راستین گشت | مجله و پایگاه گردشگری
همیشه اسم کرمان که می‌آید یا فکر کردن به درازکشیدن روی شن‌های نرم و داغ کویر لوت و شهداد و تماشای آسمان پاک و پرستاره شب آن لبخند به لبم می‌آورد یا یادآوری طعم و عطر کلمپه و کماچ کرمانی چند دقیقه‌ای من را از زمان و مکان جدا می‌کند! قشنگی‌ها و دیدنی های کرمان به همین جا محدود نمی‌شود. کرمان کلی جاذبه طبیعی و تاریخی برای طبیعت‌گردها و عاشقان داستان‌ها و افسانه‌های تاریخی در چنته دارد. یکی از دیدنی‌های خیلی قدیمی و تاریخی گنبد جبلیه کرمان است.
اگر بگویم ارگ بم نبود گنبد جبلیه نماد کرمان می‌شد، اصلا اغراق نکرده‌ام. این بنای هشت‌ضلعی و گنبد سنگی‌اش یکی از مرموزترین بناهای تاریخی کرمان و یادگار امپراطوری ساسانی است که داستان‌ها و افسانه‌های زیادی را در دل خود جای داده است. گنبد جبلیه به‌جز معماری و شکل و شمایل جالبش و تاریخ و فرهنگی که با خود حمل می‌کند، به خاطر وجود موزه سنگ و کتیبه‌های چند هزار ساله داخلش توجه گردشگران زیادی را به خود جلب کرده است.
حتما تا حالا حسابی کنجکاو شدید و دوست دارید زودتر بدانید گنبد جبلیه کجاست و چه طور باید به آنجا سفر کنید. صبور باشید و قدم‌به‌قدم با من پیش بیایید تا همه چیز را درباره تاریخچه و معماری این گنبد در مجله گردشگری علی‌بابا برایتان بگویم.
بهترین مسیر دسترسی به گنبد جبلیه چه مسیری است؟
ساعت کاری موزه سنگ کرمان چه وقت است؟
معرفی گنبد جبلیه
اگر به کرمان بروید و درمورد جاهای دیدنی آن از مردم محلی سوال کنید بدون شک گنبد جبلیه یکی از اولین جاهای دیدنی کرمان است که به شما معرفی می‌کنند.
گنبد جبلیه یک سازه سنگی با پلان هشت‌ضلعی است که طاقنماهای متعددی دارد. اطراف این بنای تاریخی هیچ دیوار و حصاری کشیده نشده و اگر خودتان را به شرق کرمان و سمت کوه‌های صاحب‌الزمان برسانید از فاصله دور هم خودش را به شما نشان می‌دهد.
عکس از: سایت danair
روی هر کدام از هشت ضلع این بنا یک در وجود دارد که الان به خاطر قدمت زیاد گنبد و مراقبت و جلوگیری از تخریب آن، فقط یکی از آن‌ها باز است و بقیه درها با سنگ پوشانده شدند. وقتی وارد این بنا می‌شوید، موزه سنگ و تعدادی سنگ قبر را می‌بینید که از دوره‌های تاریخی مختلف در این اینجا جمع شده‌اند.
عکس از: سایت yjcnews
باقی‌مانده‌های خیلی ناچیزی هم از گچ‌بری‌ها و تزیینات هنرمندانه روی دیوارها باقی ماندند که حتما چند صد سال قبل در دوره رونق این بنا، زیبایی و شکوه بی‌نظیر و متفاوتی داشته‌اند.
اگر گنبد جبلیه را فقط در عکس‌ها دیده‌اید شاید به نظرتان خیلی بزرگ نیاید اما این بنا حدود ۱۸متر، یعنی تقریبا به اندازه یک ساختمان چهار یا پنج طبقه، ارتفاع و ۴۰۰ متر مساحت دارد. یکی از چیزهای که باعث شده گنبد جبلیه در این همه سال قد برافراشته و باصلابت سر پا بماند مواد و مصالح عجیبی است که در ساخت آن استفاده شده است.
عکس از: سایت danair
در اطراف و محوطه گنبد جبلیه فضای سرسبز و گل‌کاری‌های رنگارنگی وجود دارد که در فصل بهار و تابستان می‌توانید از آفتاب سوزان کرمان به سایه درختان سرو و کاج سربه‌فلک کشیده آن پناه ببرید.
تاریخچه گنبد جبلیه
گنبد جبلیه رازدار خوبی است و اسرار زیادی را در صندوقچه دلش پنهان نگه داشته و چیز زیادی از سرگذشتش را بروز نمی‌دهد؛ به خاطر همین هم افراد زیادی با بررسی زیروبم این گنبد نظریات مختلفی را درمورد قدمت، زمان ساخت و کاربری این بنا در گذشته ارائه کرده‌اند.
حرف و حدیث درباره این گنبد زیاد است و دقیقا مشخص نیست که چه کسی و در چه سالی اولین خشت را برای بنای این گنبد نهاد ولی با کمی دقت در معماری ساسانی‌گونه این بنا می‌شود حدس‌هایی زد.
عکس از: سایت wikipedia
در معماری ساسانی استفاده از سنگ و مصالح بومی و گنبد و نیم‌گنبد در ساختمان‌ها به‌وفور به چشم می‌خورد. شکل کلی گنبد جبلیه هم خیلی به این سبک نزدیک است و با زبان بی‌زبانی خودش را جزو آثار دوره ساسانی معرفی می‌کند. خیلی از باستان‌شناس‌ها هم با این نظریه موافق هستند و به دلیل همین شباهت حدس زده‌اند که گنبد جبلیه حداقل از ۲ هزار سال قبل در دوره ساسانی به ما رسیده است.
دسته دیگری هم هستند که با استناد به اسم گنبد جبلیه آن را متعلق به دوره ساسانی می‌دانند. آن‌ها می‌گویند که کلمه «جبل» در اصل «گبر» به معنای زرتشتی که آیین ساسانیان است، بوده که بعدا در تحولات زبانی «گ» به «ج» تبدیل شده است و نام این گنبد را هم در اصل « گنبد گبری» می‌دانند.
عکس از: سایت wikipedia
گروه دوم می‌گویند اسم گنبد جبلیه اولین بار در کتاب‌ها و آثار قرن ۸ و ۹ آمده پس در زمان سلجوقیان ساخته شده است. هر کدام از این نظریه‌ها موافقان و مخالفان خودشان را دارند ولی با شواهدی که گفتم اینکه گنبد جبلیه در اواخر دوران ساسانی ساخته و در دوران سلجوقی مرمت شده بیشتر با عقل جور درمی‌آید.
یکی دیگر از رازهای سربه‌مهر درباره گنبد جبلیه کرمان هدف ساخت این بناست. بعد از گذشت این همه سال هنوز هم کسی نمی‌داند که دقیقا برای چه و با چه هدفی این بنا ساخته شده است. بعضی‌ها احتمال دادند که گنبد جبلیه قبلا به عنوان آتشکده و محل عبادت زرتشتیان استفاده می‌شده و بعدا هم یکی از زرتشیان معروف را در آنجا دفن کردند. بعضی دیگر هم گفته‌اند که گنبد جبلیه در زمان مغولان ساخته شده و به عنوان پرستشگاه بودایی از آن استفاده شده است.
عکس از: سایت danair
به هر حال این بنا با هر هدفی که ساخته شده باشد، شاهد حوادث و اتفاقات زیادی بوده و توانسته در این سال‌ها با وجود زخم‌هایی که در اثر حوادث طبیعی مثل باران و باد و سیلاب‌ها دیده، خودش را سرپا نگه دارد.
عکس از: سایت yjcnews
گنبد جبلیه کرمان یا همان گنبد گبری آخرین بار در سال ۱۳۸۳ مرمت شد و حالا با عنوان موزه سنگ و محلی برای نگهداری کتیبه‌های ارزشمند و قدیمی به حیات خودش ادامه می‌دهد.
در حال حاضر این گنبد یک جاذبه تاریخی مهم در کرمان به حساب می‌آید، گردشگران زیادی را به خود جذب می‌کند و به‌جز آن یک تفرجگاه محبوب در بین مردم کرمانی است که در اعیاد و مراسمات خاص و اوقات فراغتشان در آنجا دور هم جمع می‌شوند.
عکس از: سایت wikipedia
علت نام‌گذاری گنبد
گنبد جبلیه در بین مردم کرمان به نام‌‌های جبل سنگ، گنبد گبری، گنبد گنج و گنبد زیگ هم مشهور است. کلمه «جبل» در زبان عربی به معنی «کوه» است و از آنجایی که این بنا در دامنه‌های کوه صاحب‌الزمان قرار گرفته و تماما از سنگ ساخته شده است می‌توان فهمید که داستان پشت اسم این گنبد به خاطر مکان یا جنس این بنا است.
عکس از: سایت yjcnews
ماجرای کتیبه‌های کشف‌شده در گنبد جبلیه
قضیه از این قرار است که در مراحل تعمیر و مرمت گنبد جبلیه کرمان، تعدادی کتیبه و سنگ‌نوشته کشف شد. یکی از قدیمی‌ترین و باارزش‌ترین آن کتیبه‌ها که از قرن ۵ و دوره سلجوقیان به ما رسیده «سنگ عصین» یا «سنگ رعدوبرق» است که نوشته‌های روی آن به خط کوفی است.
عکس از: سایت danair
موضوع این کتیبه بنای یادبود مسجدی در آبدر اشکان یا اشکون در شهر رابر کرمان است که فردی به نام عبدالله بن یوسف در دوران حکومت آل بویه دستور ساخت آن را داد. به خاطر همین هم این سنگ‌نوشته به کتیبه مسجد آبدر اشکان یا سنگ هزار ساله رابر مشهور است.
عکس از: سایت wikipedia
کتیبه دیگری که در گنبد جبلیه نگهداری می‌شود یک سنگ قبر کوچک، به ابعاد یک ورق کاغذ است که دو بخش دارد؛ یک کادر در وسط سنگ و یک حاشیه در دورتادور سنگ قبر. در قسمت حاشیه این کتیبه چند آیه از قرآن و بخشی از سوره آل عمران و در کادر محرابی شکل آن نام متوفی و تاریخ فوتش نوشته شده است. یکی از کشاورزان کرمانی به نام احمد ییلاقی در سال ۱۳۷۷ آن را پیدا کرد و به سازمان میراث فرهنگی کرمان تحویل داد.
به غیر از این کتیبه‌ها چند وقف‌نامه سنگی هم در گنبد جبلیه نگه داشته می‌شود. سنگ‌نوشته وقف آتشکده روستای قناتغستان یکی از این وقف‌نامه‌های سنگی است.
عکس از: سایت danair
قبرهای داخل بنا برای چه کسانی است؟
در بنای گنبد جبلیه کرمان علاوه بر کتیبه‌ها، چند سنگ قبر از دوره‌های تاریخی مختلف به نام افراد سرشناس وجود دارد. یکی از سنگ قبرها متعلق به میرزا آقاخان کرمانی، پسر احمد علی خان کرمانی، نویسنده کتاب «تاریخ کرمان وزیری» است که خودشان را در نسب به قراختاییان کرمان می‌رساندند.
عکس از: سایت danair
یک سنگ قبر هم از دوره سلجوقی به جا مانده که به نام خواجه اتابک است. خواجه اتابک بروبیایی برای خودش در دستگاه سلجوقی دست‌وپا کرده بود و در نهایت در قرن ششم از دنیا رفت.
معماری گنبد جبلیه
یکی از جذاب‌ترین ویژگی‌های گنبد جبلیه مواد و مصالح به کار رفته در ساختمان این بنا هستند. اگر الان کسی به شما بگوید ساختمانش را با ترکیبی از سنگ، خاکستر، تخم‌مرغ و شیر شتر ساخته حتما از تعجب شاخ درمی‌آورید!
عکس از: سایت wikipedia
ماجرا برایتان جالب‌تر می‌شود وقتی بدانید مردم کرمان و برخی از کارشناسان می‌گویند بنای گنبد جبلیه دقیقا با استفاده از همین ترکیب ساخته شده و به همین دلیل است که در این چند صد سال این گنبد، مستحکم و استوار بر جای خود باقی مانده است.
این بنای هشت‌ضلعی در نمای بیرونی به سه بخش اصلی تقسیم می‌شود که گنبد آجری بر روی بالاترین طبقه قرار دارد. هنگام مرمت این گنبد دیوارهای این بنا تماما از سنگ لاشه و ملات گچ ساخته شدند و از داخل ساختمان هم با آهک پوشانده شدند.
پلان هشت‌ضلعی
پایین‌ترین قسمت گنبد جبلیه دیوارهای هشت‌ضلعی هستند. همان‌طور که قبلا هم گفتم پلان کلی ساختمان به شکل هشت‌ضلعی با دیوارهای ضخیم است که روی هر کدام از اضلاع یک درب به پهنای دو متر وجود داشته که در حال حاضر فقط یکی از آن‌ها باز است و جلوی هفت درب دیگر برای مراقبت از بنا با دیوار گرفته شده است.
عکس از: سایت wikipedia
در بالای هر درب هم یک دریچه وجود دارد که هم نور داخل بنا را تامین می‌کند هم برای تهویه و گردش هوا در داخل بنا کاربردی هستند.
بالای درب‌ها در هر ضلع یک طاق‌نمای قوس‌دار و بزرگ و داخل آن طاق‌نماها، یک لوح تزیینی دیده می‌شود. در دو طرف طاق‌نما هم در قسمت بالا دو لوح مستطیلی و در قسمت پایین دو لوح قوس‌دار وجود دارد. این لوح‌ها به‌جز اینکه جنبه تزیینی دارند برای کاهش بار بنا در داخل قوس‌ها استفاده شده‌اند.
عکس از: سایت danair
حلقه‌های میانی
بین گنبد و قسمت پایین ساختمان حلقه میانی با عرض ۱.۵ متر قرار دارد که ادامه ساختمان با قطر کمتری از قطر اصلی بنا به شکل یک شانزده‌ضلعی روی آن ساخته شده است. در وسط اضلاع یکی‌درمیان یک نورگیر به شکل طاق‌نما قرار دارد.
عکس از: سایت wikipedia
نمای بیرونی بنا
نمای بیرونی گنبد جبلیه در قسمت بالایی گنبد که محل قرارگیری گنبد است تکمیل می‌شود. در این طبقه هم یک متر عقب‌نشینی نسبت به طبقه قبل دیده می‌شود. در طبقه آخر این ساختمان یک سازه ۲۳ ضلعی با ۲۴ لوح مستطیلی قرار دارد.
عکس از: سایت wikipedia
گنبد تاریخی کرمان
اصلی‌ترین قسمت این بنا گنبد تک‌لایه آن است. قطر گنبد ۱۲ متر و ارتفاع آن ۸ متر است، از آجرهای سفیدرنگ تشکیل شده و یک نورگیر در وسط آن قرار دارد. درمورد تک‌لایه بودن گنبد دو نظر متفاوت وجود دارد؛ بعضی‌ها می‌گویند لایه دوم بعدها از بین رفته و بعضی دیگر می‌گویند کار ساخت لایه دوم نیمه‌کاره رها شده است.
عکس از: سایت wikipedia
داخل بنا
در فضای داخلی بنا نقش‌ونگار، گچ‌بری و تزیینات آنچنانی وجود ندارد و اگر هم وجود داشته از بین رفته است. طاق‌نما یا قوس‌های تیزدار و لوح‌های تزیینی در داخل بنا تقریبا تنها تزیینات گنبد جبلیه به شمار می‌‌آیند.
عکس از: سایت wikipedia
موزه سنگ کرمان
در زیر گنبد جبلیه در حال حاضر گنجینه بزرگی از کتیبه‌ها، و حجاری‌های قدیمی از دوره‌های مختلف تاریخی با عنوان موزه سنگ قرار دارد. علاوه بر کتیبه‌هایی مثل کتیبه مسجد آبدر کاشان و سنگ قبرهای تاریخی بیشتر از ۱۰۰ نوع سنگ حجاری شده در آنجا قرار دارد.
عکس از: سایت yjcnews
درِ این موزه همه روزه به‌جز تعطیلات از ساعت ۹ صبح تا ۶ عصر به روی گرئشگران باز است. فقط یادتان باشد که برای بازدید از موزه باید بلیط تهیه کنید.
نکات بازدید از گنبد جبلیه
مثل هر سفری در سفر به کرمان و بازدید از جاهای دیدنی آن هم باید به فرهنگ مردم بومی احترام بگذاریم و مراقب طبیعت اطراف و آثار تاریخی باشیم.
بازدید از محوطه گنبد هم رایگان است و محدودیت ساعت ندارد.
عکس از: سایت yjcnews
گنبد جبلیه کجاست؟
آدرس گنبد گبری: شهر کرمان، خیابان شهدا
عکس از: سایت yjcnews
لوکیشن گنبد جبلیه روی گوگل مپ
اگر می‌خواهید با ماشین شخصی به گنبد جبلیه بروید بهترین راه این است که به سمت شرق کرمان حرکت کنید و خودتان را به خیابان زرسیف و سپس شهدا برسانید. کوه‌های صاحب‌الزمان نشانه نزدیک شدن به گنبد است. برای اینکه راه را گم نکنید می‌توانید ادامه مسیر را به کمک نقشه گوگل مپ طی کنید.
فاصله تهران تا کرمان با هواپیما، ماشین و قطار
اگر اهل تهران هستید و هوای سفر به کرمان به سرتان زده هم زمینی هم هوایی می‌توانید به کرمان سفر کنید. اگر اهل ماجراجویی در سفر هستید سفر با ماش
منبع: علی بابا
