مساجد استانبول، عبادتگاه یا قدرت‌نمایی پادشاهان عثمانی؟

از هر کسی که سراغ جاهای دیدنی استانبول را بگیرید، حتما از مساجد استانبول برای شما می‌گویند. انصافا این مساجد آن‌قدر زیبایی دارد که همیشه اول لیست مکان‌های دیدنی استانبول است. البته اگر عاشق استانبول هستید و دلتان می‌خواهد با جنبه‌های گوناگون و متنوع این شهر رویایی آشنا بشوید، به شما پیشنهاد می‌کنم که به مقالات زیر هم حتما سر بزنید:

• معرفی کاخ‌ های استانبول
• میدان تقسیم و داستان‌های هیجان‌انگیز آن
• تماشایی‌ترین موزه‌های استانبول
• راهنمای سفر زمینی به ترکیه
• بهترین هتل های میدان تکسیم استانبول
• مراکز خرید ارزان در استانبول
• جاهای تاریخی و بکر استانبول

استانبول مساجد زیادی دارد و طبیعی است که در یک سفر چندروزه نمی‌شود تمام وقت را صرف دیدن مساجد کرد. به خاطر همین ما مهم‌ترین و زیباترین مساجد استانبول را در این مقاله معرفی می‌کنیم که داستان هرکدام که برایتان جذاب‌تر بود سراغ همان بروید.

البته بعد از خواندن این مقاله هم متوجه می‌شوید که هر پادشاه عثمانی که به سلطنت می‌رسید، برای به‌رخ‌کشیدن قدرت و ثروتش دستور ساخت یک مسجد را می‌داد. درواقع آن موقع‌ها مسجد هم مانند کاخ‌ها بناهای باشکوهی بودند که در کنار کارکرد اصلی آنان که عبادتگاه بود معنای ضمنی هم داشتند. هر چه مسجد باشکوه‌تر و تزیینات آن چشمگیرتر بود نشان‌دهنده قدرت بیشتر پادشاه بود.

۱- مسجد ایا صوفیه؛ از کلیسا تا مسجد و موزه

مسجد ایاصوفیه که امروز از لحاظ معماری، تاریخی و اهمیت مذهبی حرف اول را در میان مساجد استانبول می‌زند، درواقع مسجد نبوده است. بنای مسجد امروزی برای اولین بار به دستور ژوستینین یکم، امپراطور روم شرقی و به‌عنوان کلیسا بنا شد. بعدها محمد فاتح آن را به مسجد تبدیل کرد تا اینکه در دوره آتاتورک کاربردش به‌عنوان مسجد را از دست داد و به موزه تبدیل شد.

سرگذشت مسجد ایاصوفیه

شاید برایتان جالب باشد که بدانید، مسجد ایاصوفیه، در ابتدا کلیسا بوده است. در ساخت این کلیسا در دوره امپراطوری بیزانس، ۱۰ هزار کارگر در طول ۵ سال زیر نظر ۱۰۰ معمار مشارکت داشتند و اولین کلیسای بزرگ جهان را ساختند. این کلیسا در آن زمان مهم‌ترین کلیسای ارتودوکس بود.

بعد از اینکه محمد فاتح عثمانی استانبول را فتح کرد، دستور داد که این کلیسا به مسجد تبدیل شود. در نتیجه زنگ، محراب، ظروف مقدس کلیسا و تمام نمادهای مسیحیت از کلیسا برداشته شد. موزاییک‌هایی هم که مسیح، مریم مقدس، فرشتگان و قدیسان مسیحی را به تصویر کشیده بودند یا برداشته شدند یا روی آن‌ها پوشانده شد. بعد از برداشته‌شدن نمادهای مسیحیت، حالا منبر، محراب، و مناره که لازمه‌های یک مسجد بود به این بنا اضافه شد. سرنوشت این بنا از کلیسا به مسجد و بعد به موزه تغییر پیدا کرد.

گنبد بزرگ ایاصوفیه که معروف هم هست، مظهر معماری بیزانس است. این بنا ۱۰۰۰ سال و قبل از ساخته شدن کلیسای جامع سیبا در سال ۱۵۲۰بزرگترین کلیسای جهان بود.

گردشگران چقدر از ایاصوفیه استقبال می‌کنند؟

اگر به دیدن این مسجد دیروز و موزه امروز می‌روید شاید خوب باشد بدانید که در سال ۲۰۱۴ ایاصوفیه دومین موزه پر بازدید ترکیه اعلام شد و در سال ۲۰۱۵ هم این مسجد پر بازدیدترین جاذبه گردشگری ترکیه بود. تا زمان ساختن مسجد آبی، مسجد ایاصوفیه مهم‌ترین مسجد استانبول بود. بعدها هم در ساخت مسجد آبی، مسجد سلیمانیه و مسجد رستم پاشا از معماری باشکوه و بیزانسی این مسجد الهام گرفته شد.

۲- مسجد سلطان احمد؛ پیروزی رنگ کاشی‌ بر نام پادشاهی

اگر تا حالا به ترکیه سفر هم نکرده باشید به احتمال زیاد اسم این مسجد را شنیده‌اید. حتی اگر درباره جاذبه‌های استانبول یک جست‌وجوی ساده کنید، نام این مسجد را در تمام مطالب خواهید دید. مسجد آبی از زیباترین مساجد و جاذبه‌های تاریخی استانبول است. هرچند نام اصلی این مسجد، مسجد سلطان احمد است اما کاشی‌های آبی رنگ آن نام این مسجد را به آبی تغییر دادند.

کاشی‌های آبی رنگی که زیبایی خیره کننده آن‌ها حتی به نام پادشاه هم غلبه کرده در تمام دیوارها داخلی مسجد دیده می‌شوند و همه با دست رنگ شده‌اند. شب که می‌شود ۵ گنبد اصلی مسجد به همراه ۶ مناره و ۷ گنبد کوچک آن در هاله‌ای از نور آبی خودنمایی می‌کنند و فضا را بسیار رویایی می‌کنند.

چرا مسجد آبی ساخته شد؟

چرا سلطان احمد یکم تصمیم به ساختن مسجدی با این زیبایی خیره‌کننده شد؟ پاسخ را باید در معاهده زیتواتورک و شکست در جنگ با صفویان بیابیم. بعد از این شکست، سلطان احمد برای اینکه دوباره قدرت خود را به‌رخ‌بکشد تصمیم به ساختن مسجد آبی گرفت. پادشاهان گذشته مساجد را با غنایم جنگی می‌ساختند، اما از آنجا که سلطان احمد هیچ پیروزی چشم‌گیری نداشت برای ساخت این مسجد باید از خزانه هزینه می‌کرد. سلطان احمد مسئولیت ساخت مسجد آبی را به معمار سینان، معمار سطنتی و معروف آن دوران واگذار کرد.

مسجد آبی مناره هفتم را به مسجدالحرام اضافه کرد

مسجد آبی یکی از ۳ مسجد ۶ مناره‌ای استانبول است. وقتی که اعلام شد مسجد سلطان احمد ۶ مناره دارد مردم به شدت انتقاد کردند و گفتند که او به تقلید از مسجدالحرام مسجد جدید را ۶ مناره‌ای ساخته است. سلطان احمد برای آرام‌کردن منتقدین مناره هفتم مسجدالحرام را بنا کرد.

تزیینات مسجد آبی

در تزیینات مسجد آبی چیزی کم نگذاشته‌اند و قسمت‌های پایین دیوارهای آن با ۲۰۰۰۰ کاشی ازنیک زینت داده شده‌ است. در قسمت‌های بالایی دیوارها هم ۲۰۰ پنجره نور خورشید را به داخل مسجد می‌رساند. علاوه بر این‌ها، از لوسترهای بزرگ هم برای نورپردازی استفاده شده است. خطاطی سید کاظم غباری که از خطاط‌های به نام آن دوران بوده است در داخل مسجد دیده می‌شود.

مسجد آبی بزرگترین حیاط را در میان تمام مساجد استانبول دارد. پاپ بندیکت در سال ۲۰۰۶ به مسجد آبی رفت و این دومین بار در طول تاریخ است که پاپ به عبادتگاه مسلمانان می‌رود. مسجد آبی امروز هم به‌عنوان عبادتگاه استفاده می‌شود.

۳- مسجد رستم پاشا؛ مسجدی که پاشایش را ندید

مسجد رستم پاشا اندازه دیگر مساجد استانبول بزرگ نیست. اما بهتر است اینطور بگوییم که هر چقدر این مسجد در اندازه کم دارد همانقدر در تزیینات و زیبایی زیاد دارد، طوری که گردشگران را شیفته خودش می‌کند. این مسجد همانطور که اسمش هم می‌گوید برای رستم پاشا ساخته شده است. اگر از فیلم حریم سلطان یادتان باشد، رستم پاشا داماد و وزیر اعظم سلطان سلیمان بود. اما رستم پاشا آنقدر زنده نماند تا مسجدش را ببیند و همان سال اولی که ساخت مسجد شروع شده بود از دنیا رفت.

مسجد رستم پاشا را هم معمار سینان ساخته اما قبل از مسجد آبی و درواقع دست‌گرمی بود برای بزرگ‌ترین یادگاری این معمار معروف. در تزیینات مسجد رستم پاشا از کاشی‌های ایزنیک قرمز استفاده شده است. آن زمان، کاشی‌های ایزنیک قرمز ارزش زیادی داشت و به‌خاطر اینکه تهیه رنگ قرمز در کاشی‌کاری بسیار سخت بود، کاشی‌های قرمز خیلی هم کمیاب بود. اما رستم پاشا برای نمایش قدرت خود کاشی‌های ایزنیک قرمز رنگ را ترجیح داد و این کاشی‌ها به‌وفور در این مسجد کوچک دیده می‌شود.

ناگفته نماند که ثروت رستم پاشا و این مسجد یادگاری زیبا هیچ‌وقت نظر مردم را در مورد او عوض نکرد. او همیشه چهره منفوری در تاریخ ترکیه ماند چراکه مردم فکر می‌کردند که او هم‌دست خرم سلطان بوده و باعث شدند که سلطان سلیمان پسرش «ولیعهد مصطفی» را به قتل برساند.

همان روزی که به بازار بزرگ استانبول می‌روید، می‌توانید مسجد رستم پاشا را ببینید. این مسجد از بازار ادویه ۵ دقیقه پیاده فاصله دارد.

۴- مسجد سلیمانیه؛ مسجدی که حقش ادا نشده

هرچند مسجد سلیمانیه شهرت مسجد آبی و محبوبیت ایاصوفیه را ندارد اما یکی از زیباترین مساجد استانبول است که مانند تاجی روی تپه سوم از هفت تپه استانبول نشسته است. مسجد سلیمانیه مشرف بر شاخ طلایی است و از بالکن‌های مناره‌های آن استانبول زیر پا می‌آید. اگر نگاهی به نظر کاربران در وبسایت tripadvisor.com بیاندازید می‌بینید که همه کاربران از شکوه معماری و زیبایی این مسجد حرف می‌زنند اما گویا آنطور که باید زیبایی‌های این مسجد به گوش دنیا نرسیده است.

مسجد سلیمانیه به دستور سلطان سلیمان (که اکنون اغلب مردم ایران به لطف فیلم «حریم سلطان» آن را می‌شناسند) و به دست «معمار سینان» معروف‌ترین معمار آن دوره بنا شده است، چهارمین مسجد سلطنتی استانبول است.

در مجموعه مسجد سلیمانیه، علاوه بر بنای اصلی مسجد انواع مدرسه (مدرسه الهیات، مدرسه طبابت و مدرسه ابتدایی)، آشپزخانه، حمام و کاروان‌سرا هم دیده می‌شود. این روزها آشپزخانه مسجد به رستوران تبدیل شده که غذاهای ترکی سرو می‌کند و حمام برای بازدید عموم باز است.
مسجد سلیمانیه ۱۰ مناره دارد که نشان می‌دهد سلطان سلیمان دهمین پادشاه عثمانی است. حتما خرم سلطان را از فیلم حریم سلطان به یاد دارید، آرامگاه او و خود سلطان سلیمان در باغ پشتی مسجد است که شاید دیدنش برایتان جالب باشد.

تقریبا اکثر جاذبه‌های تاریخی معروف استانبول یک‌بار زلزله و آتش‌سوزی را از سر گذرانده‌اند و مسجد سلیمانیه هم همین‌طور. بیشتر تزیینات و زیبایی‌های مسجد سلیمانیه در کام آتش‌سوزی سال ۱۶۶۰ کشیده شد؛ اما بعدها سلطان محمد چهارم آن را بازسازی کرد. آتش همه ماجرا نبود و دوباره زلزله سال ۱۷۶۶ به زندگی گنبد اصلی مسجد پایان داد.

۵- مسجد اورتاکوی؛ مسجد ساحلی استانبول

یکی دو روز که در استانبول باشید، چشمتان به دیدن کاخ‌ های استانبول در ساحل بسفر عادت می‌کند، اما این مسجد هم در میان کاخ‌ها در ساحل بسفر جا گرفته است. در جای مسجد اورتاکوی در گذشته مسجد دیگری بوده که ابراهیم پاشا آن را بنا کرده بود اما در شورش پاترونا خلیل این مسجد ویران شد. این مسجد را گارابت امیرا بالیان و نیکوگوس بالیان که پدر و پسری معمار بودند، برای سلطان عبدالمجید ساختند.

مسجد اورتاکوی در منظقه بشیکتاش قرار دارد. گذشتن پل جدید بسفر از پشت این مسجد تضاد دنیای جدید و قدیم را به زیبایی نشان می‌دهد.

۶- مسجد ایا صوفیه کوچک؛ مسجدی برای قدردانی

قبل از ساخته شدن مسجد ایاصوفیه اصلی که چشم و چراغ استانبول شود، ژوستین و همسرش تئودرا این کلیسای کوچک را ساختند. داستانی قدیمی درباره ساخت ایاصوفیه کوچک اینطور می‌گوید که در دوره سلطنت ژوستینین یکم، نوه او یعنی ژوستین را متهم به توطئه برای گرفتن تخت پادشاهی کردند.

در نتیجه ژوستین محکوم به مرگ شد اما با پا درمیانی سرگیس و باکوس مقدس ژوستین زنده ماند. ژوستین هم بعد از آزادشدن عهد کرد که اگر یک روزی به پادشاهی برسد برای قدردانی از این دو کشیش به نام آنها کلیسایی بسازد و اینطور شد که کلیسای ایا صوفیه کوچک ساخته شد.

گنبد این بنا یک ۸ ضلعی نامنظم است. در داخل بنا موزاییک‌های طلا و ستون‌هایی که از مرمر سبز و قرمز تراشیده شده‌اند دلربایی می‌کنند.

بعد از اینکه حکومت استانبول به دست عثمانی‌ها افتاد تا زمان سلطنت بایزید دوم این کلیسا دست نخورده باقی مانده بود تا اینکه حسین آقا، نگهبان کاخ سعادت، آن را به مسجد تبدیل کرد و ایوان و مدرسه هم به مجموعه اضافه شد. سلطان محمد دوم خرابی‌های ناشی از زلزله را بازسازی کرد و در جریان همین بازسازی‌ها بود که مناره‌ها هم به این بنا اضافه شد تا یک مسجد کامل شود.

۷- مسجد جدید؛ تضاد سن و اسم

شاید فقط در استانبول بشنوید که به مسجد ۴۰۰ ساله مسجد جدید بگویند. انعکاسی از معماری‌ها و زیبایی‌های مسجد آبی و مسجد سلیمانیه را می‌توانید در مسجد جدید ۴۰۰ ساله ببینید. در نمای داخلی مسجد عنصر اصلی تزیینات مساجد استانبول یعنی ورق طلا، کاشی‌های ایزنیک و مرمر تراشیده دیده می‌شود.

عنوان طولانی‌ترین دوره ساخت استانبول هم به این مسجد می‌رسد. والده سلطان صفیه، مادر سلطان محمد سوم دستور داد این مسجد را بسازند. کار ساخت مسجد شروع شد اما دوره ساخت آن ۶ سلطنت را به چشم خود دید.

۸- مسجد شاهزاده؛ به یاد ولیعهدی که سلطنت را ندید

مسجد شاهزاده همان طور که اسمش هم می‌گوید برای یک شاهزاده ساخته شده است؛ شاهزاده‌ای که قرار بود به سلطنت برسد. این مسجد مربعی شکل به دستور سلطان سلیمان برای یادبود پسرش محمد بنا شد.

شاهزاده محمد بعد از پیروزی در یک عملیات نظامی به استانبول برمی‌گشت که بخت یار او نشد. در مجارستان مبتلا به آبله شد و در سن ۲۲ سالگی از دنیا رفت. تحمل مرگ شاهزاده محمد برای سلطان سلیمان خیلی سخت بود. گفته می‌شود که سلطان ۴۰ روز بر سر مزار محمد گریه کرد. سلطان سلیمان به معمار سینان دستور داد که مقبره باشکوهی برای شاهزاده بسازند. بعدها این مقبره بخشی از مجموعه مسجدی شد که وقف شاهزاده شد.

علاوه بر خود شاهزاده محمد، آرامگاه خواهر و برادر او و دو صدر اعظم سلطان سلیمان یعنی رستم پاشا و ابراهیم پاشا در قبرستان همین مسجد است. شاید در حالت عادی و برای کسانی که خیلی اهل تاریخ نیستند این اطلاعات و یا دیدن این آرامگاه‌ها جذابیت خاصی نداشته باشد؛ اما با دیدن فیلم حریم سلطان و یادآوری چهره این اشخاص در فیلم شاید دیدن این آثار برایتان جالب باشد.

۹- مسجد نور عثمانی؛ از سلطان محمود اول تا سلطان عثمان سوم

روبه‌روی یکی از ورودی‌های اصلی بازار بزرگ استانبول یک مسجد بزرگ را می‌توانید ببینید که بی شباهت به ایاصوفیه نیست. این مسجد همان مجموعه مسجد نور عثمانی است که به‌سبک معماری باروک عثمانی ساخته شده است. ساخت این مسجد هم کم طول نکشیده است؛ به دستور سلطان محمود اول ساخت آن شروع شد و در دوره سلطنت جانشین او سلطان عثمان سوم آماده شد.

معمارهای معروف دوره‌ سلطان محمود هم مصطفی آقا و سیمون کالفا بودند که ساخت مسجد به آن‌ها سپرده شد. در ساخت این مسجد به ویژه گنبد آن معمارها از ایاصوفیه الهام گرفته‌اند. نمای داخلی گنبد هم حاشیه‌های بزرگی از خطاطی دارد. اگر علاقه‌مند به دیدن کتاب‌های قدیمی هستید به کتابخانه مسجد که بیش از ۵۰۰۰ نسخه خطی و چاپی در آن نگهداری می‌شود، سر بزنید.

۱۰- مسجد ایوب سلطان؛ مهمترین زیارتگاه استانبول

مسجد ایوب سلطان یکی از مساجد قدیمی و البته پر ماجرای عثمانی است. این مسجد برای بزرگ‌داشت ابو ایوب انصاری علم‌دار و دوست پیامبر بنا شد. آرامگاه او مهمترین زیارتگاه استانبول است.

بلافاصله بعد از اینکه محمد فاتح عثمانی قسطنطنیه را فتح کرد، قبر ایوب را خارج از دیوارهای دفاعی شهر استانبول کشف کردند. محمد فاتح دستور داد که مقبره‌ای بسازند و ۵ سال بعد مجموعه مسجد به یاد ایوب انصاری بنا شد. این مسجد محل برگزراری مراسم تاج‌گذاری پادشاهان عثمانی شد.

در پایان قرن ۱۸ مسجد کاملا ویران شده بود که احتمال می‌رود به‌خاطر زلزله باشد. بعد از ویرانی مسجد، سلطان سلیم دوم دستور داد تا تمام بنای مسجد را بکوبند و از نو بسازند. اما بازهم در سال ۱۷۶۶ مسجد طعمه زلزله شد و این‌بار سلطان سلیم سوم مسجد جدیدی را در محل آن بنا کرد.

۱۱- مسجد سلطان سلیم؛ پادشاهی به هر قیمتی

کارهای کسی که این مسجد را ساخته بیشتر از خود بنا توجه را جلب می‌کند. این مسجد را سلطان سلیم، پدر سلطان سلیمان ساخته است. سلطان سلیم تقریبا دست به هر کاری زده است تا سلطنت را به پسر ش سلیمان برساند. او دو تن از برادران، ۶ تن از نوادگان و ۳ تن از پسران خود را کشته است تا سلیمان پادشاه شود. آرامگاه خود سلطان سلیم هم در باغ پشتی مسجد قرار گرفته است.

این مسجد در محل تفریح مردم قرار گرفته و به خاطر همین زیاد از آن استقبال می‌شود. مسجد سلطان سلیم روی تپه پنجم استانبول قرار گرفته و تراس مسجد نمای ۳۶۰ درجه از شاخ طلایی استانبول دارد. در نزدیکی مسجد یک پارک بزرگ است که آب‌انباری قدیمی است و درحال‌حاضر زمین بازی کودکان و زمین بسکتبال است.

از تجربه خودتان برای ما بگویید

در این مقاله سعی کردیم که باشکوه‌ترین و زیباترین مساجد استانبول را به شما معرفی کنیم. شما چه نظری دارید؟ اگر استانبول رفته‌اید برای ما از تجربه خود بگویید و اگرنه کدام مسجد برایتان از همه جذاب‌تر بود؟