آرامگاه بوعلی سینا همدان؛ نشان افتخار بر سینه شهر همدان

اگر بخواهم بگویم که بوعلی سینا چکاره بوده و چه توانایی‌هایی داشته، اصلا باید یک مقاله جدا در مورد آن بنویسم. پس تصمیم گرفتم خیلی خلاصه‌وار خودش را معرفی کنم و در این مقاله بیشتر به معرفی آرامگاه بوعلی سینا بپردازم. در حال حاضر آرامگاه بوعلی سینا به‌عنوان نمادی از شهر همدان و همچون نشان افتخاری بر سینه این شهر می‌درخشد. برای تک تک ما حضور این آرامگاه و آثار این دانشمند بزرگ ارزش فراوانی دارد.

به همین دلیل قصد داریم تا در این مقاله از مجله گردشگری علی‌بابا به بررسی تاریخچه، معماری، بخش‌های مختلف آرامگاه ابن سینا و جاذبه‌های گردشگری اطراف آن بپردازیم.

کمی بوعلی سینا را بشناسیم…

بوعلی سینا یکی از دانشمندان بزرگ ایرانی است که در روستای افشه بخارا به‌عنوان پایتخت ساسانیان در ازبکستان کنونی متولد شد و زندگی بسیار پر فراز و نشیبی داشت. این دانشمند بزرگ نه تنها در طب مهارتی زبانزد داشت بلکه به‌عنوان یک فیلسوف نیز شناخته می‌شد که در حوزه‌های بسیاری از جمله اخلاق و فلسفه صاحب نظر بود و به‌عنوان ریاضی‌دان، اخترشناس، فیزیکدان، جغرافی‌دان، شیمیدان، زمین‌شناس و شاعر نیز شهرت داشت.

ابوعلی سینا در دوران زندگی خود پزشک پادشاهان بسیاری بود و در این دوران عناوین مختلفی به او داده شد که شامل شیخ‌ الرئیس، شرف الملک، حجت حق و شاهزارده اطباء بود. ابوعلی سینا روزی بر اثر بیماری در شهر همدان دار فانی را وداع گفت و پیکر پاک او برای ایرانیان باقی ماند. حالا هم آرامگاهش یکی از جاهای دیدنی همدان شده است.

تاریخچه آرامگاه بوعلی سینا

طبق کتب تاریخی، ابوعلی سینا که از پزشکان مخصوص دربار ساسانی بود، پس از سقوط پادشاه ساسانی و با به سلطنت رسیدن سلطان محمود غزنوی از شهر بخارا مهاجرت کرد و در مسیر این مهاجرت در شهرهای زیادی اقامت داشت که یکی از آن‌ها اصفهان بود.

در میان این سفرهای طولانی، ابوعلی سینا در سفری که از اصفهان به همدان داشت، به شدت بیمار شد و در شهر همدان در خانه یکی از دوستان خود به‌نام ابوسعید دخدوک سکونت گزید. اما پس از مدتی بیماری شدت گرفت و این پزشک محبوب و مشهور دار فانی را وداع گفت.

مکانی که در حال حاضر به آرامگاه بوعلی سینا شناخته می‌شود، در واقع محل زندگی یکی از دوستان ابوعلی سینا به نام ابوسعید دخدوک بوده است. پس از مرگ بوعلی سینا او را در حیاط خانه ابوسعید دخدوک به خاک سپردند و مدتی بعد نیز ابوسعید دخدوک دار فانی را وداع گفت. در نتیجه قبر این دو دوست عزیز در کنار یکدیگر قرار گرفت. تا اواخر قرن سیزدهم هجری روی مزار چهارطاقی کوچکی ساخته شده بود که به مرور زمان تخریب شد و حتی بخش عمده‌ای از مزارها نیز تخریب شدند.

در زمان قاجار

با تخریب چارطاقی و مزار ابوعلی سینا، یک از شاهزاده‌های قجری (نگار خانم، دختر شاهزاده عباس میرزا ولیعهد فتحعلی شاه قاجار) برای مرمت این بنا اقدام کرد. در نتیجه به دستور شاهزاده نگار خانم چهارطاقی قدیمی تخریب و برداشته شد و به جای آن گنبدی آجری ساختند. مزار ابن سینا و ابوسعید دخدوک نیز با سنگ‌های جدید جایگزین شد. پس از اینکه ساخت بنا به اتمام رسید، سنگ‌ قبرهای قدیمی ابوعلی سینا و ابوسعید به عنوان یک اثر تاریخی در سرسرای آرامگاه بوعلی سینا قرار گرفت.

به این ترتیب و به همت یک شاهزاده خانم قجری، مقبره بوعلی سینا ساخته شد تا یاد و خاطره این دانشمند بزرگ ایرانی در یاد و خاطره همگان باقی بماند. در ادامه مرمت این بنای تاریخی و مهم، در سال ۱۲۹۹ محمدحسین فریدالدوله گلگون همدانی برای دیوار کشی دور محوطه مقبره بوعلی سینا اقدام کرد. در نهایت نیز در کنار آرامگاه تالار کوچکی به عنوان کتابخانه ساخت. در آن زمان کتابخانه‌ آرامگاه ابن سینا دارای ۶۴۹ جلد کتاب بود و این کتابخانه به قرائت‌خانه آرامگاه ابوعلی سینا تبدیل شد.

در زمان پهلوی

در زمان پادشاهی محمدرضا پهلوی اعضای انجمن آثار ملی ایران تصویب کردند که بنای جدیدی برای آرامگاه بوعلی سینا ساخته شود. در راستای این تصمیم در خرداد ماه سال ۱۳۲۴ طراحی نقشه بنای آرامگاه ابن سینا به مناقصه گذاشته شد. از میان تمامی طرح‌های ارائه شده، طرح یکی از مهندسان ایرانی به نام مهندس “هوشنگ سیحون” پذیرفته شد. این طرح که بسیار مورد استقبال مهندس محسن فروغی، آندره گدار (رئیس اداره باستان شناسی وقت ایران) و مدیر کل فنی موزه باستان شناسی ایران قرار گرفته بود به‌عنوان طرح اصلی پذیرفته شد و در نهایت نیز اجرای پروژه به مهندس هوشنگ سیحون واگذار گردید.

مراحل ساخت مقبره بوعلی سینا در زمان پهلوی

در سال ۱۳۲۶ هجری شمسی، انجمن آثار ملی وقت برای اجرایی کردن طرح آرامگاه بوعلی سینا تصمیم نهایی را گرفت و با توجه به اینکه طرح مهندس سیحون پذیرفته شده بود، تحقیقات جدیدی توسط وی انجام شد.

در آن زمان مهندس سیحون به منظور تکمیل مطالعات خود در پاریس به سر می‌برد و در نتیجه در خرداد ماه سال ۱۳۲۸ طرح‌های اجرایی آرامگاه بوعلی سینا توسط مهندس سیحون به عنوان پایان‌نامه به دانشکده هنرهای زیبای پاریس ارائه شد و در تیر ماه ۱۳۲۸ نسخه‌ای از طرح پایان‌نامه به انجمن آثار ملی ایران ارسال گردید. با نهایی شدن طرح، قرارداد همکاری با یکی از شرکت‌های ساختمان‌سازی به‌نام شرکت نسبی مهندس ابتهاج و شرکا منعقد و کار آغاز شد.

در اولین مرحله و به منظور ساخت بنای جدید، باید مقبره‌های قدیمی بوعلی سینا و ابوسعید دخدوک تخریب می‌شد. بنابراین مسئولان پس از نبش قبر، جمجمه‌ها و استخوان‌های باقیمانده را در حضور افراد معتمد در جعبه‌هایی مخصوص قرار دادند و مهر و موم کردند.

بنای آرامگاه در سال ۱۳۳۰ آماده شد و سازندگان، مقبره بوعلی سینا را در بهمن سال ۱۳۳۰ به انجمن آثار ملی تحویل دادند. پس از اتمام کار و در یازدهم اردیبهشت ۱۳۳۱ هجری شمسی، جعبه حاوی جمجمه و استخوان‌های ابوعلی سینا و ابوسعید دخدوک به آرامگاه بوعلی سینا منتقل و در مقبره جدید قرار گرفت.

بازسازی آرامگاه بوعلی سینا

همان‌طور که اشاره کردیم، اولین بازسازی مقبره بوعلی سینا در دوره قاجار و پس از آن نیز یک بازسازی اساسی در دوره پهلوی و به همت انجمن آثار ملی وقت انجام شد. از آن زمان به بعد، آرامگاه ابن سینا به نمادی از شهر همدان تبدیل شد و هر ساله گردشگران ایرانی و خارجی بسیاری از مقبره‌ها، بنای اصلی برج، کتابخانه و موزه این آرامگاه بازدید می‌کنند.

معماری آرامگاه بوعلی سینا

معماری آرامگاه بوعلی سینا از یکی از آثار مهم و تاریخی دوران ابن‌سینا یعنی “گنبد قابوس” الهام گرفته شده است. البته سبک معماری بنای آرامگاه ابن سینا و گنبد قابوس تفاوت‌هایی با یکدیگر دارد. به عبارتی ساده‌تر می‌توان گفت که ایده اولیه طرح بنای مقبره بوعلی سینا برداشتی مدرن از معماری گنبد قابوس است.

بنای آرامگاه ابن سینا داری ۱۲ ستون است که نشانه‌ ۱۲ دانشی است که دانشمند بزرگ بوعلی سینا بر آن‌ها مسلط بود. ستون‌ها از سنگ گرانیت ساخته شده و در بخش بالایی مقبره قرار دارند. این اثر زیبا در ۲۱ اردیبهشت سال ۱۳۷۶ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت.

بنای آرامگاه بوعلی سینا به دلیل محدودیت فضا و همین‌طور صرفه‌جویی در بودجه، تقریباً در نصف ابعاد بنای گنبد قابوس ساخته شده است. ۱۲ ستون مقبره بوعلی سینا از هم فاصله دارند و امکان عبور از آن‌ها وجود دارد. اما ۱۰ ستون بنای گنبد قابوس به هم پیوسته هستند و به غیر از در ورودی هیچ شکافی بین ستون‌ها وجود ندارد.

از عمده دلایل ایجاد فاصله بین ستون‌های آرامگاه ابوعلی سینا، وزش بادهای سنگین در فصل پاییز و زمستان در همدان است. بنابراین فاصله بین ستون‌ها باعث عبور باد شده و در نتیجه از تخریب بنا جلوگیری می‌کند.

آرامگاه بوعلی سینا در زمینی به مساحت ۳۰۹۰ مترمربع ساخته شده و زیربنای آرامگاه نیز ۱۷۹۲ مترمربع است. باغچه‌های اطراف بنای مقبره بوعلی سینا نیز از باغ‌های ایرانی اقتباس شده و آب‌نماهای موجود در محوطه بنا نیز نشانی از حوض‌های خانه‌های سنتی ایرانی دارند.

ویژگی‌های بنای آرامگاه‌ بوعلی سینا

مهم‌ترین بخش آرامگاه بوعلی سینا، بنای یادبودی است که به همت انجمن آثار ملی ایران ساخته شده است. همان‌طور که اشاره کردیم، این بنا دارای ۱۲ ستون است که فاصله مشخصی از هم داشته و هر پایه آن‌ها از کف تا زیر گنبد، ۲۳ متر ارتفاع دارد. عرض هر پایه در کف ۱.۷ متر و در نزدیکی گنبد، ۹۲ سانتی‌متر است. گنبد بنا به شکل مخروطی ساخته شده و ارتفاع آن ۶ متر است بنابراین ارتفاع کلی بنا شامل پایه‌ها و گنبد به ۲۸ متر می‌رسد.

درست در مرکز ۱۲ پایه برج، می‌توانید تخته سنگ مرمرینی به طول ۲.۵۵ متر و عرض ۱ متر را ببینید که بر آن کتیبه‌ای به خط ثلث نقش بسته است. البته تخت سنگی که ابتدا برای این محل در نظر گرفته شده بود، طی عملیات ساخت آرامگاه ابوعلی سینا شکست و در نتیجه تخته سنگ دیگری از کنار دریاچه ارومیه جایگزین آن شد.

معمار آرامگاه ابوعلی سینا کیست؟

معمار آرامگاه بوعلی سینا، مهندس هوشنگ سیحون بود که توانست با ارائه طرحی تلفیقی از بناهای تاریخی عصر بوعلی سینا و معماری ایران باستان، در مناقصه ارائه طرح برای بازسازی مقبره بوعلی سینا برنده شود. هوشنگ سیحون برای طراحی برج زیبای آرامگاه بوعلی سینا از هندسه برای شکل‌گیری یک چندوجهی زیبا و منظم استفاده کرده است. چرا که او معتقد بود هر خط و نقطه‌ای در معماری یک بنا باید مفهوم و منطقی خاص داشته باشد.

هوشنگ سیحون علاوه‌بر طراحی آرامگاه ابن سینا، آرامگاه نادرشاه افشار، کمال‌الملک، خیام و فردوسی را نیز طراحی کرده است. این معمار برجسته، بنای یادبود ابوعلی سینا را به‌عنوان اولین پروژه طراحی معماری خود انجام داد. از دیگر آثار هنری این مهندس معمار برجسته می‌توان به طراحی ساختمان مرکزی بانک سپه در میدان توپخانه، ساختمان‌های سازمان نقشه‌برداری ایران، سینما آسیا، مجتمع آموزشی فرح، کارخانه نخ‌ریسی کوروس اخوان، کارخانه کانادا درای در تهران و اهواز و ۱۵۰ پروژه مسکونی خاص اشاره کرد.

بخش‌های آرامگاه بوعلی سینا

آرامگاه ابن سینا دارای بخش‌های مختلفی است که هر کدام داستان‌هایی ناگفته از گذشته‌های دور دارند. مقبره، تندیس، موزه، کتابخانه و محوطه آرامگاه ابوعلی سینا به گونه‌ای ساخته شده تا در عین حفظ اصالت، نمادی از ایران در دوره‌‌های مختلف باشد. در ادامه به بررسی تمامی بخش‌های آرامگاه بوعلی سینا می‌پردازیم تا در زمان بازدید از این بنای مهم، بخشی را فراموش نکنید.

مقبره‌ها

مقبره بوعلی سینا در قسمت راست ورودی آرامگاه قرار گرفته و مقبره ابوسعید دخدوک نیز در سمت چپ قرار دارد. در حیاط شرقی آرامگاه ابن سینا و درست روبروی خیابان بوعلی همدان، می‌توانید مقبره ابوالقاسم عارف قزوینی از شاعران ایرانی را نیز ببینید.

تندیس بوعلی سینا

تقریباً تمامی تصاویر موجود از بوعلی سینا که در نسخه‌های قدیمی کتابخانه‌ها یافت می‌شود، از نسخه‌های قدیمی کتاب‌های اروپایی است که اکثراً فاقد اصالت هستند و نگارنده‌ آن‌ها را بر پایه حدس و گمان طراحی کرده است. همین موضوع عاملی شد تا انجمن آثار ملی وقت تندیسی با چهره اصلی این دانشمند بزرگ بسازد.

برای طراحی تندیس ابوعلی سینا با چهره‌ای واقعی، کمیسیون‌های متعددی تشکیل شد و بر اساس اطلاعات به‌دست آمده از کتاب “صوان الحکمه” نوشته “بیهقی” و برخی دیگر از آثار ابوعلی سینا و یکی از شاگردانش به‌نام “اوعبید”، تصویری از این دانشمند بزرگ توسط ابولحسن صدیقی ارائه شد.

تصویری که استاد ابوالحسن صدیقی از تمام رخ ابوعلی سینا طراحی کرد در انجمن آثار ملی به تصویب رسید و این انجمن تصمیم گرفت که همین تصویر به‌عنوان مبنای ساخت تندیس بوعلی سینا استفاده شود. در سال ۱۳۲۸ انجمن آثار ملی از استاد صدیقی خواست تا تندیسی ایستاده از ابوعلی سینا طراحی کند.

تندیس بوعلی سینا با وزن تقریبی ۴.۵ تن، ارتفاع ۳.۱۰ متر و عرض ۹۰ سانتی‌متر از سنگ مرمر سفید قم ساخته شد. این تندیس در حال حاضر روی پایه‌ای مستطیلی و در ضلع شرقی میدان بوعلی همدان قرار دارد.

کتابخانه آرامگاه

در تالار شمالی آرامگاه بوعلی سینا، کتابخانه‌ای ساخته شده که در ابتدای امر تنها ۶۴۹ جلد کتاب داشت و از آن به‌عنوان قرائت‌خانه ابوعلی سینا یاد می‌شد. در سال ۱۳۲۹ اطلاعیه‌ای به زبان‌های فارسی، فرانسوی، عربی و انگلیسی منتشر شد که در آن از تمامی موسسات فرهنگی، ناشران خارجی و داخلی و مؤلفان ایرانی خواسته شده بود تا آثار خود را به انجمن آثار ملی بفرستند.

در نتیجه این تصمیم، شمار کتاب‌های کتابخانه آرامگاه ابوعلی سینا به ۸.۰۰۰ جلد رسید و در حال حاضر علاوه‌بر نسخ خطی و قدیمی می‌توانید کتاب‌هایی در حوزه‌های مختلفی چون تاریخ، علم و ادبیات را نیز در این کتابخانه ببینید.

موزه ابن سینا

در سال ۱۳۳۰ هجری شمسی، تالار جنوبی آرامگاه بوعلی سینا به موزه و محلی برای نگهداری اشیای قدیمی مانند سفال، سکه، برنز و برخی دیگر از اشیای کشف شده در همدان در هزاره‌های قبل از میلاد تبدیل شد. یکی از مهم‌ترین آثار این موزه، عکسی از جمجمه حکیم بوعلی سینا است که در زمان تخریب مقبره قدیمی گرفته شده است.

محوطه آرامگاه ابن سینا

آرامگاه بوعلی سینا که در میدان بوعلی سینا واقع شده دارای محوطه بزرگی به شکل نیم‌دایره است که شامل فضای سبز، باغچه و آب‌نما است. برای ساخت این باغچه‌ها از باغچه‌ و حوض‌های خانه‌های قدیمی ایرانی الهام گرفته شده است. تندیس ابن سینا نیز در ضلع شرقی میدان بوعلی قرار گرفته و در حیاط شرقی آرامگاه می‌توانید مقبره عارف قزوینی را ببینید.

دانستنی‌های جالب در مورد حکیم بوعلی سینا

همان‌طور که می‌دانید، ابن سینا به‌عنوان پزشکی حاذق در سراسر دنیا شناخته می‌شود و کتاب قانون نوشته این دانشمند بزرگ در برخی دانشگاه‌های پزشکی تدریس می‌شود. بنابراین دور از ذهن نیست که جایزه‌ها و آثاری به‌نام این دانشمند بزرگ نامگذاری شود. جالب است بدانید که در نیمه پنهان ماه دهانه‌ای وجود دارد که به افتخار ابن سینا نام آن را دهانه‌ ابن‌ سینا گذاشته‌اند. جایزه ابن سینای یونسکو یکی از مهم‌ترین جوایزی که هر دوسال یکبار به افراد پیشرو در حوزه فلسفه اخلاق و علم اهدا می‌شود.

نکته جالب دیگر هدیه‌ای است که ایران در سال ۲۰۰۹ به‌عنوان نمادی از پیشرفت علم صلح‌آمیز به سازمان ملل متحد در وین اهدا کرد. این نماد در سمت راست ورودی اصلی قرار گرفته و به شکل چهارطاقی است که در آن مجسمه‌هایی از چهار فیلسوف بزرگ ایرانی یعنی ابوعلی سینا، ابوریحان بیرونی، خیام و زکریای رازی قرار دارد.

دسترسی به آرامگاه بوعلی سینا

آدرس آرامگاه بوعلی سینا، همدان، میدان بوعلی سینا و شماره تماس مجموعه نیز ۳۸۲۶۱۰۰۸-۰۸۱ است. ساعت کاری آرامگاه ابن سینا در فصل بهار و تابستان از ۹ صبح تا ۸ شب و در فصل پاییز و زمستان از ۹ صبح الی ۵ عصر است. البته این مجموعه در روزهای تعطیل رسمی مانند تاسوعا و عاشورای حسینی، شهادت امام علی (ع)، شهادت اما جعفر صادق، رحلت پیامبر و رحلت امام خمینی تعطیل است.

آرامگاه بوعلی سینا روی گوگل مپ

جاهای دیدنی اطراف آرامگاه بوعلی سینا

پس از بازدید از آرامگاه بوعلی سینا می‌توانید از جاذبه‌های دیدنی اطراف آن نیز بازدید کنید که شامل موراد زیر است.

• کلیسای رفائیل در فاصله ۱۵۱ متری
• آرامگاه باباطاهر در فاصله ۳ کیلومتری
• موزه مفاخر و مشاهیر همدان در فاصله ۳ کیلومتری
• موزه هگمتانه در فاصله ۳ کیلومتری
• مجموعه گنجنامه در فاصله ۹.۳ کیلومتری

آرامگاه بوعلی سینا تلفیقی از هنر معماری سنتی و مدرن

آرامگاه بوعلی سینا به‌عنوان نمادی از شهر همدان، سال‌هاست که در میدان اصلی این شهر واقع و به محلی برای آشنایی با یکی از بزرگترین دانشمندان ایرانی تبدیل شده است. این آرامگاه که به افتخار خدمات ماندگار حکیم بوعلی سینا در حوزه‌های مختلفی چون طب و فلسفه و اخلاق ساخته شده یکی از نشانه‌های افتخار استان همدان به‌عنوان محلی برای سکنی گزیدن این حکیم بزرگ در زمان‌های دور است.

در این مقاله به‌طور کامل با تاریخچه آرامگاه، بازسازی‌ها، طراح آرامگاه فعلی، شیوه ساخت، بخش‌های مختلف آرامگاه و جاذبه‌های گردشگری اطراف آن آشنا شدید. اگر قبلاً از مقبره بوعلی سینا بازدید کرده‌اید از تجربه سفر خود برای ما بگویید.