سد لتیان، شاهکار معماری رود جاجرود

سدها برای ما یادآور کاهش آب رودخانه در پایین‌دست‌اند، اما احداث آن‌ها امری ضروری برای تأمین آب شرب و کشاورزی مناطق اطراف است. آنچه که سد را به سازه‌ای مهم تبدیل می‌کند مواردی چون نگهداشتن میلیون‌ها لیتر مربع آب در پشت سد و تأمین برق است. زمانی که آب پشت سد جمع می‌شود، دریاچه‌ای طبیعی و زیبا شکل می‌گیرد که می‌تواند زیستگاه ماهیان و پرندگان بسیاری باشد. یک بار در کودکی همراه خانواده به سد لتیان رفتیم، موضوع برمی‌گردد به حدود ۲۶ سال پیش، زمانی که آب پشت سد بسیار زیاد بود و من از نزدیک‌شدن به آن واهمه داشتم چون آب زلال نبود و عمق دریاچه نیز زیاد بود.

اما آن روز برای من تبدیل به خاطره خوشی شد چون در کوتاه‌ترین زمان ممکن به منطقه‌ای از تهران رسیدیم که مملو از زیبایی‌های طبیعی بود. بنابراین تصمیم گرفتم در این مقاله از مجله گردشگری علی‌بابا اطلاعات کاملی از سد لتیان لواسان و دیدنی‌های اطراف آن در اختیارتان قرار دهم.

سد لتیان از گذشته تاکنون

سد لتیان که پیش از پیروزی انقلاب اسلامی آن را سد فرح‌ناز می‌نامیدند، روی رودخانه جاجرود در بخش جنوبی شهر لواسان واقع شده است. سد لتیان در دره‌ای در میان کوه بندک و جاجرود ساخته شده است که رودخانه برگ جهان به رود جاجرود می‌ریزد. وجود این سد علاوه بر تأمین آب شهر تهران و مزارع اطراف، منطقه‌ای زیبا برای پیک‌نیک و کمپینگ ایجاد کرده‌ است و هر هفته خانواده‌های بسیاری برای گذراندن اوقات فراغت خود به‌سمت سد لتیان لواسان حرکت می‌کنند.

در ادامه مقاله توضیحات بیشتری درباره هدف از ساخت، تاریخچه، سال ساخت، مجری طرح، مشخصات سد و دیدنی‌های اطراف آن ارائه خواهیم کرد.

هدف از ساخت سد لتیان

هدف از احداث سد لتیان لواسان، تأمین آب شرب ضروری استان تهران و همین‌طور تأمین آب زراعتی دشت ورامین بود. رودخانه جاجرود اصلی‌ترین تأمین‌کننده و آبریز سد لتیان است و رودخانه‌های دیگری مانند افچه، برگ جهان و کُندرود در بالادست به این آبریز می‌رسند.

باتوجه‌به حجم آبریز اصلی، سد لتیان توانایی تأمین آب شرب ضروری تهران به میزان ۲۹۰ میلیون مترمکعب را داشت که از طریق تونلی به طول ۵.۹ کیلومتر به تصفیه‌خانه تهران‌پارس می‌رسید. علاوه بر آب آشامیدنی، از این آب برای آبیاری مزارع دشت ورامین نیز استفاده می‌شده و مقدار آن حدود ۱۶۰ میلیون مترمکعب بوده است. ازطرفی این سد قابلیت تولید سالانه ۷۰ هزار مگاوات ساعت انرژی برقی-آبی را برای شبکه‌های سراسری تهران دارد.

به‌مرورزمان و با افزایش نیاز تهران به آب شرب، از سال ۱۳۶۷ به‌طور متوسط سالانه حدود ۱۴۰ میلیون مترمکعب آب سد لار از طریق تونل ۲۰ کیلومتری لار به کلان به نیروگاه کلان منتقل شده و از آنجا نیز به مخزن اصلی سد لتیان لواسان می‌ریزد. این کار باعث افزایش حجم آب قابل انتقال سد لتیان از ۲۹۰ میلیون مترمکعب به ۴۱۰ میلیون مترمکعب شده است.

تاریخچه سد لتیان لواسان

مطالعات اولیه برای ساخت سد فرح‌ناز از سال ۱۳۳۸ شروع شد و در سال ۱۳۴۲ عملیات احداث سد آغاز شد. سد لتیان پس از ۴ سال یعنی در سال ۱۳۴۶ به بهره‌برداری رسید. مهندسان مشاور سد، الکساندر گیپ و پیمانکار نیز ساسر و دستگاه بهره‌برداری از سد نیز شرکت آب منطقه‌ای تهران بود.

وزارت آب و برق وقت، مجری برخی از بخش‌های طرح بود و در طی سال‌های بعد نیز برای نگهداری از سد فرح‌ناز و جلوگیری از ریزش کوه، اقداماتی انجام داده است. ما جست‌وجوهای بسیاری انجام دادیم تا نام طراح اصلی سد فرح‌ناز را پیدا کنیم اما متأسفانه اطلاعاتی درباره سد لتیان در بستر وب وجود ندارد. بنابراین اگر شما نام طراح این سد زیبا را می‌دانید، لطفاً برای ما کامنت کنید تا دیگر خوانندگان نیز با او آشنا شوند.

در سند زیر می‌توانید برخی از اقداماتی را که توسط وزارت آب و برق منطقه‌ای تهران در سال ۱۳۵۰ برای امور حفاظتی سد لتیان لواسان انجام شده، ببیند. از عمده‌ترین اقدامات در این سال می‌توان به جلوگیری از ریزش کوه (۹۹%)، خرید اراضی اطراف سد و انتقال ساکنان (۹۵%) و حصارکشی دور دریاچه (۹۹%) اشاره کرد. تمامی این اقدامات در سه‌ماهه چهارم سال ۱۳۵۰ انجام شده است.

در حال حاضر سد لتیان به محلی برای دفع فاضلاب رودبار قصران تبدیل شده است اما به‌دلیل اجرای طرح سیستمی فاضلاب شهری در شهر لواسان، از ورود فاضلاب به سد لتیان جلوگیری می‌شود.

ساخت سد لتیان روی رود جاجرود باعث شکل‌گرفتن دریاچه‌ای زیبا در این منطقه شده که علت اصلی سفر گردشگران به آن، ماهیگیری در دریاچه و قایق‌سواری است. البته نباید زیبایی‌های طبیعی اطراف سد شامل پارک‌های جنگلی و روستای کمرد را فراموش کنیم. در ادامه مقاله به‌طور مفصل درباره هرکدام از دیدنی‌ها و جاذبه‌های اطراف سد لتیان لواسان صحبت خواهیم کرد.

وجه تسمیه نام سد لتیان

سد لتیان در سال ۱۳۴۶ به بهره‌برداری رسید و به آن نام سد فرح‌ناز را دادند اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی، نام این سد به لتیان تغییر کرد. نام سد از یکی از نزدیک‌ترین روستاها به دیواره سد گرفته شده که یکی از دهستان‌های کوچک لواسان بوده و با ساخت سد متأسفانه به زیر آب رفته است. با به زیرآب‌رفتن روستای لتیان، ساکنان این روستا خانه‌های خود را به دولت فروختند.

مشخصات سد لتیان

سد لتیان از دو بخش اصلی بتونی و خشکه‌چین تشکیل شده و ارتفاع آن از سطح دریا حدود ۱۶۰۰ است. ارتفاع سد از نقطه پی ۴۵ متر و از بستر رودخانه جاجرود حدود ۳۰ متر است. طول تاج سد، ۸۸ متر در قسمت بتونی و ۶۵ متر در قسمت خشکه‌چین و طول و عرض و عمق تاج سد نیز به ترتیب ۴۵۰ متر، ۹ متر و ۹۹ متر است. ارتفاع تاج از کف رودخانه ۸۰ متر بوده و عرض آن در کف رودخانه دقیقاً ۹۹ متر است.

سد لتیان لواسان ۲ عدد دریچه تخلیه آب دارد که ظرفیت تخلیه آن‌ها ۱۰۰ مترمکعب بر ثانیه بوده و ظرفیت سرریز تخلیه نیز ۶۵۰ الی ۱۱۰۰ مترمکعب بر ثانیه است. ظرفیت آبگیر سد فرح‌ناز حدود ۸۰ مترمعکب بر ثانیه و نوع سرریز نیز تونلی-دریچه‌ای است. حجم بدنه سد لیتان ۷۷۰ مترمکعب و حجم مرده مخزن آن نیز ۲۸ میلیون مترمکعب است. نیروگاه برق سد آبی لتیان با ظرفیت اسمی ۴۵ مگاواتی در فاصله ۲۰ کیلومتری از سد قرار گرفته و نیروگاه کلان نام دارد.

در جدول زیر می‌توانید مشخصات سد را به‌صورت اجمالی ببینید.

کاربرد سد لتیان

سد لتیان لواسان با هدف تأمین آب شرب شهر تهران روی مسیر رودخانه جاجرود احداث شد. البته بخشی از آب این سد برای آبیاری مزارع کشاورزی دشت ورامین نیز استفاده می‌شد.

جاذبه های گردشگری سد لتیان لواسان

در اطراف سد لتیان جاذبه‌های گردشگری طبیعی زیبا و خیره‌کننده‌ای وجود دارد که برای یک روز سفر به خارج از استان تهران، انتخاب بسیار خوبی هستند. ازجمله مهم‌ترین جاذبه های گردشگری سد لتیان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد. البته به یاد داشته باشید که سد لتیان، تنها یکی از جاهای دیدنی لواسان است.

پارک جنگلی تلو

پارک جنگلی تلو را با نام پارک غزال نیز می‌شناسند. تلو ازجمله بزرگ‌ترین پارک‌های جنگلی منطقه لواسانات است که در کیلومتر ۵ جاده تلو واقع شده است و گردشگران بسیاری را به خود جذب می‌کند. پوشش گیاهی این پارک جنگلی شامل درختان سرو خمره‌ای، سرو نقره‌ای، بادام کوهی، درخت عرعر، ارغوان، کاج، پسته وحشی، زبان گنجشک، چنار، داغداغان، نارون و سنجد است.

این پوشش گیاهی وسیع به روش آبیاری قطره‌ای و از آب سد لتیان آبیاری می‌شود. ازجمله حیواناتی که در این جنگل می‌توانید ببینید می‌توان به روباه، کبک، شغال و خرگوش اشاره کرد.

فرایند کاشت درختان در این منطقه از اوایل دهه ۸۰ آغاز شده است و مساحتی بیش از ۱۰ میلیون مترمربع دارد. باتوجه‌به مساحت بالا، پارک جنگلی تلو در حال حاضر چهارمین پارک بزرگ در پارک های تهران است. در این پارک امکاناتی برای اقامت گردشگران در نظر گرفته شده که شامل آلاچیق و قسمتی برای بازی کودکان است. نیمکت‌ در بخش‌های مختلف، نمازخانه و سرویس بهداشتی از دیگر امکانات پارک جنگلی غزال‌اند.

پارک جنگلی لتیان

پارک جنگلی لتیان با وسعتی بیش از ۱۰۰۰ هکتار در بخش جنوبی سد واقع شده است و از سمت جنوب تا بزرگراه شهید بابایی ادامه دارد. پارک لتیان ازجمله مناطق ییلاقی و سرسبز تهران است که حدود ۱۰ کیلومتر با تهران فاصله دارد و با نیم ساعت رانندگی به‌راحتی می‌توانید به این پارک برسید. همچنین در این ایام، این پارک یکی از جاهای دیدنی تهران در کرونا هم به حساب می‌آید.

پوشش گیاهی پارک جنگلی لتیان شامل درختانی چون سرو، بلوط، افرا، چنار و اقاقیا است. امکانات رفاهی بسیاری در این پارک برای گردشگران در نظر گرفته شده است که از آن جمله می‌توان به آلاچیق‌های دارای منقل، سطل‌های زباله در جای‌جای پارک، بوفه، سفره‌‌خانه سنتی، کافی‌شاپ، نمازخانه، نیمکت برای استراحت و سرویس بهداشتی اشاره کرد.

آبشار و روستای کمرد

کَمَرد روستایی زیبا در بخش جاجرود است که در فاصله ۲۵ کیلومتری از شهر تهران و در مسیر جاده آب‌علی واقع شده است. آب‌وهوای روستا کوهستانی است و بنابراین برای اقامت در تابستان بهترین انتخاب خواهد بود.

در این روستا آبشار زیبایی به ارتفاع ۲۰ متر قرار دارد که در دیواره کناری آن می‌توانید غاری زیبا و مرموز به مساحت ۱۰ مترمربع را ببینید. نام این غار چهل‌دختر بوده و ازجمله زیباترین جاذبه های طبیعی روستای کمرد است. علت نامگذاری غار به روایتی قدیمی برمی‌گردد که بر اساس آن ۴۰ دختر به داخل غار رفتند و دیگر بازنگشتند.

برای رسیدن به آبشار کمرد باید حدود ۱۰ دقیقه پیاده‌روی کنید. آبشار در منطقه‌ای واقع شده که پوشیده از درختان نارون، چنار و زرشک کوهی است. آبشار کمرد حدود ۲۰ متر ارتفاع دارد و تنها در فصل بهار جریان دارد.

از دیگر جاذبه‌های گردشگری روستای کمرد می‌توان به امام‌زاده طیب‌ابن‌طاهر در قسمت شرقی روستا و امام‌زاده دوبرادران در کنار چشمه کوچک دوبرادران اشاره کرد. برای رفتن به روستای کمرد و دیدن غار چهل‌دختر و آبشار کمرد باید وارد جاده تهران به‌سمت هراز شوید. پس از ۲۰ کیلومتر و پس از عبور از پل رودخانه جاجرود یک جاده خاکی فرعی می‌بینید، در انتهای این جاده، روستای کمرد قرار دارد.

تفریحات سد لتیان

علاوه بر جاهای دیدنی سد لتیان، با سفر به این منطقه می‌توانید تفریحات جذابی را تجربه کنید که یکی از مهم‌ترین آن‌ها، قایق‌سواری و ماهیگیری است. البته چادرزدن در کنار سد و استراحت در هوای مطبوع و خنک این منطقه نیز برای بسیاری از گردشگران یک تفریح آرامش‌بخش است.

ماهیگیری

ماهیگیری در سد لتیان یکی از جذاب‌ترین تفریحات این منطقه است، بنابراین می‌توانید کنار دریاچه بایستید و ماهیگیری کنید یا با قایق به وسط دریاچه بروید. به‌دلیل نزدیکی سد لتیان به تهران، بسیاری از ماهیگیران تهرانی برای گذراندن اوقات فراغت و تفریح به این سد سفر می‌کنند.

از ماهی‌های موجود در سد می‌توان به ماهی سفید رودخانه‌ای، اسلک، کپور کراس و ماهی زردپر اشاره کرد. برخی از ماهیگیران حرفه‌‌ای وجود ماهی‌ قزل‌آلای رنگین‌کمانی را نیز در رودخانه جاجرود و پشت سد لتیان گزارش کرده‌‌اند. البته این نوع ماهی در حال حاضر به‌ندرت دیده می‌شود و این در حالی است که تا چندین سال پیش، رودخانه جاجرود یکی از مکان‌های اصلی حضور ماهی قزل‌آلای رنگین‌کمانی بوده است.

قایق‌سواری

با ساخت سد روی رودخانه جاجرود، دریاچه‌ای طبیعی در این منطقه شکل گرفته که مکان بسیار مناسبی برای قایق‌سواری است. محلی‌های این منطقه به گردشگران قایق اجاره می‌دهند و می‌توانید برای چند ساعتی روی آب‌های خروشان پشت سد قایق‌سواری کرده و نسیم خنک دریاچه را روی صورت خود احساس کنید.

طبیعت‌گردی

در اطراف سد لتیان لواسان مناطق سرسبزی وجود دارد که برای پیک‌نیک بهترین انتخاب خواهد بود. بنابراین هم می‌توانید در اطراف سد چادر بزنید و هم به کناره‌های رودخانه بروید. البته دو پارک جنگلی زیبا به نام‌های تلو و لتیان نیز در این منطقه وجود دارد که از مهم‌ترین مناطق گردشگری و تفریحی در شمال شرق تهران‌اند. در بخش قبلی مقاله اطلاعات کاملی از پارک‌های جنگلی اطراف سد لتیان، پوشش گیاهی و جانوری و امکانات رفاهی هرکدام ارائه شده است.

پیک‌نیک

یکی از متداول‌ترین تفریحات سد لتیان لواسان، پیک‌نیک است و اواخر هر هفته می‌توانید خانواده‌هایی را ببینید که با وسایل پیک‌نیک و چادر به این منطقه سفر می‌کنند. با وجود مناظر زیبای اطراف سد و پارک‌های جنگلی که امکانات کافی نظیر آلاچیق، منقل، صندلی، سرویس بهداشتی و کافه را دارند، می‌توانید آخر هفته خوشی را در کنار آب یا در میان درختان پارک جنگلی در کنار خانواده داشته باشید.

عکاسی

عکاسی از آن دسته تفریحاتی است که این روزها به لطف وجود شبکه‌های اجتماعی چون اینستاگرام، همه مشتاق آن هستند. اطراف سد، اطراف رودخانه جاجرود، پارک‌های جنگلی تلو و لتیان مکان بسیار مناسبی برای عکاسی‌اند. با عکاسی از طبیعت زیبای این منطقه خاطره‌ای ماندگار بسازید.

سد لتیان کجاست؟

سد لتیان در جنوب شهر لواسان واقع شده که از توابع تهران است. این سد دقیقاً در فاصله ۳۵ کیلومتری شمال شرقی تهران و در فاصله ۵ کلیومتری از شهر جاجرود و بر روی رود جاجرود ساخته شده است.

لوکیشن سد لتیان لواسان روی گوگل مپ

مسیر دسترسی به سد لتیان

برای دسترسی به سد لتیان لواسان (سد فرح‌ناز) دو مسیر اصلی وجود دارد که یکی شامل سفر از شمال شرق تهران و اتوبان بابایی است. در این مسیر باید به‌سمت لواسان برانید و بعد از گذر از لواسان به‌سمت جنوب شرقی حرکت کنید. در مسیر دوم که از تهران‌پارس و جاده دماوند به‌سمت جاجرود و گردنه قوچک می‌گذرد باید به‌سمت پل جاجرود برانید و پس از پل به‌سمت شمال و موازی با رود حرکت کنید. پس از ۵ کیلومتر می‌توانید ورودی سد لتیان را ببینید.