موزه ایران باستان؛ تماشای جام مارلیک یا تکوک طلایی؟

گاهی باید در میان گردش و تفریح سری هم به موزه‌های تاریخی شهر مقصد بزنیم. اگر شما مسافر تهران هستید تا انتهای این مقاله همراه ما باشید تا با یکی از مهم‌ترین و بزرگ‌ترین موزه‌های ایران آشنا شویم. موزه ایران باستان با نام رسمی موزه ملی ایران در خیابان پروفوسور لورن یکی از دیدنی‌ترین موزه‌های ایران هم از نظر معماری هم از نظر آثار تاریخی است. در این موزه آثاری از دوره پارینه سنگی در ایران کهن تا دوره ساسانیان نگهداری می‌شود. اگر می‌خواهید درباره تاریخچه موزه ایران باستان بدانید به بخش بعدی مقاله بروید. 

رزرو بلیط هواپیما تهرانبا راستین گشت خوبه!

تاریخچه موزه ایران باستان

موزه ملی ایران نام رسمی مووزه ایران باستان است. به عبارتی دیگر مجموعه موزه ایران باستان و موزه دوران اسلامی را موزه ملی ایران می‌نامند. در این بخش می‌خواهیم به تاریخچه موزه ملی ایران که موزه ایران باستان در آن مستقر است بپردازیم. 

اولین تلاش‌ها برای ساخت موزه به دوران نخستین رئیس مجلس شورای ملی ایران، مرتضی قلی‌خان صنیع‌الدوله برمی‌گردد. او قصد داشت قانون تاسیس اداره عتیقات را تصویب کند تا محلی برای نگهداری آثار هنری استفاده شود. اما این قانون تصویب نشد. 

اولین موزه واقعی ایران با نام موزه ملی یا موزه معارف در دوره قاجار و در ساختمان مدرسه دارالفنون برپا شد. این ساختمان امروز موجود نیست. در این موزه 270 شی شامل مفرغی، سفالی، شیشه‌ای، سکه، سلاح‌های قدیمی، مهر، اشیای چوبی، مرقعات، کتاب و منسوجات نگهداری می‌شد. سپس در دوره پهلوی تمام این 270 شی تاریخی به تالار آینه کاخ مسعودیه رفت تا موزه در این تالار راه بیفتد. 

طبق اصلاحات دوره پهلوی دولت تصمیم داشت موزه‌ای مستقل بسازد. جرقه اولیه این اتفاق در سال 1308 شمسی زده شد. انتخاب طرح و ساخت بنای موزه 8 سال به طول انجامید و سپس در سال 1318 شمسی موزه ایران باستان برای بازدید عموم مردم گشایش یافت. در ابتدا طبقه اول موزه ایران باستان به آثار پیش از اسلام و طبقه دوم به آثار پس از اسلام اختصاص یافت اما بعدا در سال 1375 تمام آثار اسلامی به موزه دوران اسلامی منتقل شد.

حالا موزه ملی ایران و موزه ایران باستان در خیابان خیابان امام خمینی، ابتدای خیابان سی تیر واقع شده است. محوطه این موزه 5500 متر مربع وسعت دارد. موزه نیز با زیربنای 2744 متری و سه طبقه اشیای باستانی از دوره پارینه سنگی تا دوره پیش از اسلام را در بر می‌گیرد. 

معماری موزه؛ هنر معماری فرانسوی 

موزه ملی ایران که در ابتدا با نام موزه ایران باستان راه‌اندازی شد معماری خاصی دارد. معماران این بنا آندره گدار، معمار و باستان‌شناس فرانسوی، و ماکسیم سیرو، کارشناس معماری فرانسوی، بودند. آندره گدار اولین رئیس پردیس هنرهای زیبایی دانشگاه تهران بود که معماری بنای حافظیه، موزه آذربایجان و مدرسه ایرانشهر را نیز بر عهده داشت.

آندره گدار طرح سازه موزه ملی ایران را از معماری ایوان مدائن یا طاق کسری برگرفت. این کاخ بزرگ‌ترین و خاص‌ترین بنای به جا مانده از حکومت ساسانیان است که هم‌اکنون در شهر باستانی تیسفون واقع در کشور عراق باقی مانده است. این معمار فرانسوی برای اینکه بین آثار موزه و معماری و نمای بیرونی ساختمان آن ارتباط ایجاد کند از معماری طاق کسری برای طرح زدن سازه موزه ایران باستان استفاده کرد. از مشخصه‌های اصلی معماری طاق کسری که در طرح این موزه نیز رعایت شده است می‌توان به آجرهای سرخ تیره و ورودی قوس‌دار اشاره کرد. 

بخش‌های مختلف موزه 

در موزه ایران باستان چندین بخش مختلف وجود دارد که هر یک شامل چندصد شی تاریخی از آثار دوره‌های مختلف تاریخ ایران باستان است. در موزه ایران باستان شاهد بخش‌های زیر خواهید بود:

• بخش پارینه سنگی
• بخش پیش از تاریخ
• بخش تاریخی
• بخش اسلامی
• بخش مهر و سکه
• بخش مرمت
• بخش کتیبه‌ها
• بخش سفال
• بخش استخوان‌شناسی
• کتابخانه و مرکز اسناد
• عکاسی

آثار تاریخی که باید ببینید

می‌توان گفت خاص‌ترین اشیای به جا مانده از ایران کهن در موزه ایران باستان نگهداری می‌شود. در این موزه آثار متعددی از دوره‌های مختلف تاریخی نگهداری می‌شود که هر یک به بخشی از تاریخ دورودراز ایران اشاره دارد. قدیمی‌ترین آثار موزه مربوط به دوره پارینه سنگی است که به حدود 1 میلیون سال پیش بازمی‌گردد. جدیدترین آثار موجود در موزه نیز از دوره ساسانیان باقی مانده است که بیش از 1700 سال قدمت دارند. در بخش بعدی مقاله به جزئیات برخی از مهم‌ترین آثار این موزه می‌پردازیم.

دست سازه‌ای از جنس دُر کوهی

در سالن اصلی موزه ایران باستان دست سازه‌از مربوط به دوره پارینه سنگی نگهداری می‌شود که جنس آن از سنگ کوارتز یا دُر کوهی است. این دست سازه از حاشیه کشف رود شهر مشهد پیدا شده است و بیشتر از یک میلیون سال قدمت دارد.

آثاری از گنج پر رودبار

درمحوطه باستانی گنج پر رودبار گیلان تعدادی ابزار سنگی یافت شد که به دوره آشولی برمی‌گردد. این ابزراهای سنگی از جنس سنگ آذین و سنگ آهک و سنگ ماسه است. آشولی یکی از فرهنگ‌های دوره پارینه سنگی است و مهم‌ترین ابزار ساخته شده در این دوره تیشه مُشتی است. 

پاره‌هایی از تخت جمشید در موزه ایران باستان

یکی از آثار جالب توجه موجود در موزه ایران باستان پلکان تخت جمشید و ستون‌های معروف تخت جمشید و مجسمه سگ کشف شده از ضلع جنوبی کاخ آپادانا همگی پاره‌هایی تخت جمشید در موزه ایران باستان است. این بنای باستانی ایرانی در فهرست میراث جهانی یونسکو جای دارد و کاوشگران غیرایرانی آن را با نام پرسپولیس می‌شناسند.

قدیمی‌ترین فسیل انسان در ایران

قدیمی‌ترین بقایای باقی مانده از انسان‌های باستانی ایران فسیل یک دندان آسیای کوچک است. این فسیل انسانی در غار وزمه در دهستانی از اسلام‌آباد غرب در استان کرمانشاه یافت شده است. این فسیل به دندان وزمه نیز شهرت یافته است. بررسی‌ها نشان می‌دهد این دندان مربوط به کودکی از انسان‌های نئاندرتال است که حدود هشت یا نه ساله بوده است. این فسیل حدود 25 هزار سال قدمت دارد. دندان وزمه را در بخش پارینه سگی سالن موزه ایران باستان مشاهده خواهید کرد.

نمونه‌هایی از پارینه سنگی جدید و فراپارینه سنگی 

در بخش پارینه سنگی جدید و فراپارینه سنگی موزه ایران باستان چندین شی تاریخی از غار یافته لرستان، غار علی تپه مازندران و غار شلم ایلام نگهداری می‌شود. این آثار شامل تزییناتی شخصی همچون آویز صدفی، دندان حیوانات و گِل اُخرا و ابزارهای ترکیبی با کاربرد سنگ ساب و همچنین ابزارهایی برای ذخیره‌سازی مواد خوراکی است.

وقتی انسان‌ها روستانشین شدند

دوره روستانشینی انسان‌ها را با نام دوره نوسنگی نیز می‌شناسند. از این دوره تاریخی قدیمی‌ترین خشت ایران به جا مانده است که حاصل کاوش‌های تپه گنج دره است. سایر آثار به جا مانده از این دوره که در موزه ایران باستان نگهداری می‌شود عبارت است از؛ پیکرک‌های گلی انسان و حیوان از تپه سراب، ابزارهای سنگی، سفالینه‌هایی منقوش از شوش از استان خوزستان، اسماعیل‌آباد و چشمه علی در تهران و تل باکون در استان فارس. مشخصه اصلی سفالینه‌های این دوره ایران کهن، نقش بز کوهی است. 

پیکر گلی شهداد و سایر ظروف گلی

در استان کرمان محوطه‌ای باستانی به نام شهداد وجود دارد. از کاوش در این منطقه و جیرفت آثاری همچون ظروف سنگی با نقش نبرد انسان با جانوران و پیکر گلی که از شهداد کشف شده است که در سالن موزه ایران باستان به نمایش در آمده است. پیکر گلی شهداد مردی برهنه را نشان می‌دهد که در حال نیایش است.

آثار معبد چغازنبیل 

چغازنبیل نیایشگاه 1250 ساله‌ای است که قدمت آن به دوره عیلامیان باز می‌گردد. معبد چغازنبیل را با عنوان کهن‌ترین ساختمان مذهبی شناخته شده در ایران می‌شناسند. آثار موجود در موزه ایران باستان که به این دوره تاریخی مربوط است شامل پیکره گاو با کتیبه، لوله‌های شیشه‌ای، آجرنوشته‌ها، ظروف تزئینی از قیر طبیعی، نقوش برجسته، مهرهای استوانه‌ای، پیکرک‌ها به صورت نقش برجسته قالبی، آجرهای لعابدار، اشیای بدل چینی، اشیای مفرغی و سردیس‌های تدفینی است. 

جام زرین مارلیک؛ معروف‌ترین اثر موزه

یکی از شاخص‌ترین دیدنی‌های موزه ایران باستان که سروصدای زیادی هم به پا کرده است جام زرین مارلیک است. این جام حاصل کاوش گورستان مارلیک در شهرستان رودبار استان گیلان است. ویژگی اصلی این جام زرین بودن و چهار گاو بالدار است که بر درختی تکیه داده‌اند و بر روی جام حک شده است. درخت حک شده بر این جام درخت زندگانی نام دارد، درختی افسانه‌ای که شادابی آن تضمین کننده تداوم زندگی انسان‌ها است.

تندیس نجیب‌زاده اشکانی

این تندیس مشهور در سال 1312 شمسی در روستای شمی شهر ایذه کشف شد. داستان کشف این تندیس جالب است. وقتی کارگران مشغول کندن پی یک سازه بودند به این تندیس برمی‌خورند. این تندیس از جنس مفرغ است و حالا در موزه ایران باستان جای خوش کرده است. پوشش این نجیب‌زاده بسیار بحث‌برانگیز شد و دانشنامه ایرانیکا در مقاله‌ای به نام مجسمه مرد شمی نوشت: 

مجسمه نجیب‌زاده اشکانی ملبس به یک کت آستین‌دار با یقه V شکل است، که شلواری بلند و گشاد با کمری باریک به تن دارد که لباس رایج اشکانیان از سوریه تا بین‌النهرین و آسیای میانه بوده است. 

تکوک طلایی بز کوهی هگمتانه

تکوک طلایی بز کوهی هگمتانه با رنگ طلایی در گوشه دیگر سالن موزه ایران باستان خودنمایی می‌کند. تکوک ظرفی است که به شکل جانوران ساخته شده باشد. این ظروف معمولا زرین یا آهنین بود و به صورت گاو، ماهی یا بز ساخته می‌شدند. این تکوک بز کوهی نیز از آثار به جا مانده از دوره هخامنشی در شهر هگمتانه است. 

امکانات موزه ایران باستان

در محوطه موزه چایخانه، رستوران، نمازخانه، سرویس بهداشتی  و نیمکت برای استراحت موجود است. نمازخانه، چایخانه و رستوران در حیاط شمالی موزه واقع شده است. این موزه پارکینگ اختصاصی ندارد. 

قوانین بازدید از موزه ایران باستان

این موزه برای حفظ هرچه بهتر آثار باستانی ایران کهن قوانین و مقرراتی را وضع کرده است که بازدیدکنندگا حین تماشای موزه باید رعایت کنند. قوانین و اصول بازدید موزه ایران باستان به شرح زیر است:

• ایجاد مزاحمت برای بازدیدکنندگان دیگر، یا ایجاد سر و صدا مانند بلند صحبت کردن، فریاد کشیدن، به ویژه از طریق استفاده از بلندگو، دستگاه پخش موسیقی، رادیو و غیره ممنوع است.
• استفاده از تلفن‌های همراه برای مکالمه در داخل موزه ممنوع است.
• از لمس اشیا و ویترین‌ها و عبور از حفاظ آثار خودداری فرمایید.
• از تکیه بر ویترین‌ها، اشیاء به نمایش در آمده و دیگر تاسیسات موزه‌ای خودداری کنید.
• دویدن و سُر خوردن در محیط موزه ممنوع است. 
• هرگونه دست‌کاری تجهیزات فنی موجود در موزه‌ها از سوی کلیه افراد ممنوع است.

قوانین مربوط به کودکان: 

• از گذاشتن هرگونه وسیله و نشاندن کودکان بر روی ویترین‌ها جدا خودداری فرمایید.
• مسئولیت نگهداری و کنترل رفتار کودکان بر عهده والدین و همراهان ایشان است.
• قراردادن کودکان بر روی شانه در طول بازدید برخلاف مقررات بازدید از موزه است.
• به منظور رسیدگی و انجام مراقبت‌های ویژه نوزادان از جمله شیر دادن، تعویض پوشک و… لطفا از فضای مخصوص در جنب سرویس بهداشتی استفاده نمایید.

قوانین بازید: 

• دریافت و پرداخت هرگونه وجه نقد تحت هر عنوانی از قبیل انعام، تکدیگری، خیریه، در قبال ارائه خدمات راهنمایی و… ممنوع است.
• از تجمع در مسیرهای بازدید، مسدود کردن راه دیگران، خوابیدن روی نیمکت‌ها و خم شدن روی آثار خودداری فرمایید.
• هرگونه تبلیغات هنری، تجاری، سیاسی و …. در محیط موزه ممنوع است.
• حمل، توزیع و نصب هرگونه اقلام تبلیغاتی بدون هماهنگی با موزه ایران باستان ممنوع است.
• بازدیدکنندگان باید از رفتارهای مخاطره‌آمیز که امنیت مردم و انسجام موزه‌ها و تسهیلات را به خطر می‌اندازند اکیدا اجتناب کنند.

ورود چه وسایلی به موزه ایران باستان ممنوع است؟

ورود انواع حیوانات اهلی و غیر اهلی، خوردنی و آشامیدنی، اسباب‌بازی و هرگونه وسائل سرگرمی کودکان به موزه ایران باستان ممنوع است. پس یادتان باشد قبل از رفتن از همراه داشتن این وسایل یا انواع حیوان خودداری کنید.

قوانین عکاسی در موزه ایران باستان

در همه موزه‌ها عکس‌برداری با فلاش روشن از آثار تاریخی ممنوع است. این نوع عکس‌برداری به آثار موزه آسیب می‌رساند. استفاده از دوربین حرفه‌ای، فلاش، سه‌پایه و مونوپاد در موزه ایران باستان ممنوع است. 

آدرس و اطلاعات ضروری

آدرس: خیابان امام خمینی، ابتدای خیابان سی تیر، خیابان پروفسور رولن، شماره یک.

برای دسترسی به موزه باید از خط شماره 1 مترو تهران استفاده کنید. سپس در ایستگاه امام خمینی پیاده شوید. بعد از پنج دقیقه پیاده‌روی به موزه ایران باستان خواهید رسید.

بهای بلیط ورودی

بهای بلیط موزه ایران باستان برای ایرانیان 10 هزار تومان است. برای تهیه بلیط باید به صورت حضوری به محل فروش بلیط در محوطه موزه مراجعه کنید. در ضمن بلیط کودکان زیر هفت سال رایگان است. 

ساعت بازدید 

موزه ایران باستان در نیمه اول سال هر روز از ساعت 9 تا 19 و در نیمه دوم سال هر روز از ساعت 9 تا 17 میزبان شما خواهد بود. همچنین این موزه شش روز از سال تعطیل است که اگر سفر شما همزمان با این روزها است بهتر است روز دیگری را برای بازدید در نظر بگیرید.

• 9 محرم تاسوعای حسینی
• 10 محرم عاشورای حسینی
• 28 صفر رحلت حضرت رسول اکرم (ص) و شهادت امام حسن مجتبی (ص)
• 14 خرداد رحلت امام خمینی (ره)
• 21 رمضان شهادت امام علی (ع)
• 25 شوال شهادت امام جعفر صادق (ع)

رستوران‌های نزدیک موزه 

اگر دوست داشتید بیرون از محوطه موزه برای ناهار غذا سفارش بدهید به فهرست زیر نگاهی بیندازید. در این فهرست نزدیک‌ترین رستوران‌ها به موزه ایران باستان را به شما معرفی کرده‌ایم.

• رستوران آنی
• رستوران چینی هتل فردیس
• رستوران رشتی خوش‌بین
• سفره‌خانه حافظیه
• رستوران بنفشه
• رستوران هفت‌خوان شاندیز

هتل‌های نزدیک موزه 

نزدیک‌ترین هتل‌ها به مووزه ایران باستان را در فهرست زیر به شما معرفی می‌کنیم. اگر در هتل‌های زیر اقامت دارید یا برای سفر به تهران رزرو کرده‌اید بدانید که در نزدیکی موزه ایران باستان هستید و می‌توانید با صرف زمان کم به موزه دسترسی داشته باشید.

• هتل درسا
• ایران هتل مرکزی
• هتل گلستان
• هتل حافظ
• هتل آرمان
• هتل ایرانشهر
• هتل بزرگ بین‌المللی فردوسی
• هتل نادری نو
• هتل پارسیان انقلاب

پایتخت ایران شاید شهر شلوغ و آلوده‌ای باشد اما جاهای دیدنی زیادی دارد که شاید هیچ جای ایران پیدا نشود. مثلا موزه‌هایی خاص که هر یک گوشه‌ای از تهران جا خوش کرده‌اند. در این مقاله از مجله گردشگری راستین گشت به جزئیات بازدید از موزه ایران باستان پرداختیم. دانستیم برای رفتن به این موزه چه قوانین و اصولی را باید رعایت کنیم و چگونه بلیط تهیه کنیم. با برخی از مهم‌ترین آثار تاریخی این موزه آشنا شدیم. بیایید در سفر بعدی به تهران تماشای تاریخ کهن ایران در این موزه را در فهرست گردش‌های خود قرار دهیم.