راستین گشت | مجله و پایگاه گردشگری
یکی از دست‌ساخته‌های طبیعت که بخشی از آن می‌تواند برای همیشه کشف‌نشده باقی بماند، غارها به ویژه غار کتله خور است. دسترس‌ی‌نداشتن به بعضی از بخش‌ها، غارها را برای همیشه مرموز می‌کند. شهر زنجان غاری آهکی دارد که نه‌فقط یکی از جاهای دیدنی زنجان، بلکه اثری خاص تاریخی و جهانی است.
غار کتله خور زنجان تنهاترین غار طبقاتی آهکی جهان است که ۷ طبقه دارد و در دنیا بی‌نظیر است؛ اما فقط تعداد زیاد طبقات، این غار را متمایز نکرده؛ بلکه شبیه به قندیل‌های رنگی و شفاف و مجسمه‌های آهکی آن هم در جای دیگری وجود ندارد. شاید اسم این غار را زیاد نشنیده باشید، برای همین در این مقاله از مجله گردشگری علی‌بابا شما را با خودمان به زنجان می‌بریم.
مهم‌ترین ویژگی غار کتله‌خور چیست؟
دیدنی‌های نزدیک به غار کتله‌خور کدام است؟
در چه ساعاتی می‌توان از غار کتله‌خور را دید؟
قدمت غار کتله‌خور به چه زمانی مربوط می‌شود؟
معرفی کامل غار کتله خور
یکی از جاهای دیدنی زنجان، غاری آهکی است که به آن «کتله‌خور» می‌گویند. بعضی از منابع می‌گویند که این غار اعجاب‌انگیز شهر گرماب، در بهار سال ۱۳۳۱ به کمک گروهی از کوه‌نوردان مشهور ایرانی کشف شد که عضو باشگاه «نیرو راستی» بودند؛ اما در منبع دیگری آمده که غار را در سال ۱۳۰۰ کشف کردند و ۳۰ سال بعد از آن بود که با همت زیاد فردی به اسم «سید اسدالله جمالی» ثبت شد.
عکس از: سایت Google Maps
گویا بخش بزرگی از غار را در سال ۱۳۶۵ کشف کردهاند. درست همان‌جاهایی که هرکسی جرئت ندارد پا بگذارد؛ البته بعد از این‌همه کشف و بررسی، هنوز بخش‌های زیادی از مسیرهای غاز کشف نشده است؛ بنابراین اگر همیشه دنبال فرصتی برای کشف ناشناخته‌هایی بودید که دست آدم دیگری به آن نرسیده و غارنورد ماهری هستید، کتله‌خور با آغوش باز شما را می‌پذیرد.
از سال ۱۳۳۰ به‌بعد، حدود ۳۰ کیلومتر از غار شناسایی شده که ۲۲ کیلومتر آن را نقشه‌برداری کردهاند. از این ۳۰ کیلومتر، فقط یک مسیر هزاروهفتصدمتری برای بازدید آماده و بهینه‌سازی شده که جزئی از طبقه اول غار است.
غار کتله خور کجاست؟
غار کتله خور در استان زنجان، ۱۵۵کیلومتری جنوب زنجان، شهرستان خدابنده، شهر گرماب قرار دارد.
لوکیشن غار کتله خور روی گوگل مپ
عکس از: سایت Google Maps
مسیر دسترسی به غار کتله خور
برای دسترسی به غار باید راهی استان زنجان، شهر گرماب شوید. این غار حدود ۱۳۷ کیلومتر با شهر زنجان فاصله دارد. برای بازدید از کتله‌خور، چند راه یا مسیر دسترسی وجود دارد که به مبدا سفر بستگی دارد.
عکس از: سایت Google Maps
– مسیر زنجان- بیجار
از جنوب شهر زنجان وارد جاده زنجان- بیجار شوید و مسیر را ادامه دهید تا به روستای خورخوره برسید. بعد از روستا وارد جاده قیدار-بیجار می‌شوید. بعد از روستای تاتارده وارد جاده گرماب شوید تا به شهر گرماب برسید. بعد از آن هم وارد جاده غار شوید.
– مسیر زنجان- ابهر
وارد جاده زنجان-ابهر شوید و به مسیر ادامه دهید تا به سه‌راهی سلطانیه برسید. از سمت راست، وارد جاده سلطانیه شوید و بعد از عبور از شهرهای سلطانیه و قیدار وارد جاده قیدار-بیجار شوید. بعد از عبور از شهر کرسف، وارد جاده دلایر سفلی شوید و مسیرتان را ادامه دهید تا به شهر گرماب و در ادامه جاده غار برسید.
عکس از: سایت Google Maps
– مسیر همدان-گرماب
از شمال شهر همدان وارد جاده بیجار شوید و در ادامه مسیر خود وارد جاده بیجار-گرماب شوید. در ادامه باید وارد جاده گرماب و جاده غار شوید تا به غار برسید.
– مسیر تهران-گرماب
اگر قصد سفر از تهران به‌سمت گرماب و کتله‌خور را دارید، باید اول وارد بزرگ‌راه تهران-قزوین شوید و بعد از رسیدن به قزوین، وارد جاده زنجان شوید. در ادامه باید به‌سمت شهر ابهر حرکت کرده و وارد جاده ابهر-قیدار شوید. بعد از رسیدن به قیدار باید وارد جاده بیجار شوید تا در انتهای آن به جاده گرماب و جاده غار برسید.
عکس از: سایت Google Maps
– مسیر سنندج-گرماب
ابتدا باید وارد جاده سنندج-دیوان‌دره شوید و بعد از رسیدن به پلیس‌راه دیوان‌دره از سمت راست وارد جاده بیجار شوید. بعد از عبور از بیجار و در نزدیکی روستای خورخوره، وارد جاده بیجار-قیدار شوید و مسیرتان را ادامه دهید تا به جاده گرماب برسید.
بهترین زمان بازدید از غار کتله خور
بهترین زمان بازدید از غار کتله خور زنجان، فصل بهار است. تابستان که از راه برسد با خودش بقچه‌ای بزرگ از گرما و آفتابی می‌آورد که چشم‌ها را هدف می‌گیرد. جالب اینجاست که وقتی در تابستان بیرون آتش می‌بارد، هوای داخل غار خنک و مرطوب است. برای همین اگر فرصت سفر در بهار را نداشتید، تابستان هم فرصت برای سفر است.
عکس از: سایت Google Maps
فصل پاییز و زمستان هم می‌توانید برای بازدید از غار کتله خور اقدام کنید، فقط این را بدانید که در این دو فصل، به‌خصوص در زمستان، هوای داخل غار خیلی سرد است؛ پس اگر تحمل هوای سرد را ندارید، همان بهار بهترین زمان برای بازدید از غار است.
بازدید از غار یک ساعت مشخص دارد که از ساعت ۱۰ صبح شروع می‌شود و تا ساعت ۶ عصر ادامه دارد. گشتن در دل غار هم بیشتر از ۱ ساعت وقتتان را نمی‌گیرد. فقط حواستان باشد که کتله‌خور ورودی دارد و باید بلیط بخرید. اگر با خودتان پول نقد داشته باشید که چه بهتر، اگر کارت‌خوان نداشتند، دست‌خالی برنمی‌گردید.
تاریخچه غار کتله خور
بعضی از منابع می‌گویند که قدمت غار کتله خور به ۱۲۰ میلیون سال قبل برمی‌گردد؛ اما بعضی از منابع دیگر زمان شکل‌گیری غار را به دوران سوم زمین‌شناسی یعنی حدود ۳۰ میلیون سال قبل نسبت می‌دهند. خلاصه که اختلاف‌نظر زیادی درباره قدمت این غار وجود دارد.
عکس از: سایت Google Maps
اولین کسانی که برای کشف کتله‌خور راهی زنجان شدند، گروهی از کوه‌نوردان و از اعضای باشگاهی به اسم «نیرو راستی» بودند. آن‌ها در بهار سال ۱۳۳۱ بخش‌های کوچکی از غار را کشف کردند و یکی از اعضای گروه به اسم «سید اسدالله جمالی» هم برای ثبت رسمی غار اقدام کرد.
همان‌طور که قبلا گفتم، غار آن‌قدر بزرگ است که بعضی از کارشناسان تصور می‌کنند، امکان اتصال آن به غار علی‌صدر هم وجود دارد. از سال ۱۳۳۱ به‌بعد فقط ۳ طبقه از غار کشف شده، درحالی‌که تعداد طبقات آن بیشتر از این حرف‌هاست و به نظر می‌رسد غار ۷ طبقه داشته باشد.
حالا از میان این ۴ طبقه کشف‌نشده و آن ۳ طبقه کشف‌شده، گردشگران فقط اجازه بازدید از یک مسیر حدود ۲کیلومتری را دارند که فقط یک‌سوم کل غار را تشکیل داده است.
– قدمت غار کتله خور
دایناسورها ۲۳۰ میلیون سال پیش، روی زمین پادشاهی می‌کردند و ۶۵ میلیون سال پیش منقرض شدند؛ اما کتله‌خور در طول ۱۲۰ میلیون سالی که از عمرش می‌گذرد با وجود تغییر و تحولات زیاد، هنوز پابرجاست. شاید پای یکی از این دایناسورها به غار باز شده باشد، کسی چه می‌داند.
عکس از: سایت Google Maps
چیزی که کتله‌خور را به غاری منحصربه‌فرد در ایران و دنیا تبدیل کرده، قدمت و وسعت و تعداد طبقه‌ها و همین‌طور تنوع و کیفیت قندیل‌هایی است که تا حالا در غار تشکیل شده است. این غار تقریبا با غار علی‌صدر هم‌سن است؛ اما آهک‌های کتله‌خور از آهک‌های غار علی‌صدر خالص‌تر است. همین خلوص باعث شده تا در بعضی جاها نور بی‌جانی از قندیل‌ها عبور کند که خودش صحنه‌ای رؤیایی برای گردشگران می‌سازد.
– نحوه شکل‌گیری غار
کتله‌خور از آنجایی شکل گرفت که آب‌های زیرزمینی در سنگ‌های آهکی کوهی به اسم «کوه ساقیزلو» نفوذ کردند و به‌آرامی و در سکوت آهک‌های درون سنگ‌ها و صخره‌ها را شستند. بعد از سال‌ها، این نفوذ ذره‌ذره آب، حفره‌هایی ایجاد کرد و باعث شکل‌گرفتن غاری شد که حالا می‌بینید.
عکس از: سایت Google Maps
کتله‌خور در منطقه‌ای مستطیلی‌شکل به ابعاد دوهزار در هزاروپانصد مترمربع شکل گرفته است و کارشناسان می‌گویند که عملکرد هوازدگی مکانیکی و نیروهای درونی دست‌به‌دست هم داده است تا تعدادی گسل متقاطع در این منطقه شکل بگیرد. بعدها به‌دلیل فراهم‌شدن شرایط، غارزایی شروع شده و کتله‌خور متولد شده است.
بخش‌های مختلف غار کتله خور زنجان
معبر ۷۰۰ متر اول غار حدود ۷۰ سانتی‌متر است؛ بنابراین اولین غارنوردها مجبور بودند این مسیر را سینه‌خیز بروند. شواهدی مثل پیداشدن اسکلت انسان در ۱۰۰متری ابتدای غار، زندگی انسان‌های نخستین در سال‌های خیلی دور را ثابت می‌کند. اسکلت‌ها هنوز هم در همین منطقه نگهداری می‌شود؛ اما نمی‌دانم گردشگرها اجازه بازدید دارند یا نه.
عکس از: سایت Google Maps
یکی از مهم‌ترین بخش‌های غار، ستون‌های آهکی بسیار عظیم آن است که نقش نگهدارنده سقف را بازی می‌کند تا مبادا سقف غار فرو بریزد؛ مثل زئوس که اطلس را تا ابد محکوم به نگه‌داشتن طاق آسمان بر فراز زمین کرد تا آسمان فرو نریزید و با زمین برخورد نکند، غار کتله خور زنجان هم ستون‌های آهکی را محکوم کرده تا سقف غار را نگه دارد تا با کف برخورد نکند و غار پابرجا بماند.
غار بخش‌های زیادی دارد که در ادامه فقط اسم آن‌ها را آورده‌ایم.
- میدان شیر خوابیده
- میدان بیستون
- میدان چهل‌ستون
- سه‌راهی کوهی
- میدان پنج‌شیر
- تالار عروس
- تونل قندیلی
- اتاق عقد
- پای فیل
- شتر با جهاز
- عروس و داماد
- میدان شمع
- دو جادوگر
- نخل سوخته
- میدان مریم مقدس
تصور می‌شود که علت انتخاب این اسم‌های عجیب، شباهت این بخش‌ها به موضوع اصلی نام‌گذاری است. این شباهت‌ها را تقریبا مدیون تجمع آهک‌ها به اشکال مختلف هستیم.
– ورودی غار و دالان‌ها و تالار
دهانه غار در ارتفاع هزاروهفتصدمتری از سطح دریا قرار گرفته. ورودی غار یک دهلیز چهارهزارمتری است که سقفی کوتاه دارد؛ البته چند دهلیز فرعی دیگر هم وجود دارد و بعد از آن‌ها دالانی وسیع (۹۵۰متری) قرار گرفته که سربالایی‌هایی به ارتفاع ۲ متر و چند گودال خشک دارد. وقتی از سربالایی عبور کنید، به تالاری پوشیده از ستون و چکنده و چکیده می‌رسید. حالا این چکنده و چکیده یعنی چه؟
عکس از: سایت Google Maps
چکنده اصطلاحی برای واژه علمی استالاگتیت‌هاست و چکیده اصطلاحی برای واژه علمی استالاگمیت‌هاست. چکنده‌ها شکل‌های مخروطی توپُر یا متخلخلی است که خودشان را از سقف غار آویزان می‌کند. چکیده‌ها هم درست زیر چکنده‌ها ایجاد می‌شود و مخروط‌های توپُر یا متخلخلی است که قاعده آن‌ها روی کف غار قرار می‌گیرد.
در کتله‌خور، تالار بلورین به تالار ستون‌ها چسبیده و در دل آن چاهی به عمق ۸ متر شکل گرفته است که احتمالا محلی برای خروج آب‌های فرورو بوده که به کمک عوامل دیگر غار را ساخته‌اند.
– قندیل‌های غار کتله خور
کتله‌خور نه‌تنها به‌دلیل تعداد طبقات، بلکه به‌دلیل کیفیت عالی قندیل‌ها و بلورها هم به‌عنوان یکی از اولین غارهای آهکی زیبای جهان شناخته می‌شود. قندیل‌های غار با گذشت زمانی طولانی و شاید میلیون‌ها سال در گذرگاه‌های اصلی و دالان‌ها شکل گرفته است و به‌صورت مخروط ایستاده و برعکس است. بعضی از قندیل‌ها به‌دلیل وجود درصد متفاوتی از ناخالصی، رنگ‌های متنوع دارد.
عکس از: سایت Google Maps
جالب اینجاست که قندیل‌های با درصد پایین‌تری از ناخالصی و ترکیبات مختلف، مثل بلورهای شیشه‌ای، شفاف است و همین بلورها هم وجه تمایز کتله‌خور با دیگر غارهای آهکی جهان است. این قندیل‌های شفاف و رنگی خودشان به ستونی عظیم تبدیل شده است که سقف غار را دودستی چسبیده و اجازه نمی‌دهد، عواملی مثل گسل‌ها و زمین‌لرزه، آب در دل سقف کتله‌خور تکان بخورد.
وضعیت آب‌وهوای غار
آب‌وهوای غار در بخش‌های مختلف، تفاوت زیادی دارد؛ برای مثال، به‌دلیل چرخش هوا تا چهارهزارمتری، ورودی تقریبا خنک بوده و دمای آن معمولا بالاتر از ۱۱ درجه سانتی‌گراد است. در بعضی از بخش‌های داخلی، میزان رطوبت حتی به ۹۰درصد هم می‌رسد.
عکس از: سایت Google Maps
علت خشکی غار کتله خور
یافته‌ها نشان داده که غار کتله خور زنجان در مراحل اولیه شکل‌گیری، غاری آبی بوده؛ اما بعد از مدتی توده‌های عظیمی از سنگ‌ها از توده اصلی جدا شده است. تشکیل طبقات متعدد هم باعث شده تا آب از طبقه‌های بالایی به طبقه‌های پایینی نفوذ کند و در نتیجه طبقه در دسترس برای بازدید، خشک باشد.
عجایب و شگفتی‌های غار
بعضی از شواهد، نظریه‌ها و بررسی‌ها نشان داده که ممکن است، غار کتله خور در نهایت به غار علی‌صدر متصل شود؛ البته این موضوع در حد یک نظریه است و هنوز واقعا کسی نتوانسته به انتهای این غار دست پیدا کند.
عکس از: سایت Google Maps
یکی دیگر از عجایب کتله‌خور، تعداد طبقات آن است. تعداد غارهای آهکی که چند طبقه داشته نه فقط در ایران، بلکه در سراسر دنیا بسیار کم است. بعضی کارشناسان گفته‌اند که ممکن است کتله‌خور ۷ طبقه داشته باشد؛ بنابراین این غار با داشتن ۷ طبقه یکی از عجایبی است که مثل آن را در هیچ‌جای دنیا نمی‌شود پیدا کرد؛ البته تا حالا فقط ۳ طبقه از این ۷ طبقه کشف شده و خیلی تا اثبات این نظریه مانده است.
جانوران ساکن غار
تنها جانوری که در داخل غار به چشم دیده می‌شود، خفاش‌ها هستند؛ البته جانوران ریز زیاد دیگری هم هستند؛ اما خب نمی‌شود آن‌ها را با چشم غیرمسلح دید. یکی از دلایلی که هیچ جانور دیگری غیر از خفاش در کتله‌خور زندگی نمی‌کند، نبود نور کافی و کمبود مواد غذایی در غار است.
عکس از: سایت Google Maps
وجه تسمیه غار کتله خور
در بعضی از مناطق غربی کشور مثل زنجان، به کوه‌هایی که ارتفاع کمی دارند، «کتله» می‌گویند. به نظر می‌رسد وجه تسمیه یا ریشه‌شناسی غار داستان ما هم از همین جا آمده باشد. کتله‌خور در یکی از این کوه‌های کم ارتفاع قرار گرفته و خورشید هم از پشت آن طلوع می‌کند و به‌جای «کتله خورشید» کمی آن را ساده کردند که در نهایت به «کتله‌خور» تبدیل شد.
عکس از: سایت Google Maps
البته یک نظریه دیگر هم هست که می‌گوید، «کتله» به معنای «غار کوچک» و «خور» به این معناست که این غار به غارهای کوچک دیگری منتهی می‌شده است؛ پس «کتله‌خور» می‌تواند به معنای «خوردن به کتله‌های دیگر» هم باشد.
مجسمه‌های آهکی غار کتله خور
یکی ازمهم‌ترین بخش‌های غار که توجه مخاطبان و گردشگران را به خود جلب می‌کند، مجسمه‌های آهکی است. این مجسمه‌ها در طی قرن‌ها ریزش آب و آهک شکل‌های اتفاقی به خود گرفته است. من و شمایی که برای بازدید از غار می‌رویم، ممکن است هرکدام از این مجسمه‌های آهکی را به یک شکلی ببینیم.
عکس از: سایت Google Maps
همین هم ماجرای گشت‌وگذار در غار را برای شما و دوستانتان جذاب‌تر می‌کند؛ چون هرکدام از شما از دید خودتان به مجسمه‌ها نگاه می‌کنید و انسان یا حیوانی متفاوت را در دل آن‌ها می‌بینید.
آن‌هایی که قبل از ما سعادت بازدید از غار را داشتند، خودشان روی مجسمه‌ها اسم گذاشته‌اند. این اسم‌ها را از روی شباهت زیاد مجسمه‌ها به یک اتفاق، انسان یا حیوان انتخاب کردهاند؛ پس ممکن است بعد از شنیدن اسم آن‌ها، آن انسان و حیوان در قالب مجسمه برای شما نمود پیدا کند. از بین مجسمه‌های زیادی که در غار می‌بینید، می‌خواهیم به بعضی از زیباترین و محبوب‌ترین آن‌ها اشاره کنیم.
- شیر خوابیده
- پای فیل
- شتر با جهاز
- عروس و داماد
- دو جادوگر
- نخل سوخته
عکس از: سایت Google Maps
با وجود این مجسمه‌ها حتی در بازدید از غار، احساس تنهایی هم نمی‌کنید؛ چون وقتی ناگهان سرتان را برگردانید، عروس و دامادی را می‌بینید که مثل مجسمه گوشه‌ای ایستاده‌اند یا شتری با جهاز را می‌بینید و آن‌طرف‌تر یک نخل سوخته شما را به یاد نخلستان‌های جنوب می‌اندازد.
اینکه مجسمه‌ها میلیون‌ها سال طول کشیده تا به این شکل در نظر ما ظاهر شوند، خودش یکی از عجایبی است که غار کتله خور به شما نشان می‌دهد. صدای چکه‌‌کردن قطره‌های کوچک آب که سال‌های سال با آهک‌ها عجین شده و مثل میکل‌آنژ هنرشان را در کالبد انسان‌ها و حیوان‌ها دمیده است، غار را رؤیایی می‌کند. اصلا مگر کسی باورش هم می‌شد که یک غار بتواند مجسمه‌ساز شود؟
بخش‌های مختلف غار کتله خور
آن بخش‌هایی از غار کتله خور زنجان که کشف شده، به ۳ بخش اصلی تقسیم کردند که به شرح زیر است.
– فرهنگی
بخش فرهنگی غار در قسمت جنوبی قرار گرفته و یکی از اصلی‌ترین قسمت‌های آن، دالانی است که از آن برای برگزاری مراسم‌های مختلف استفاده می‌کنند. با وجود اینکه دالان بخش فرهنگی کاملا طبیعی است؛ اما هیچ راه خروجی نداشت، آن راه خروجی که حالا می‌بینید، به‌صورت مصنوعی در دل غار کنده‌اند.
شما خودتان تصورش را هم می‌کردید که روزی مراسم را در غار برگزار کنند؟
