راستین گشت | مجله و پایگاه گردشگری
بوشهر را که می‌شناسید، شهری با بافتی قدیمی که پُر است از جاهای دیدنی و ساختمان‌هایی قدیمی که حکایت‌ها برای گفتن دارند. یکی از این ساختمان‌هایی که یک قرن قدمت دارد، عمارت ملک بوشهر است. این عمارت یکی از زیباترین جاهای دیدنی بوشهر است که توسط یک تاجر ثروتمند بوشهری ساخته شده و دست به دست گشته و حالا به اینجا رسیده. عمارت ملک آن‌قدر سرد و گرم روزگار چشیده که به یک آدم دانا و سال‌خورده با کلی اطلاعات تاریخی می‌ماند.
اگر مثل من عاشق زیبایی‌های بوشهر هستید و دلتان می‌خواهد در سفرتان علاوه بر عمارت ملک با پای برهنه وارد آب‌های نیلگون خلیج فارس شوید، پس در این مقاله از مجله گردشگری راستین گشت با من همراهی کنید تا سفری به تاریخ دوره قاجار داشته باشیم و عمارتی را ببینیم که بی‌شباهت به کاخ ورسای فرانسه نیست.
امکان بازدید از عمارت ملک وجود دارد؟
مالک عمارت ملک چه کسی است؟
قدمت عمارت ملک به چه دوره‌ای مربوط است؟
تاریخچه عمارت ملک بوشهر
عمارت ملک بوشهر یک عمارت تاریخی است که در بخش مرکزی شهرستان بوشهر قرار گرفته و یکی از آثار تاریخی این استان است. عمارت ملک به شکلی زیبا و شامل مجموعه ساختمانی است که تقریبا قدمتی حدود یک قرن دارد.
عکس از: سایت Google Maps
تصورش را بکنید، یک قرن یعنی ۱۰۰ سال، چه سال‌هایی که عمارت ملک به چشم خود ندیده و چه خانواده‌ها و اشخاص مهمی که در آن زندگی نکرده‌اند. عمارت ملک به‌عنوان یکی از جاهای دیدنی بوشهر در ۸ کیلومتری شهر قرار گرفته و زیربنایی حدود ۴۰۰۰مترمربع دارد.این عمارت در دوره قاجار و با همکاری معمارهای فرانسوی و با مصالح محلی ساخته شده، حتی درب و پنجره‌های آن هم با نظارت مهندسان فرانسوی ساخته شده‌اند.
عکس از: سایت Google Maps
عمارت ملک به یکی از افراد ثروتمند بوشهر به نان «محمدمهدی ملک‌التجار» تعلق داشته. داستان عمارت از این قرار است که روزی تاجر قصه ما سفری تفریحی-تجاری به کشور فرانسه می‌رود و در آن‌جا با دیدن کاخ ورسای، یک دل نه صد دل عاشق و شیفته سبک معماری آن می‌شود. وقتی ملک‌التجار به ایران برمی‌گردد شروع می‌کند به فراهم کردن مقدمات کار برای ساخت یک نمونه عالی از کاخ ورسای در بوشهر. این‌طور می‌شود که عمارت ملک بوشهر در ۱۰۰ سال پیش قدم به دنیا می‌گذارد.
عکس از: سایت Google Maps
یکی از روایت‌های جالب در مورد این عمارت، اشغال آن توسط متجاوزین انگلیسی بود که آن را به مقر نظامی خود تبدیل کردند. آن‌ها سال‌ها در عمارت ملک مستقر شدند و از سفره پُربرکت ملک‌التجار خوردند و خوردند تا اینکه ملک قصه ما، ورشکست شد. انگلیسی‌های ناجوانمرد با وجود ورشکستی دست از سر ملک‌التجار بر نداشتند و می‌خواستند تا آخرین سکه دارایی او را به غارت ببرند.
این طور شد که لوازم نفیس موجود در عمارت ملک را با قیمتی خیلی پایین از ملک خریدند. آن‌ها هر چه بود و نبود را با خودشان به انگلستان بردند. با این همه اشیای گران‌بهایی که در موزه‌های انگلستان قرار دارد می‌توان یک ایران دیگر ساخت.
عکس از: سایت Google Maps
اما این پایان داستان پُرفراز و نشیب عمارت نبود. عمارت زیبای بوشهری روزهای سخت دیگری را هم به چشم دید و دم بر نیاورد. در آخرهای سلطنت رضاشاه بود که عمارت ملک بوشهر به خوابگاه نظامیان تبدیل شد. با این همه سوءاستفاده‌هایی که گماشته‌های انگلیسی از عمارت کردند و تلاشی برای سالم نگه‌داشتن بنا نکردند، عمارت ملک کم‌کم رو به ویرانی رفت.
متاسفانه به دلیل وسعت زیاد این عمارت، هیچ سازمانی هزینه‌های مرمت آن را قبول نکرده و عمارت ملک در تنهایی و ویرانی خود هر روز اشک می‌ریزد.
عکس از: سایت Google Maps
در دهه ۸۰ بود که فرماندار وقت بوشهر، جعفر پورکبگانی، عمارت ملک را به قیمت ۲ میلیارد تومان از وارثان ملک‌التجار خرید و به دنبال آن، عمارت به تملک اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان بوشهر درآمد. سال‌های زیادی از فروش عمارت می‌گذرد اما وارثان قبلی هنوز هم دارند با سند‌هایی تفکیک‌شده، زمین‌های کناری عمارت ملک را می‌فروشند.
عکس از: سایت Google Maps
از همه بدتر اینکه در چندین سال گذشته، تعدادی بی‌خانمان در عمارت ملک زندگی می‌کردند که در سال ۱۳۹۷ توسط اداره کل میراث فرنگی بوشهر و همین‌طور با همکاری سازمان‌های استانی و دیگر نهاد‌ها، این افراد بی‌خانمان را از عمارت خارج کردند. در سال ۱۳۹۸ وظیفه مرمت و بازسازی بنا به بخش خصوصی کشور واگذار شد تا آن را به یک هتل یا رستوران سنتی تبدیل کنند. در سال ۱۳۹۹ کار مرمت و بازسازی عمارت ملک بوشهر شروع شد.
عکس از: سایت Google Maps
داستان زندگی عمارت ملک بوشهر که یکی از جاهای دیدنی بوشهر است، هنوز تمام نشده چون بنای ملک هنوز پابرجاست؛ اما دارد نفس‌های آخرش را می‌کشد. اول که انگلیسی‌ها و بعد ارتش رضاشاه شیره جان ملک را کشیدند و در نهایت بی‌خانمان‌ها تیر خلاص را به پیشانی عمارت زدند.
نمی‌دانید عمارت ملک چه ابهتی دارد و با وجود اینکه در یک قرن پیش ساخته شده چه معماری فوق‌العاده‌ای دارد. همین‌هاست که دل آدم را می‌سوزاند که چرا هیچ سازمان و ارگانی به فکر ملک نیست.
عمارت ملک کجاست؟
شهرستان بوشهر، محله بهمنی، خیابان ماهینی، کوچه ملک
عمارت ملک روی گوگل مپ
مسیر دسترسی به عمارت ملک
عمارت ملک بوشهر در بافت قدیمی شهر قرار دارد و به همین دلیل هم دسترسی به آن خیلی آسان است. از هر کجای بوشهر که باشید می‌توانید با تاکسی‌های بوشهر به عمارت ملک بروید.
عکس از: سایت Google Maps
برای سفر از تهران به عمارت ملک باید وارد آزادراه خلیج فارس شوید. در گوگل مپ در کنار اسم آزادراه خلیج فارس، اسم آزادراه‌های دیگری هم نوشته شده و من نمی‌دانم دقیقا باید کدام‌یک را برایتان بگویم.
این آزادراه‌ها به ترتیب شامل آزادراه تهران-قم، آزادراه امیرکبیر، آزادراه قم-کاشان و آزادراه کاشان-نطنز هستند. در ادامه وارد جاده اصفهان شده تا در شرق استان اصفهان وارد بزرگراه اصفهان شرقی شوید.
عکس از: سایت Google Maps
در انتهای بزرگراه اصفهان شرقی، وارد بزرگراه دستگردی و در انتهای این بزرگراه وارد بزرگراه اصفهان-شهرضا می‌شوید. بزرگراه اصفهان-شهرضا خیلی خیلی طولانی است و باید حوصله زیادی داشته باشید. در ادامه وارد بزرگراه کمربندی شهرضا به سمت عمارت ملک می‌شوید. کمربندی را تا آخر برانید تا در سمت راست وارد بزرگراه شهرضا-سمیرم شوید. در آخر بزرگراه شهرضا-سمیرم وارد جاده کمربندی سمیرم و پس از آن وارد جاده سمیرم-یاسوج می‌شوید.
این جاده به سمت عمارت ملک پیچ‌وتاب زیادی دارد. در بخشی از مسیر باید ۳ بار از روی رودی به اسم Khersaan رد شوید. در انتهای بزرگراه وارد جاده یاسوج-شیراز و بعد از آن وارد جاده یاسوج-بابا میدان می‌شوید. در انتهای این جاده طولانی طولانی به جاده مصیری-بابا میدان می‌رسید. همین فرمان را برانید تا وارد جاده کمربندی مصیری شوید.
عکس از: سایت Google Maps
بعد از مدتی وارد جاده نورآباد-مصیری می‌شوید. در مسیر جاده نورآباد-مصیری باید از روی رودخانه Fahliyan عبور کنید. وقتی وارد جاده نورآباد فارس شدید به مسیرتان ادامه دهید تا وارد بلوار خلیج فارس شوید. در انتهای بلوار خلیج فارس به جاده نورآباد ممسنی-قائمیه نزدیک عمارت ملک می‌رسید. وقتی به میدان حضرت قائم رسیدید مسیرتان را در جاده برازجان-قائمیه ادامه دهید. در انتهای این جاده به جاده کازرون-برازجان می‌رسید.
عکس از: سایت Google Maps
بعد از جاده کازرون-برازجان وارد جاده کنارتخته-کازرون می‌شوید البته بعضی جاهای مسیر نام جاده عوض می‌شود و دوباره گوگل مپ اسم جاده را کازرون-برازجان می‌نویسد. در ادامه مسیر باید ۲ بار از روی رودخانه Dalaki عبور کنید. همین‌طور در جاده کازرون-برازجان برانید تا بالاخره به بزرگراه کمربندی برازجان به سمت عمارت ملک برسید و در ادامه آن وارد بزرگراه بوشهر-برازجان شوید.
عکس از: سایت Google Maps
به نظر می‌رسد بعد از این همه ساعت رانندگی داریم به نزدیکی‌های بوشهر می‌رسیم. در انتهای بزرگراه طول و دراز بوشهر-برازجان، وارد بلوار شهدای نیروی دریایی می‌شوید. حالا که در خاک بوشهر هستید، بلوار را تا آخر برانید تا بعد از میدان وارد خیابان علمدار و بعد از آن وارد خیابان بهمنی شوید.
کم‌کم داریم به نزدیکی‌های عمارت ملک می‌رسیم. در وسط‌های خیابان بهمنی و در سمت راست وارد خیابان اطلس نشانی شده و در اولین خیابان سمت چپ (خیابان ماهینی) ادامه مسیر دهید تا به کوچه ملک و در نهایت به عمارت ملک بوشهر برسید.
عکس از: سایت Google Maps
راستش را بخواهید من اصلا سفر جاده‌ای را پیشنهاد نمی‌کنم چون برای رفتن از تهران به عمارت ملک بوشهر حدود ۱۴ ساعت و ۲۷ دقیقه در راه هستید. بهترین انتخاب هواپیما است که می‌توانید بلیط آن را از علی‌بابا بخرید.
علت نام‌گذاری عمارت ملک
نام عمارت را از روی نام مالک آن انتخاب کرده‌اند. مالک اولیه و اصلی این عمارت، محمدمهدی ملک‌التجار از تجار ثروتمند بوشهر بود.
نگاهی به معماری عمارت ملک
همان‌‌طور که در تاریخچه گفتم، عمارت ملک بوشهر را معماران فرانسوی طراحی کرده و ساختند. تحقیقاتی که در مورد مصالح مصرفی در ساخت عمارت انجام شده نشان می‌دهد که معماران فقط از مصالح موجود در بوشهر استفاده کرده‌اند. این عمارت چندین بخش دارد که در ادامه آن‌ها را بررسی می‌کنم.
معماری بیرونی عمارت ملک
یکی از عناصر مهم در معماری بیرونی عمارت ملک بوشهر، باغ‌های تودرتویی آن است. این باغ‌ها با چند ردیف دیوار از هم جدا می‌شوند. هر کدام از باغ‌ها ورودی جداگانه برای ورود به دیگر بخش‌ها و فضای بیرونی عمارت دارند. جالب اینجاست که هر باغ، تزئینات و فضاسازی مختص خود را داشته و کاملا متفاوت با دیگر باغ‌ها است.
عکس از: سایت Google Maps
در حیاط جلویی عمارت ملک که باشید عمارت را شبیه به یک ساختمان بزرگ و مستطیلی در دو طبقه می‌بینید. جلوی عمارت یک سری پله بزرگ ۳ طرفه وجود دارد که باید از آن‌ها بالا بروید. قسمت ورودی ۴ ستون ۲ تایی دارد که پله‌ها به مرکز ۲ ستون وسطی می‌رسند.
قسمت پشتی و وسط عمارت ملک یک بخش نیم‌دایره هست که با استادی تمام ساخته شده. طبقه پایین طاق‌هایی زیبا و یکدست دارد، آن‌قدر یکدست که فکر می‌کنید آن‌ها را با یک خط‌کش و نقاله ساخته‌اند.
عکس از: سایت Google Maps
درب و پنجره‌های عمارت ملک هم توسط معمارهای فرانسوی ساخته شده و کاملا اختصاصی هستند. یکی از جالب‌ترین امکانات این بنا، وجود سیستم خنک‌کننده‌ای منحصربه‌فرد است که می‌تواند هوای تازه را به وسیله دریچه‌های خاصی وارد عمارت کند.دیوارهای قطور عمارت ملک دوجداره هستند؛ یعنی بین ۲ دیوار فاصله‌ای حدود ۲ متر وجود دارد که آن را برگ خیس نخل و نوعی خار پُر می‌کردند.
عکس از: سایت Google Maps
وجود دیوار دوجداره و این گیاهان بین دیوارها و هوایی که از دریچه‌هایی مخصوص عبور می‌کند عامل اصلی خنکی بنا در تابستان بود. سیستم این خنک‌کننده به صورتی است که هوای تازه از دریچه‌هایی خاص وارد محفظه بین دیوارها شده و به دلیل برخورد با گیاهان خیس و مرطوب، خنک می‌شود و در آخر هم از روزنه‌های زیرزمینی وارد عمارت ملک می‌شود.
معماری داخلی عمارت ملک
یکی از بخش‌های مهم عمارت ملک بوشهر، پیشخوان است. پیشخوان فضایی باز و گسترده داشته و در ادامه فضای شهر بوشهر را به عمارت وصل می‌کند. این پیشخوان از قسمت عقب به سردَر و عمارت اصلی ملک می‌رسد. بخش دوم شامل یک سکوی بنا است که سفره خیلی بزرگی دارد و با ۱ ردیف پله به بنای اصلی عمارت وصل می‌شود.
عکس از: سایت Google Maps
سردَر، بخش سوم عمارت ملک است که شامل فضای ایوان هم می‌شود. در فضای ایوان ۳ جفت ستون قرار گرفته که به ساختمان اصلی می‌رسند. در بخش سردَر، دَربی بزرگ از چوب آبنوس وجود دارد که روی آن می‌توانید تزئینات خیره‌کننده فلزی را ببینید.
عکس از: سایت Google Maps
عمارت اصلی، همان بخش چهارم و بزرگ‌ترین بخش این مجموعه عظیم است که در ۲ طبقه ساخته شده و دیوارهای آن پُر از نقاشی است. سالن پایین عمارت ملک بوشهر با هدف ملاقات‌های رسمی ملک‌التجار و طبقه بالا هم برای مهمانی‌های خصوصی او ساخته شده. جالب است که در ساخت عمارت ملک زیبا و بزرگ، علاوه‌بر معماری فرانسوی، از سبک و معماری ساختمان‌سازی به نام «بنگله» استفاده شده که یکی از سبک‌های قدیمی معماری در سواحل خلیج فارس است.
بنای داخلی عمارت شامل قسمت‌های مختلفی مثل بارو، چند ایوان، استحفاظی، شاه‌نشین و اتاق‌هایی مسکونی می‌شود.
تزیینات و نمای بیرونی عمارت ملک
بعد از گذشت یک قرن و غارت‌گری انگلیسی‌ها دیگر چیزی از تزیینات داخلی نمانده که من بخواهم در مورد آن صحبت کنم. چند سال پیش که به بوشهر رفتم، چیزی جز خاک و سنگ در بخش درونی عمارت ندیدم. حالا شاید با قول‌هایی که بخش خصوصی برای تبدیل عمارت ملک بوشهر به اقامتگاه یا رستوران سنتی داده، تغییرهایی در فضای داخلی رخ داده باشد.
عکس از: سایت Google Maps
مهم‌ترین بخش تزئینی عمارت ملک، درب‌ها و پنجره‌ها هستند، خصوصا دربی که از چوب آبنوس ساخته شده و روی آن را با فلز طراحی کرده‌اند.
بهترین زمان بازدید از عمارت ملک
اگر زیاد با گرمای شدید بوشهر میانه خوبی ندارید، بهترین زمان بازدید از عمارت ملک بوشهر، پاییز یا زمستان است. همان‌‌طوری که می‌دانید بهار و تابستان فصل سفر هستند و بیشتر خانواده‌ها در این دو فصل مرخصی دارند. پس اگر بتوانید در پاییز و زمستان به بوشهر بروید عالی می‌شود چون خیلی هم شلوغ نیست. بازدید از عمارت ملک هزینه‌ای ندارد و فعلا رایگان است.
عکس از: سایت Google Maps
جاهای دیدنی نزدیک به عمارت ملک
حالا که این همه راه را تا بوشهر آمده‌اید باید سری هم به جاهای دیدنی نزدیک به عمارت ملک بزنید. بعضی از جذاب‌ترین جاهای دیدنی بوشهر در نزدیکی عمارت ملک شامل موارد زیر هستند.
– پارک شغاب نزدیک عمارت ملک
شغاب یکی از پارک‌های قدیمی و تاریخی بوشهر است که در خیابان بهمنی، خیابان ساحلی، روبروی بیمارستان هوایی قرار گرفته. یکی از دلایل اهمیت این پارک، کشف آثاری تاریخی از دوران ایلامیان در زیر خاک پارک است.
عکس از: سایت Google Maps
پارک شغاب در نزدیکی ساحل خلیج فارس و عمارت ملک قرار گرفته و به همین دلیل هم هر روز خصوصا در روزهای تعطیل، بوشهری‌های زیادی به شغاب می‌آیند. پارک شغاب امکانات خوبی برای مسافران دارد و می‌توانند برای چند روز کمپ بزنند. پارک شغاب به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین پارک‌های ساحلی بوشهر، بیش از ۷۰۰ کیلومتر مرز آبی داشته و به خلیج فارس خیلی نزدیک است.
– موزه دریانوردی خلیج فارس
موزه دریانوردی خلیج فارس در ساختمانی تاریخی و در محله سبزآباد بوشهر قرار دارد. این موزه به‌عنوان یکی از جاهای دیدنی بوشهر و نزدیک به عمارت ملک، در محل قدیمی سرکنسولگری انگلیس راه‌اندازی شده و حالا پذیرای گردشگرانی که برای دیدن تاریخچه دریانوردی در بوشهر به این استان می‌آیند.
