باغ ایرانی تهران؛ بهشتی پنهان در قلب پایتخت

همه ما ایرانی‌ها حتی برای یک بار هم که شده نام باغ ایرانی به گوشمان خورده است. خیلی از ما با شنیدن این نام اولین سوالی که به ذهنمان خطور می‌کند، این است. این باغ کجاست؟ همان طور که می‌دانید این باغ ازجمله آثار تاریخی و بی‌نظیر ایرانی‌ها به شمار می‌رود و سبک معماری و طراحی آن خاص و منحصربه‌فرد است. شاید در نگاه اول با دیدن یا شنیدن نام باغ یاد باغ فین کاشان، باغ ارم شیراز یا باغ چهل‌ستون اصفهان بیفتید، اما باید بگوییم که در این مطلب قصد داریم به این باغ قدیمی، پنهان در قلب تهران بزرگ را به شما معرفی کنیم.

تهران همیشه آلوده و پرترافیک جاذبه‌های گردشگری زیادی دارد که برای فرار از آلودگی هوا و شلوغی شهر حتی برای چند ساعت هم که شده، می‌تواند حال‌وهوای شما را کمی عوض کند! در ادامه این مطلب از مجله گردشگری راستین گشت همراه ما باشید تا هرآنچه را که باید درباره بوستان ایرانی تهران بدانید، با شما در میان بگذاریم.

بوستان ایرانی تهران کجاست؟

این اولین سوالی است که به ذهن هر گردشگری خطور می‌کند. در پاسخ به این سوال که باید گفت این بوستان تهران در خیابان شیخ بهایی و در قلب محله قدیمی ده ونک تهران جای گرفته است. بوستان باغ ایرانی تهران ویژگی‌های عناصر معماری باغ های ایرانی تاریخی را دارد و نحوه چیدمان درختان و حوضچه‌ها و آبراه‌های به‌راحتی تداعی‌گر باغ های ایرانی معروف‌اند. برای رسیدن به بوستان ابتدا باید به خیابان شیخ بهایی شمالی بروید . این بوستان در منطقه ۳ تهران، ده ونک،۲۰ متری پیروزان، کوچه شهید صابری قرار دارد.

باغ ایرانی در گوگل مپ

بازدید از این باغ رایگان است. اگر با خودروی شخصی برای بازدید باغ زیبای قلب تهران می‌روید، نگران پارک خودرو نباشید، چرا که از خوبی‌های این بوستان این است که پارکینگ عمومی رایگان دارد و با وجود ازدحام زیاد خودروها در خیابان‌ها، با مشکل جای پارک مواجه نخواهید شد.

برای بازدید از این باغ تهران در ده ونک محدودیت زمانی ندارید، اما بهتر است که در روشنایی روز به این باغ بروید تا بتوانید از مناظر زیبای آن لذت ببرید. اگر به عکاسی علاقه دارید باید به شما بگوییم این باغ محلی عالی برای ثبت عکس‌های فراموش‌نشدنی محسوب می‌شود.

ورودی و خروجی‌های بوستان

بوستان ایرانی سه ورودی مختلف دارد که به‌عنوان خروجی نیز از آن‌ها استفاده می‌شود. ورودی و خروجی‌های این بوستان از آجرهای قرمز رنگ، لوستر سبزرنگ و طاق به سبک معماری ایرانی و سازه‌های مشبک تشکیل شده است. ورودی اصلی باغ در قسمت جنوبی آن قرار دارد. همچنین، دو ورودی دیگر باغ را می‌توانید دو طرف دیگر آن ببینید، یکی از ورودی‌ها در بخش شرقی و دیگری در بخش غربی آن قرار دارند.

هنگام رسیدن به ورودی‌های باغ ممکن است دیوارهای تازه‌ساخت این بوستان و نام «مهندس علی‌محمد مختاری» که در سردر ورودی باغ نوشته شده، نظرتان را جلب کند و از خود بپرسید چرا عنوان این بوستان در سردر ورودی «مهندس علی‌محمد مختاری» است؛ اما با عنوان باغ ایرانی شناخته می‌شود؟!

وقتی کمی جلوتر بروید و وارد بوستان شوید با دیدن درختان سربه‌فلک‌کشیده این باغ که قدمتی دیرینه دارند و طراحی فضای داخل بوستان که تمام ویژگی‌های این باغ را در خود جای داده به‌علت شهرت این بوستان به نام «باغ ایرانی» پی خواهید برد!

همچنین، دلیل اینکه نام «مهندس علی‌محمد مختاری» در ورودی باغ دیده می‌شود، این است که این بوستان توسط ایشان طراحی شده و در واقع ایده و مهندسی آن متعلق به ایشان است. وجود آبراه‌ها به‌همراه چندین فواره و حوض، کوشک واقع در وسط باغ و تقارن ساختار باغ همگی موجب شایستگی عنوان باغ ایرانی برای این بوستان شده‌ است.

چطور به باغ ایرانی بروید؟

مسیرهای دسترسی و وسایل حمل‌ونقل عمومی متعددند و بستگی به این دارند که از کجای شهر تهران می‌خواهید به باغ ایرانی بروید؛ اما در مجموع برای رفتن به باغ می‌توانید از مترو، اتوبوس، تاکسی، اسنپ و تپسی یا خودروی شخصی استفاده کنید. بازدید از باغ با وسایل نقلیه عمومی بهترین راه این است که خود را به میدان ونک برسانید و از راننده‌های ایستگاه ونک برای رسیدن به باغ ایرانی راهنمایی بگیرید.

برای رسیدن به میدان ونک با استفاده از مترو نزدیک‌ترین ایستگاه‌های مترو، ایستگاه مصلی امام خمینی یا ایستگاه حقانی است. همچنین، اگر می‌خواهید با اتوبوس‌های بی. آر. تی. تا میدان ونک بروید، می‌توانید به خیابان ولی‌عصر بروید و در آنجا سوار اتوبوس‌های بی. آر. تی. بشوید که از میدان ونک عبور می‌کنند.

علاوه بر این می‌توانید وقتی به میدان ونک رسیدید، از سمت شمال وارد خیابان ولی‌عصر شوید. پس از کمی پیاده‌روی از سمت چپ به خیابان خدامی وارد شده و در پایانه تاکسی ده ونک سوار تاکسی شوید. اگر به راننده تاکسی بگویید که می‌خواهید به باغ ایرانی بروید شما را در خیابان صابری پیاده می‌کند. وقتی به خیابان صابری رسیدید با کمی پیاده‌روی به ورودی اصلی باغ ایرانی خواهید رسید.

تاریخچه باغ ایرانی ونک

این بوستان مساحت تقریبی ۳ هکتار و نیم دارد که حدود ۲ هکتار و نیم آن به فضای سبز اختصاص داده شده است. این باغ توسط مهندس علی‌محمد مختاری که نامش روی سردر این باغ به چشم می‌خورد، با الهام از سبک و عناصر معماری باغ های ایرانی سنتی احداث شده است.

در ساختار باغ ایرانی از جاهای دیدنی تهران یا بوستان علی‌محمد مختاری مجموعه‌ای از اِلمان‌های باغ  سنتی که عبارت‌اند از تقارن هندسی، حوض‌، آبراه و فواره‌های میان آبراه‌ها، سردرهای طاقی‌شکل، سازه‌های مشبک سنتی ایرانی، درختان کاج و سرو سیمین کهن به‌وضوح حاکی از الهام این بوستان از باغ‌ها و گلستان‌هایی با معماری ایرانی است.

بخش‌های مختلف باغ ایرانی

بوستان باغ ایرانی ده ونک تهران متشکل از بخش‌های مختلفی است که به ترتیب زیر است:

ورودی‌های باغ

سه ورودی که عبارت‌اند از ورودی اصلی واقع در بخش جنوبی باغ و ورودی‌های شرقی و غربی باغ. هریک از این ورودی‌ها سردر مختص خود با سبک و سیاق معماری ایرانی را دارند.

حوض‌ها و فواره‌ها

حوض‌ها، آبراه‌ها و فواره‌های آن از المان‌های اصلی باغ به شمار می‌روند. هنگام ورود به حوض‌ها، آبراهه‌های آبی‌رنگ که در سرتاسر باغ امتداد یافته‌ است و فواره‌های میان آن به‌سرعت نظر شما به خود جلب می‌کند. این آبراهه‌ها به حوض مربعی‌شکل میانی می‌رسد و منظره‌ای فوق‌العاده در بوستان ایجاد کرده‌ است. بزرگ‌ترین حوض باغ در مقابل کوشک اصلی قرار گرفته است. در مجموع تمام باغ‌های ایرانی شامل ویژگی‌هایی از قبیل ساختار هندسی، جوی آب، درختان بلند و کوشک میانی است که همه این‌ها را می‌توانید در بوستان باغ ایرانی ده ونک تهران ببینید.

کوشک اصلی

در این بوستان می‌توانید کوشک باغ یا عمارت اصلی را در بخش شمالی آن مشاهده کنید. در ابتدا این کوشک کاربری کافه و رستوران داشت؛ اما بعد از تغییر کاربری، امروزه این کوشک به کتابخانه‌ای دنج برای آقایان تبدیل شده است. البته کتابخانه‌ای دیگر نیز در این باغ وجود دارد که به خانم‌ها اختصاص داده شده است. بخش دیگری از کوشک اصلی هم برای امور اداری باغ در نظر گرفته شده است. همچنین می‌توانید بزرگ‌ترین حوض این باغ را که آبراهه‌ها به آن می‌رسند، در مقابل کوشک اصلی ببینید.

طاق میانی

طاق میانی باغ نیز با سبک و سیاق معماری سنتی ایرانی احداث شده و تنها با یک نگاه طاق‌های تاریخی ایرانی را به یاد بیننده می‌اندازد. طاق میانی باغ در مقابل کوشک اصلی و در مجاورت حوض‌های میانی باغ قرار دارد که ازجمله منظره‌های دلخواه بازدیدکنندگان برای عکاسی محسوب می‌شود.

کتابخانه

بوستان ایرانی ده ونک تهران یا بوستان مهندس علی‌محمد مختاری از دو کتابخانه دارد که یکی از آن‌ها در کوشک اصلی باغ قرار دارد و به آقایان اختصاص داده شده است و کتابخانه خانم‌ها در محوطه باغ قرار گرفته است. کتابخانه باغ ایرانی جمعه‌ها و در ایام تعطیلات رسمی تعطیل است؛ اما در روزهای عادی هفته از شنبه تا چهارشنبه از ساعت ۸ صبح تا ۸ شب و پنجشنبه‌ها از ساعت ۸ صبح تا ۶ بعد از ظهر باز است.

تفریح در باغ زیبای ایرانی

این باغ  تفریحات متنوعی دارد و فعالیت‌ها و تفریحاتی که می‌توانید در این باغ از آن لذت ببرید از قبیل زیرند:

• عکاسی
• پیک‌نیک
• فعالیت های ورزشی
• تماشای پرنده‌ها و گیاهان
• جشنواره لاله‌ها در فصل بهار
• خواندن کتاب در کتابخانه باغ
• قدم‌زدن در زیر سایه درختان و در کنار آب‌نماها
• امکانات بوستان باغ ایرانی

بوستان ایرانی نیز مانند دیگر بوستان‌های تهران امکانات مختلفی برای نیازهای بازدیدکنندگان فراهم کرده است. برخی از امکانات بوستان باغ ایرانی به ترتیب زیر است:

• نیمکت و سکوهایی برای نشستن
• کتابخانه برای خانم‌ها و آقایان
• زمین بازی کودکان
• سرویس بهداشتی
• سطوح شیب‌دار
• وسایل بدنسازی
• آب آشامیدنی
• زمین ورزشی
• نمازخانه
• آلاچیق

دیدنی‌ های اطراف بوستان باغ ایرانی

• نمایشگاه بین‌المللی تهران ۵.۴ کیلومتر
• سینمای اریکه ایرانیان ۵.۱ کیلومتر
• پارک آب و آتش ۵.۷ کیلومتر
• پارک ملت  ۴.۶ کیلومتر
• برج میلاد ۶.۸ کیلومتر
• و….

گونه های گیاهی باغ

گرچه شکل امروزی باغ تهران بازسازی شده است، اما در طراحی و ساخت فضای سبز این بوستان از درختان قدیمی باغ محافظت شده است. در میان گونه‌های گیاهی باغ ایرانی گیاهانی از قبیل برگ نو، برگ بو، زرشک، شیر خشت، مورد، پیراکانتا، انواع گل‌های رز، نسترن، گل‌های لاله بهاری، درختان قدیمی سر ه‌فلک‌کشیده، بوته‌های فصلی و همیشگی به چشم می‌خورد.

زیبایی های باغ ایرانی در فصل های مختلف

این باغ مثل پارک ژوراسیک در هریک از فصل های سال زیبایی‌های منحصربه‌فرد خود را دارد. به‌طور مثال در فصل پاییز درختان و گیاهان باغ به رنگین‌کمانی زیبا تبدیل می‌شوند. قدم‌زدن روی برگ‌های رنگی خشک پاییزی و لذت از هوای تمیز و تازه، نشستن روی نیمکت‌های بوستان، تماشای زیبایی‌های طبیعت باغ ایرانی و نوشیدن یک فنجان قهوه یا چای گرم در هوای خنک پاییزی بدون شک در هر بازدید کننده‌ای احساسی عالی ایجاد می‌کند.

در فصل زمستان نیز با وجود سرمای هوا یا حتی بارش برف، زمانی که باغ لباس سفید بر تن می‌کند، باز هم دیدنی است! اما هرچه از زیبایی‌های باغ در بهار برایتان برایتان بگوییم کم گفته‌ایم! هوای بهاری مطبوع و دلپذیر، درختان کهن که لباس نو بر تن می‌کنند و گیاهانی که شکوفه‌های رنگی و زیبا زده‌اند، همگی زیبایی باغ را دوچندان می‌کنند!

همچنین در فصل بهار گل‌های لاله در باغ شکوفا می‌شوند و این باغ را همانند تکه‌ای از بهشت روی زمین بدل می‌سازند. در واقع بهترین زمان بازدید از باغ از همه لحاظ، چه ازلحاظ آب‌وهوایی و چه ازلحاظ زیبایی طبیعی، فصل بهار محسوب می‌شود. در فصل تابستان هم به‌خاطر وجود درختان پرشاخ‌وبرگ و گیاهان و آب‌نماهای پارک بازدید از باغ فرصتی عالی برای فرار از گرمای تابستان و شلوغی شهر محسوب می‌شود!

درباره معماری و طراحی باغ‌های ایرانی

به‌طورکلی باغ های ایرانی به دو دسته تقسیم می‌شوند که عبارت‌اند از باغ-آرامگاه و باغ-کوشک. ساختار معماری باغ-آرامگاه و عناصر و نمادهای به‌کاررفته در آن طرحی هشت‌ضلعی به‌همراه درختان سرو و حوض دارد. هدف از به‌کارگیری این نوع معماری برای احداث باغ آرامگاه به‌تصویرکشیدن بهشت با استفاده از انعکاس تصویر درختان روی آب، کاشی و سنگ آزاره است. آرامگاه کوروش در پاسارگاد یا آرامگاه کریم خان زند در باغ نظر نمونه‌ای بارز از باغ آرامگاه ایرانی‌اند.

باغ نوع دوم همان طور که پیش‌تر به آن اشاره کردیم باغ کوشک است. این نوع باغ ایرانی در گذشته به دستور پادشاهان احداث می‌شد و به‌عنوان اقامتگاه تابستانی، پذیرایی از مهمانان خاص یا محلی برای جشن‌ها و مناسبت‌های ویژه استفاده می‌شده است.

انواع باغ های ایرانی باتوجه‌به طرح و نقشه آن‌ها

معماران ایرانی باتوجه‌به موقعیت جغرافیایی، نوع زمین و میزان شیب آن و عوارض طبیعی سه نوع باغ را در ایران احداث کرده‌اند که به ترتیب زیر است:

• باغ های مسطح و کم شیب همانند باغ چهل‌ستون قزوین.
• باغ های شیب‌دار که سرازیرشدن آب از صفه‌های بالایی به صفه‌های پایینی زیبایی باغ را دوچندان کرده؛ مثل باغ شازده ماهان در کرمان.
• باغ هایی که در ساخت آن‌ها عارضه‌های طبیعی مثل آبگیر و جنگل به‌کاررفته شده است؛ مثل باغ های ایرانی عباس‌آباد یا باغ ایرانی صفی‌آباد در بهشهر.

تمامی این باغ های ایرانی شکلی منظم و هندسی مثل مربع یا مستطیل دارند و با دیوارهای بلند محصور شده‌ است. نقشه‌های مختلف باغ های ایرانی نیز به ترتیب زیر است:

• باغ های ایرانی با دو محور موازی مثل باغ دولت‌آباد یزد. در این نوع باغ، خیابان‌ها و کوچه باغ‌های فرعی این دو محور موازی را با زاویه ۹۰ درجه قطع می‌کنند.
• باغ های ایرانی با برخورداری از دو، سه یا چهار محور موازی مثل باغ نظر. معمولا این محورها در مرکز باغ به هم رسیده و همدیگر را قطع می‌کنند.

ساختار باغ و معماری آن

ساختار معماری باغ بر اساس ساختار هندسی و منظم، آب، درختان و کوشک میانی است. واژه کوشک، برگرفته از واژه goshak پهلوی ساسانی و به معنای گوشه است. در گذشته و همچنین در ادبیات ایران به باغ ایرانی باغ‌سرا، پردیس یا فردوس، بوستان یا بستان گفته می‌شد. در تمام باغ های ایرانی جوی آب و حوض میانی، درختان بلند در اطراف جوی آب، عمارت داخل باغ و دیوارهای بلند در اطراف باغ دیده می‌شود.

یکی از ارکان اساسی باغ ایرانی انتظام مرکزی آن است. همیشه در مرکز بیشتر باغ های ایرانی سنتی یک کوشک یا بستر وسیع آب یا ترکیب هر دو دیده می‌شود که ترکیبی از چند آبراهه و استخر درنهایت به مرکزیت باغ می‌رسند. چهار خیابان عمود با صفی از درختان در دو سمت آن‌ها، فضای باغ را به ۴ قسمت تقسیم می‌کنند که درنهایت به مرکز باغ متکی‌اند. به این صورت، الگوی چهارباغ شکل می‌گیرد که شاخص‌ترین معرف باغ‌های ایران است. این باغ با تاریخ پیدایش قنات پیوند دارد اولین باغ‌های ایرانی در مسیر خروجی قنات‌ها شکل گرفته است.

نمونه این‌گونه باغ‌ها را می‌توان در طبس، یزد، گناباد و بیرجند و اکثر مناطق کویری دید. گفته می‌شود که قدمت باغ ایرانی با تاریخ پیدایش قنات پیوند دارد و اولین باغ های ایرانی در مسیر خروجی قنات‌ها احداث شده‌اند. برخی از باستان‌شناسان قدمت باغ را به دوره هخامنشیان و باغ پاسارگاد نسبت می‌دهند. نمونه این باغ‌ها در طبس، یزد، گناباد، بیرجند و اکثر مناطق کویری دیده می‌شوند.

کوشک که نام دیگر آن عمارت یا ایوان است، از عناصر برجسته باغ به شمار می‌رود. معمولا کوشک را در محلی از باغ احداث می‌کردند که بهترین چشم‌انداز را داشته باشد و ساخت کوشک های هشت‌ضلعی نیز بر همین اساس بوده است. در مسیر خروجی قنات‌ها احداث شده‌ است و علت آن چیزی نیست جز داشتن دیدی عالی و بهترین چشم‌انداز و لذت‌بردن از هوای خوش و بوی مطبوع و فضای سرسبز باغ؛ در مقایسه کاخ‌ها به‌خاطر حفظ امنیت همیشه ساختاری به شدت بسته و درون‌گرا داشتند. آب نیز از دیگر عناصر اساسی باغ به شمار می‌رود.

جالب است بدانید که طراحی معماری باغ با الهام‌گرفتن از بهشت آرمانی توصیف‌شده در قرآن است. بهشت در قرآن با ویژگی‌هایی از قبیل وجود چشمه‌ای در مرکز، چهار نهر که هریک دربردارنده شیر، عسل، شراب و آب هستند، توصیف‌شده است و این نگرش فلسفی به زیبایی توسط معماران ایرانی در باغ های سنتی به تصویر کشیده شده‌اند.

مواردی که به آن پرداختیم ویژگی‌های اصلی تمام باغ های ایرانی است که با استفاده از انتظام هندسی و ایجاد تقارن با تناسب مطلق و به زیبایی در کنار یکدیگر قرار گرفته و باغ ایرانی را به وجود آورده‌ است. البته توجه داشته باشید که شرایط آب‌وهوایی، نوع زمین، فرهنگ و سنت‌ها و خواسته‌های صاحب باغ نیز در معماری آن دخیل بوده‌ است.

سخن آخر

بوستان ایرانی یکی از خاص‌ترین پارک‌های تهران است و محلی عالی برای تفریح خانوادگی و همچنین عکاسی محسوب می‌شود. اگر ساکن تهران‌اید یا قصد سفرکردن به تهران را دارید حتما پیشنهاد می‌دهیم از باغ ده ونک دیدن کنید. این باغ یکی از جاذبه های گردشگری تهران است که واقعا ارزش بازدید را دارد.

توجه داشته باشید که آخر هفته‌ها این بوستان خیلی شلوغ است، به همین دلیل بهتر است که در یکی از روزهای اواسط هفته به آنجا بروید و در آخر اینکه حتما توصیه می‌کنیم هنگام بازدید از بوستان ایرانی دقت کنید تا به گیاهان آسیب نرسد، از چیدن لاله‌ها و گل‌ها بپرهیزید و همچنین، زیبایی فضای باغ را با ریختن زباله‌ها از بین نبریم!

اگر تجربه بازدید از این بوستان را دارید آن را با مجله گردشگری راستین گشت در میان بگذارید.