ماهِ مسجد النبی قزوین پشت سردر مُحتشم و ستُرگ پنهان نمی‌ماند

از روبه‌رو و با فاصله که نگاهش می‌کنم، چیزی نمی‌بینم جز یک سردر چهارشانهِ استخوان‌دار با شبستان‌های دور و اطرافش که مثل سربازانی برای به چشم آوردنش، در خدمت‌گذاری حاضرند، اما هلال ماهِ آبی و یک نیمچه طلایی‌رنگ گنبد مسجد النبی قزوین در پشتِ سردر و ایوان بزرگ هم از همان ماه‌هایی است که اگر به جمالش نگاه کنیم، هر لحظه می‌خواهد ماه شب چهارده شود که سردر مسجد سلطانی با آن دلبری‌ها و عشوه‌گری‌ها و ناز کشیدن‌هایش، محال است بگذارد.

کاملا مشخص است که سردر مسجد نمی‌خواهد مردم به خاطر قربان صدقه رفتن گنبد، به مسجد بیایند و می‌بینم رنگ‌ولعاب خودش کم از گنبد ندارد. منتها مردمی که گوشِ شنوا ندارند، رهسپار می‌شوند به داخل مسجد. یعنی جمعه و سالی نیست که این مسجد بوی انسان‌های والا و شیدا به خود نگیرد. مجله گردشگری علی‌بابا از یکی از جاهای دیدنی قزوین می‌گوید، از زیروبم شبستان‌های مسجد النبی قزوین، از ایوان ستُرگش با آن نقش‌های زرد و سبز و خاکی.

مسجد النبی قزوین بزرگ که چه عرض کنم، شکوهمند است

مسجد سلطانی در راسته بازار قزوین در ضلع جنوبی خیابان امام خمینی، خیابان و راسته بازار را برازنده کرده به صلابت و استیلای زورمند آجر به آجرش. یعنی محال است ذهن‌تان با مساجد دوره‌های قبل، نورانی شود و وقتی که آن‌ها را مساجد قدونیم‌قد امروزی مقایسه کنید، آه و ناله‌ای از تفاوت‌شان سر ندهید.

عکس از: سایت Maskanqazvin

با اینکه ارتفاع شبستان‌های مسجد سلطانی را کم می‌بینم، اما سردر بزرگ، جای کوتاهی شبستان‌ها را پُر می‌کند. قاجارها که فقط بلد بودند با کاشی‌کاری‌های هفت رنگ و معقلی، مسجد النبی قزوین را زیبنده نگاه مردم کنند، یا حتی درپوش گنبد را هم با کاشی‌های خِشتی بپوشانند، فکرش را هم نمی‌کردند این مسجد از آن مساجدی شود که به دست بیاورد دل ما را.

عکس از: سایت تسنیم

زیروبم مسجد النبی قزوین

خیلی‌ها می‌گویند مسجد النبی قزوین از دوران صفویه سر از خاک درآورده و بعد از فروپاشی این سلسله، کم‌لطفی می‌بیند که قاجارها از سر می‌رسند و به فکر بازسازی‌اش می‌افتند. بعضی‌های دیگر هم می‌گویند نه، این مسجد از همان دوره حکمرانی آقامحمد خان قاجار بنا شده و فتحعلی شاه قاجار راهش را ادامه داده است.

عکس از: سایت ویکی‌پدیا

یعنی حالا که از شاه طهماسب و شاه عباس اول و شاه عباس دوم بگذریم که دستی بر آتش بنا کردن معماری در جاهای دیدنی قزوین داشتند، این بزرگوار بود که دید محوطه وزیر یا چال وزیر که از موقوفات آقا جمال وزیر بوده، جان می‌دهد برای بنا کردن یک مسجد که شد بانی مسجد النبی.

با این کار در بین آن همه بندوبساطِ ساخت‌وسازهای ابنیه‌های مذهبی که در آن موقعِ قزوین هیاهویی به پا می‌کردند، یک مسجد هم که شده بنا کرد. یعنی از بین ۵ مسجد عظیم شاهی، ۴ مسجد در زمان قاجار بنا شده که قاجارها می‌توانستند دَم از دین و عرفان بزنند.

عکس از: سایت Maskanqazvin

آخر مناره‌اش کجاست؟ حداقل آن مساجدِ استان‌های سُنی‌نشین ایران که عاشق معماری تک‌مناره‌شان هستم، یک مناره دارند. منتها این مسجد همان یک مناره را هم ندارد. یعنی دوره، دوره عجیبی بود. اجازه ساخت مسجد را می‌دادند، اما برای راست کردن مناره هی به چه کنم، چه کنم می‌افتادند. حرف یکی دو روز هم نبود؛ پای چند دهه وسط است که شرایط در زمان ناصری برگشت به زمان قبل.

گفته می‌شود استاد میرزای شیرازی، معماری مسجد سلطانی را برعهده گرفت و آن را در سال ۱۱۶۶ هجری شمسی استوار کرد. مسجد النبی قزوین با مساحت نزدیک به ۱۴۰۰۰ متر راهش را از ۳۰ خرداد ۱۳۳۷ در فهرست آثار ملی دید تا شاید یک روز هم که شده جهانی شود.

عکس از: سایت Maskanqazvin

اگر حال این روزهایش را بخواهید، کمی ناخوش احوال است و بی‌سروسامان. محراب تاریخی ایوان غربی‌اش به دست نمی‌دانم چه کسی یا شاید نمی‌خواهم بگویم چه افرادی، خراب شد و رفت پی کارش. این محراب که پُر بود از تزئینات سنگ مرمر و کاشی‌کاری‌های مینایی و گچ‌بری‌های پرطراوت قاجاری در ضلع جنوبی ایوان غربی، شب‌هنگام در غربت غروب جمعه تخریب شد.

البته بعضی‌ها این موضوع را تکذیب کردند، منتها از تصاویری که گرفته شده پرواضع است که محرابی در ایوان غربی نمانده است. حالا احتمالاش هم وجود دارد که برای بازسازی دست به این کار زده باشند و سوءتفاهمی پیش آمده که امیدوارم همین باشد.

عکس از: سایت Maskanqazvin

اسامی مختلف مسجد النبی قزوین

مسجد النبی قزوین مشهور است به مسجدشاه یا مسجد سلطانی. گفته می‌شود به خاطر همزمانی‌اش با ساخت مسجد سلطانی تهران و مسجد سلطانی بروجرد در دوره فتحعلی شاه قاجار، سلطانش را آورده‌اند و چسبانده‌اند بیخ مسجدش؛ مسجد سلطانی. اما واقعا دلیل دیگری برای این نام‌ها پیدا نکردم که چه برازنده، چه زیبنده و چه بامسمّا نشسته روی یکی از جاهای دیدنی قزوین.

عکس از: سایت تسنیم

نگاهی به معماری مسجد

مسجد النبی قزوین مانند مسجد عتیق قزوین شبستان دارد آن هم چه شبستانی؛ یک شبستان زیرزمینی که الان کتابخانه‌ای شده برای کتاب‌های نفیس و گرانبها. ورودی شمالی، غربی و شرقی از ورودی‌های مسجد النبی قزوین هستند که راهی‌تان می‌کنند به بهشت خداوندگار.

عکس از: سایت تسنیم

اولین چیزی که خیره‌تان می‌کند، امیدوار بودم گنبد فیروزه‌ای‌اش باشد، اما سردر چهارشانه مگر می‌گذارد؟ سردر بزرگ مسجد با آن عظمت نگاه‌تان را به خودش می‌کشاند. حیاط مسجد سلطانی هم مانند خیلی از بناها و باغ‌ها، به شکل یک مستطیل جذاب است که با یک صحن چهار ایوان و حوض دلربایش، دل می‌کَنَد و می‌بَرد.

بخش‌های مختلف مسجد

بخش‌بخش مسجد النبی قزوین ترانه می‌سراید از زیبایی‌های معماری ایرانی و اسلامی. آن هم در قزوین که همین‌طور بناهای زیبا از آن‌جا می‌تراود. در ادامه از ورودی مسجد سلطانی می‌گویم، از صحن و حیاط و ایوان و تالار اصلی و طاق و رواق و از سردر و کتیبه‌ها و از گنبد دو پوسته‌اش.

عکس از: سایت Maskanqazvin

ورودی مسجد النبی قزوین

۳ ورودی دارد؛ شمالی و غربی و شرقی. ورودی غربی و شرقی‌اش که چنگی به دل نمی‌زند، اما آن ورودی شمالی بزرگ عظیمش چشم‌تان را خیره می‌کند. زمانی که به حیاط مسجد سلطانی می‌روید، جدا از شبستان‌های تَروتمیز و سردر وزینش، یک حوض بزرگ سنگی می‌بینید که ریشه کرده در وسط حیاط.

عکس از: سایت هتل‌یار

به محض ورودتان، بیشتر از اینکه نظرتان به بزرگی سردر شمالی مسجد جذب شود که می‌شود، کاشی‌های مینایی و تزئیناتش با رنگ‌های سبز و زرد و خاکی و لاجوردی خواسته و ناخواسته دلتان را می‌برد.

صحن و حیاط

صحنی به بزرگی ۸۷ در ۸۹ متری از شمال و جنوب به شبستان و از آن طرف شرق و غربش که به رواق می‌رسد، جان می‌دهد برای یک حوض سنگی بزرگ که یک دریا آب در خودش جایی دهد.

عکس از: سایت ایرنا

ایوان زیبا و پهناور

مسجد النبی قزوین ۴ ایوان دارد که ۲ گوشواره در هر طرفش ایوان‌ها را به رواق‌های هشتگانه مسجد سلطانی پیوند عاشقانه‌ای می‌دهند و با تزئینات کاشی و کتیبه‌های خوش‌رنگ، مجللش می‌کند.

طاق‌ها و رواق‌های تاریخی

هر کدام از رواق‌های شمالی و جنوبی مسجد سلطانی ۴ طاق‌نما دارد که ۹ طاق‌نما در رواق‌های شرقی و غربی زده روی دست شمالی و جنوبی‌اش. هر یک از شبستان‌های مسجد سلطانی با ۲۸ طاقِ کوچکِ نُقلی و ۱۶ متر مربعی برای یک بنای باجلال و جبروتی، ستودنی کرده این مسجد عَظَم را.

عکس از: سایت تسنیم

این ۲۸ طاق کوچک ۱۶ متر مربعی، یک ۶ متری با هم فاصله دارند و روی ۱۸ ستون سوار شده‌اند. هر کدام از طاق نماها هم ارسی سه چشمه‌ای دارند. پنجره‎های بازشویِ کشوییِ بالارو را می‌گویم که به طور عمودی به بالا و پایین روبه حیاطِ بهشتیِ مسجد باز و بسته می‌شوند که نامردی زمانه آن‌ها را فرسوده کرده تا درب چوبی جای‌شان را بگیرند.

عکس از: سایت تسنیم

سردرها و ورودی‌های باشکوه

سردر شمالی مسجد با آن نقاشی‌های خوش‌رنگ‌ونگارش و با رنگ‌های آبی و سبز و زرد و قهوه‌ایش و مقرنس و خط‌وخطوط نستعلیق و ثلث که به خیابان امام منتهی می‌شود و ما را از یک هشتی می‌رساند به صحن مسجد، خون به جیگرمان می‌کند.

عکس از: سایت Maskanqazvin

یعنی اصلا سراسر سردر شمالی فقط کاشی‌کاری شده با کاشی‌های مینایی و اسلوبی بدیع و کتیبه‌های لاجوری. این سردر ما را یک راست به ایوانی می‌رساند که زمین آن به شکل کثیرالاضلاع مخمس (شکل چند ضلعی پنج وجهی) ۸۲ متری است و ماذنه بزرگی رویش سوار شده.

کتیبه‌های خوش‌نقش‌ونگار

کتیبه‌های باستانی در این مسجد نشان می‌دهد همراه با مسجد سلطانی تهران و مسجد سلطانی بروجرد از همان مساجد تاریخی زمان قاجاریه و دوران فتحعلی شاه است. آیه «عَمَّ یَتَسَاءَلُونَ» (درباره چه چیز از یکدیگر می‌پرسند) و آیه «عَنِ النَّبَإِ الْعَظِیمِ» (از آن خبر بزرگ) از سوره نبا روی کتیبه‌های ایوان‌های شرقی و غربی حک شده است.

عکس از: سایت تسنیم

آیه «هَلْ أَتى عَلَى الْإِنْسانِ حینٌ مِنَ الدَّهْرِ» هم از سوره انسان که به صورت نصفه روی کتیبه‌های ایوان‌های شمالی و جنوبی‌اش نوشته شده، فضای عاشقانه‌ای بین سنگ و آجر با خداوندگار برقرار می‌کند. «هَلْ أَتَى عَلَى الْإِنْسَانِ حِینٌ مِنَ الدَّهْرِ لَمْ یَکُنْ شَیْئًا مَذْکُورًا» (آیا زمانی طولانی بر انسان گذشت که چیز قابلِ ذکری نبود؟) آیه کامل آن در قرآن کریم است.

عکس از: سایت تسنیم

جایی از مسجد سلطانی نمانده که رنگِ هنر و زیبایی هنرمندان ایرانی به خودش ندیده باشد. آن از نقش‌های زیبای سردر و ورودی و این هم از کتیبه‌های ایوان‌های شمالی و جنوبی مسجد سلطانی که نوای قرآنی به گوش می‌رسانند و فضا را فضای الهی و آسمانی می‌کنند.

عکس از: سایت تسنیم

گنبد دو پوسته باشکوه

از گنبدی به قطر دهانه ۱۵ متر و کاشی‌کاری‌شده مسجد بگویم که دو پوسته‌ای است. گنبد دو پوسته‌ای از آن گنبدهای روی هم ساخته شده‌ای بوده که پوسته رویی برای ستیز با آفتاب و رگباری از قطرات باران در چند صد سال اخیر و از طرفی برای زیبا کردن گنبد روی پوسته اول و زیرین باربر قرار می‌گیرد. گنبد مسجد درست بالای مقصوره قرار گرفته است. مقصوره همان پرده یا جداساز با طول ۱۵۰ و عرض ۱۴ و مساحت ۲۱۰ مترمربعی‌اش در داخل مسجد ریشه کرده در زمین.

عکس از: سایت تسنیم

بهترین زمان بازدید از مسجد

هر زمان که خواست و فرصتی دیدید برای تماشای یکی از جاذبه‌های دیدنی قزوین، بروید به مسجد النبی قزوین که خیال‌تان را از بابت زیبای و فضای عاشقانه‌تان بین شما و خدا راحت می‌کند.

مسجد النبی کجاست؟

آدرس متنی: ایران، استان قزوین، شهر قزوین، ضلع جنوبی خیابان امام خمینی (ره)، بین خیابان عبید زاکانی و خیابان سعدی

شماره تلفن: ۰۲۸۳۳۲۲۰۲۸۰

عکس از: سایت Maskanqazvin

مسجد النبی روی گوگل مپ

بهترین مسیر دسترسی به مسجد

راه و روشی نیست که نتوانید به راحتی آب خوردن به مسجد النبی قزوین برسید و حالش را ببرید. با ماشین و اتوبوس و هر چیزی که دارید و ندارید، می‌توانید به استان قزوین و خود شهر قزوین برسید. همین که به خیابان امام خمینی (ره) رسیدید، بروید به ضلع جنوبی‌اش و بین خیابان عبید زاکانی و خیابان سعدی که مسجد النبی قزوین یا همان مسجد سلطانی در آن مثل مهتاب آسمان قزوین می‌درخشد.

عکس از: سایت Maskanqazvin

زیبای قزوین…

قزوین، شهر خوشنویسی و عشق و عاشقی، معماری‌های جذابی در جاهای دیدنی قزوین داشته و دارد که یکی از آن‌ها می‌شود مسجد النبی قزوین یا مسجد سلطانی. امروز از زیروبم مسجد گفتیم که چگونه در زمان قاجار در دل مردم آن زمان رخنه کرده بود و چه کسایی عاشق زیبای و جبروتش شده بودند. اصلا ببینید که گنبد جذابش تا چه قند و نباتی است.

عکس از: سایت Maskanqazvin

شاید برای اینکه مردم از زیبای گنبدش از هوش نروند، گنبد را پشت سردر بزرگ و رفیع پنهان کردند. منتها دلم از شیطنت‌های مردمان آن زمان خون است که این همه زیبای را به یادگار گذاشته‌اند و دریغ از یک مناره. مناره که اصلا یکی از موئلفه‌های تودل‌بروی مساجد است و این‌جا خبری از آن مناره‌های عظیم‌جثه و تنومند نیست. گاهی مناره‌هایش را در ذهنم تصور می‌کنم که اگر بودند، نهایت زیبایی هدیه می‌دادند.