که برای فرار استعمارگران تعبیه شده‌بود. به علاوه اینکه مهمات نظامی نیز در آنجا نگهداری می‌شد.

آب انبار بزرگ، زندان، انبار اسلحه، کلیسا، اتاق‌های سربازان، تالار و جایگاه فرمانده از بخش‌های مختلف این قلعه 54 در 26 متری است. کلیسای قلعه پرتغالی‌ها نیز در نوع خود جالب است؛ سنگ‌ها در دو ردیف دورتادور محوطه روی هم چیده شده‌اند و تورفتگی‌های نیم‌دایره‌ای شکل را همانند یک قوس با سنگ‌های مرجانی ایجاد کرده‌اند.

آب مصرفی قلعه را  آب باران و آب چاه تأمین می‌کرد که توسط کانالی زیرزمینی در برکه‌ها و حوض‌های قلعه نگهداری می‌شد.

بخشی از قسمت‌های قلعه پرتغالی‌ها بعد از زلزله سال 1379 آسیب دید که سازمان میراث فرهنگی در سال 1389 به مرمت و بازسازی آنجا پرداخت. نکته جالب توجه دیگر در قلعه پرتغالی‌ های قشم، چشم‌اندازی است که رو به دریا دارد. از آنجایی که این قلعه روی تپه واقع شده‌است، در هر کجای آن که بایستید می‌توانید آب‌های فیروزه‌ای خلیج فارس را مشاهده کنید.

از چه مسیری به قلعه پرتغالی‌های قشم برویم؟

برای رفتن به قلعه پرتغالی‌های قشم باید ابتدا به بندر ذاکری و از آنجا به میدان ولایت بروید. به طرف خیابان باهنر، از اولین خروجی که دیدید خارج شوید تا به میدان امام خمینی قشم برسید. مسیر میدان را در پیش بگیرید تا بلوار ژئوپارک قشم مشخص شود. از آنجا به بعد با دنبال کردن تابلوهای راهنما به قلعه می‌رسید.

آیا اقامتگاه یا هتلی در نزدیکی قلعه پرتغالی‌های قشم وجود دارد؟

از مزیت‌های موقعیت جغرافیایی قلعه پرتغالی‌های قشم این است که داخل شهر قرار داد و هتل‌های زیادی در نزدیکی‌اش قرار دارند. برای رزرو هتل اصلا نگران نباشید؛ تنها کافی است وارد بخش هتل سایت سه‌کلیک شوید و با جستجوی تاریخ مدنظرتان، هتل خود را رزرو نمایید. از سری هتل‌های نزدیک به قلعه پرتغالی‌های قشم می‌توانیم به هتل رویال، هتل بهشت، هتل الوند و هتل آسماری اشاره کنیم.

رزرو هتل در قشم !

اگر هم به بافت سنتی خانه‌های قشم علاقه‌مند هستید، می‌توانید در اقامتگاه‌های بومگردی که در نزدیکی قلعه پرتغالی‌های قشم با نام‌های سوزا، خانه دوست، لرد و خالو، قرار دارند اقامت کنید. به علاوه بعضی از بومیان جزیره، خانه‌های خود را به گردشگران اجاره می‌دهند که می‌توانید از آن‌ها نیز استفاده کنید.

چه زمانی برای بازدید از قلعه پرتغالی‌های قشم مناسب‌تر است؟

تابستان در جزیره قشم به دلیل دمای هوای بالا و رطوبت بسیار، فصل عرق‌ریزان است! از آنجایی که قلعه پرتغالی ‌های قشم هم نزدیک به دریا قرار دارد و سربسته نیست، بازدید از آن در فصل تابستان توصیه نمی‌شود. اگر در فصل پاییز و زمستان و همچنین دو ماه ابتدایی بهار به این قلعه بروید، دمای هوای مطبوع‌تری را تجربه خواهید کرد و بازدید برای شما راحت‌تر می‌شود.

چند نکته که لازم است هنگام بازدید از قلعه پرتغالی‌های قشم بدانید

• امکانات رفاهی در داخل محوطه قلعه پرتغالی‌های قشم وجود ندارد، اما از آنجایی که این قلعه در بافت شهری قرار دارد، می‌توانید به امکاناتی مانند سوپرمارکت، عابربانک، هتل و…در فاصله کمی از قلعه دسترسی پیدا کنید.
• بازدید از قلعه پرتغالی‌های قشم حداقل یک تا دو ساعت زمان می‌برد و برای تماشای آنجا باید ورودی پرداخت کنید.
• برخلاف بعضی از جاذبه‌های طبیعی جزیره مانند تنگه چاهکوه، قلعه پرتغالی‌های قشم درجه سختی برای گشت‌وگزار ندارد و همه می‌توانند از آنجا دیدن کنند. البته از آنجایی که بعضی از قسمت‌های قلعه خراب شده و ممکن است مسیر سنگلاخی باشد، حتما با کفش مناسب به آنجا بروید.
• اگر در فصل گرم به قلعه پرتغالی‌های قشم می‌روید، حتما کلاه و کرم ضدآفتاب با خود به همراه داشته باشید.

چه جاذبه‌هایی در اطراف قلعه پرتغالی‌های قشم قرار دارد؟

دانستن اینکه چه جاذبه‌هایی در اطراف قلعه پرتغالی‌های قشم وجود دارد، به برنامه‌ریزی هرچه بهتر و منسجم‌تر شما برای سفر کمک می‌کند.

غار خربس

در فاصله 14 کیلومتری (17 دقیقه‌ای) از قلعه پرتغالی‌های قشم، غار خربس وجود دارد. غار خربس که در دل یک کوه صخره‌ای واقع شده، دقیقا همانند یک ساختمان سنگی دوطبقه است که همه روزنه‌های ورودی آن در طبقه دوم قرار دارد. وقتی از دهانه ورودی به داخل غار قدم می‌گذارید، جاچراغی‌هایی را روی دیواره غار می‌بیند و هرچه در دالان‌های آن پیش می‌روید، صدف‌هایی را می‌بینید که به دیواره‌های غار چسبیده‌اند و بیانگر این هستند که غار خربس زمانی زیر آب دریا قرار داشته‌است. درنهایت همه دالان‌ها، اتاق‌ها و دهلیزهای تو در تو شما را به یک تالار اصلی هدایت می‌کند. عده‌ای می‌گویند غار خربس پناهگاهی برای مردم از شر دزدان دریایی بوده و عده دیگر اعتقاد دارند که عبادتگاه آیین مهرپرستی زرتشتیان بوده‌است.

دره ستارگان

دره ستارگان که یک پدیده مهم زمین‌شناختی است و بر اثر پدیده‌هایی همانند فرسایش خاک، وزش باد و جاری شدن آب باران شکل گرفته‌است. اگر در آنجا قدم بزنید، ستون‌های مخروطی‌شکل و سوزنی‌شکل مرتفع زیادی را می‌بینید که چشم‌انداز اسرارآمیزی به دره بخشیده‌اند. مردم محلی به دره ستارگان استاله کفته یا استار کفتیده می‌گویند و طبق افسانه‌های آن‌ها این دره از برخورد شهاب‌سنگ با زمین به وجود آمده‌است. دره ستارگان در فاصله 23 کیلومتری (28 دقیقه‌ای) از قلعه پرتغالی‌های قشم واقع شده‌است.

مقبره بی‌بی مریم

مقبره بی‌بی مریم که در نزدیکی روستای توریان قرار دارد، از قلعه پرتغالی‌های قشم 37 کیلومتر (44 دقیقه) فاصله دارد. هیچ اطلاعی درباره شخص بی‌بی مریم وجود ندارد اما محلی‌ها می‌گویند که بی‌بی مریم احتمالا یک بزرگ‌زاده بوده است. این مقبره که متعلق به دوران سلجوقیان است، از لایه‌لایه مرجان تشکیل شده. این مقبره برخلاف مقبره‌هایی که می‌شناسیم فاقد هرگونه تزئینات و کاشی‌کاری است و تنها از سنگ‌های روی هم چیده شده ساخته شده و چیزی که حکم تیر خلاص را دارد، آن گبند مرجانی است که زیبایی‌اش دل همه را می‌برد. لازم به ذکر است که این مقبره در نزدیکی روستای توریان قرار دارد.

بازار بزرگ فردوسی

در فاصله یک کیلومتری از قلعه پرتغالی‌های قشم، بازار بزرگ سه طبقه‌ای با بیش از 450 واحد تجاری وجود دارد. اجناس این بازار نسبت به سایر بازارها ارزان‌تر بوده به طوری که پس از دیدن تنوع محصولات و قیمت مناسب آن‌ها قطعا شگفت‌زده خواهید شد.

در این پاساژ انواع شال و روسری، عطر و ادکلن، لوازم آرایشی و بهداشتی، تجهیزات ورزشی، لباس‌های استوک، لوازم برقی و خانگی و کیف‌وکفش‌های مارک با قیمت مناسب و جنسی مرغوب به فروش می‌رسد. این پاساژ در فصل بهار جشنواره‌ای تحت عنوان «جشنواره خرید بهاره فردوسی» برگزار می‌کند که در آن زمان قیمت اجناس کاهش چشمگیری داشته و برای خرید مناسب است.

سیتی‌سنتر قشم

قشم دو سیتی‌سنتر روبه‌روی هم دارد که با یک پل هوایی به هم متصل شده‌اند و اجناس خاص اما گران‌قیمت و لوکس را در خود جای داده‌اند. از امکانات سیتی‌سنتر، شهربازی است که می‌توانید فرزندانتان را به آنجا ببرید. فاصله قلعه پرتغالی‌ها از این مرکز خرید بزرگ 3 کیلومتر (4 دقیقه) است.

کلام پایانی

آثار تاریخی به جا مانده از هر منطقه‌ای، همیشه حرف‌های زیادی برای گفتن به گردشگران و اهالی آنجا دارد. قلعه پرتغالی‌های قشم یکی از همین آثار تاریخی است که مربوط به دوره سلطیه پرتغالی‌ها در جزیره می‌شود. تاریخچه قلعه پرتغالی‌ها اطلاعات زیادی درباره چگونگی ساخت قلعه و فتح آن توسط سردار ایرانی به ما می‌دهد که دانستن این اطلاعات، بازدید از آنجا را برای ما شیرین‌تر می‌کند.

اگر به قلعه پرتغالی‌های قشم رفتید، مشتاقیم که تجربیات خود را در قسمت نظرات این مقاله با ما درمیان بگذارید.

تور ارزان قشم را رزرو کرده اید!