امامزاده صالح مقصدی برای تهران‌گردی تاریخی مذهبی

امامزاده صالح تهران چیزی بیشتر از یک مکان دیدنی در پایتخت است. بسیاری از تهرانی‌ها نذرهای خود را در این مکان مقدس ادا می‌کنند و به‌نوعی عبادتگاه امنشان حساب می‌شود. امامزاده صالح از آن دست فضاهایی است که می‌توانی ساعت‌ها در آرامش گوشه‌ای بنشینی و به همه‌چیز فکر کنی و آرام شوی. در بعضی از جاهای دیدنی تهران جریانی روحانی و معنوی احساس می‌شود و به همین دلیل بازدید از آن‌ها حس و حال متفاوتی ایجاد می‌کند.

تجربه احساس کم‌نظیر امامزاده را به شما و قلبتان واگذار می‌کنیم و در این مقاله وارد بحث‌های جغرافیایی و گردشگری می‌شویم. راهنمای مجله گردشگری راستین گشت در منطقه امامزاده صالح هم برای مسافران و هم برای تهرانی‌ها ارائه شده است. بسیاری از تهرانی‌ها چندین بار به امامزاده رفته‌اند، اما هنوز بسیاری از جاذبه‌های گردشگری اطراف آن را ندیده‌اند.

امامزاده صالح که بود؟

به استناد روایات شیعه و کتب تاریخی، صالح‌بن‌موسی‌الکاظم، فرزند بلافصل امام موسی کاظم و برادر امام رضا(ع) است. ایشان به‌عنوان یکی از سادات اصیل و صحیح‌النسب اهل‌بیت پیامبر شناخته می‌شوند. پس از اینکه در اواخر قرن دوم هجری، خبر ولیعهدی امام رضا(ع) به حضرت صالح رسید، او سفر خود از عراق به ایران را شروع کرد. او در مسیر شمیران، برای استراحت در تجریش توقف کرد و در همین نقطه توسط شخصی به نام حسن که اهل پل کرخ (کرج کنونی) بود، به شهادت رسید. پیکر او نزدیکی چنار بزرگی که در باغ جنت گلشن همین منطقه قرار داشت، به خاک سپرده شد.

ایرانیان به‌خاطر نسبت حضرت صالح با ائمه شیعه، احترام خاصی برایشان قائل‌اند و به همین دلیل بعد از شهادت، برایشان بارگاه و حرم ساختند. این حرم در حال حاضر یکی از پربازدیدترین مناطق مذهبی تهران و محلی برای برگزاری مراسم مربوط به مناسبت‌های مذهبی مختلف است. علاوه بر ایرانیان، شیعیانی که از کشورهای مختلف جهان به تهران سفر می‌کنند نیز حتما زیارت از بارگاه حضرت صالح را در برنامه خود قرار می‌دهند.

تاریخچه بنا

امامزاده صالح یکی از قدیمی‌ترین بناهای تهران است و احتمال می‌رود در دوره ایلخانی (سال ۷۰۰ ه.ق) ساخته شده باشد. اما اطلاعات دقیقی درباره اینکه اولین بار چه کسی بارگاه حضرت صالح را ساخت، در دست نیست. در تاریخ آمده است که در سال ۱۲۱۰، یکی از فرزندان فتحعلی شاه قاجار به نام هلاکو، بنای امامزاده را بازسازی کرد. کاشی‌کاری گنبد و تغییر درب امامزاده از ضلع جنوبی به ضلع غربی، از اقدامات هلاکو بود. برادر دیگر هلاکو به نام شجاع‌السلطنته نیز مسجد، حسینیه و حمام صحن شمالی امامزاده را ساخت.

در ایوان ورودی حرم، لوح مستطیلی خشتی وجود دارد که نام فتحعلی شاه روی آن حک شده است و قدمت آن به سال ۱۲۱۰ بازمی‌گردد. ضریح مشبک و نقره‌فام حرم نیز توسط میرزا سعید خان، وزیر امور خارجه اواخر قاجار وقف شده است.

بعد از شاهزادگان قاجار امامزاده به همان شکل باقی ماند تا در سال ۱۳۳۸ خیری به نام حسن فداکار با بودجه شخصی خود، برای ترمیم گنبد امامزاده، دوباره آن را کاشی‌کاری کرد. بعد از آن در سال ۱۳۶۸ گنبد به‌کلی تخریب و بازسازی شد. گنبد جدید بزرگ‌تر بود. در دهه ۸۰ نیز گلدسته‌های امامزاده در کنار گنبد قرار گرفت و داخل رواق‌ها نیز آیینه‌کاری شد.

نذر نمک در امامزاده صالح

یکی از رسم‌های این امامزاده نذر نمک است؛ افرادی که به حاجت خود می‌رسند، نمک نذر می‌کنند. نمک‌های نذری نیز در میان زائران امامزاده توزیع می‌شود. نمک در فرهنگ ایرانی نماد برکت و روزی بیشتر در سفره‌ است. البته این فلسفه کنونی نذر نمک است.

تاریخچه نذر نمک به زمانی بازمی‌گردد که در منطقه تجریش برف زیادی می‌بارید و به‌خاطر لیزشدن زمین، بسیاری از مردم زمین می‌خوردند. از آن زمان مردم نمک نذر می‌کردند تا با پاشیدن روی برف‌ها، آن‌ها را آب کنند و عابران آسیب نبینند. این کار کم‌کم به یک رسم تبدیل شد و به‌عنوان رسم نذری امامزاده صالح شناخته شد.

معماری بنای امامزاده

اولین چیزی که در معماری امامزاده صالح تهران نگاه‌ را به‌سمت خود جذب می‌کند، رنگ آبی فیروزه‌ای بی‌نظیرکاشی‌کاری گنبد و گلدسته‌های آن است. معماری این مکان مقدس مجموعه کاملی از ترکیب رنگ‌ها و طرح‌هاست. دیوارهایی با ضخامت زیاد، طاق‌ها و طرح چهارگوشه این بنا به سبک معماری قرن هفتم و هشتم هجری قمری ساخته شده. می‌توان گفت معماری این مکان مقدس ترکیبی از سبک سنتی و باستانی ایرانی و هنر دست معماران معاصر است.

ایوان ورودی و ۴ رواق در ضلع شمالی محوطه قرار دارد. در ابتدا صحن امامزاده یکی از قبرستان‌های تهران بود؛ اما بعد از مدتی تدفین در این محل ممنوع شد و با گذشت زمان آثار قبرهای قدیمی نیز از بین رفت. در ابتدا اطراف امامزاده دیوارکشی شده بود و فضای محصوری داشت؛ اما با اجرای طرح توسعه خیابان تجریش، دیوارهای قدیمی خراب شد. اکنون بخشی از قبرستان به بوستان تبدیل شده است.

فضا و امکانات آرامگاه امامزاده صالح

مساحت بارگاه و بقعه امامزاده صالح حدود ۳۰۰۰ مترمربع است و به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین امامزاده‌های ایرانی شناخته می‌شود. فضای امامزاده به بخش‌های مختلفی تقسیم شده است که برخی از آن‌ها قدیمی‌اند و برخی دیگر در دوران پس از انقلاب ساخته شده ‌است.

ورودی‌های مختلف

در ضلع‌های جنوب، شرق و غرب امامزاده سه ورودی مختلف قرار دارد که ورودی جنوبی و شرقی به بازار تجریش راه دارد و ورودی غربی به ترمینال درون شهری تجریش منتهی می‌شود. برای دسترسی به ورودی‌های امامزاده باید بخشی از مسیر را پیاده طی کنید و از بازارچه یا ترمینال وارد فضای امامزاده شوید.

بازدید از امامزاده برای همه آزاد است و محدودیتی ندارد. درب‌های ورودی این بارگاه در شش ماه ابتدایی سال از اذان صبح تا ۱۲ شب و در شش ماه دوم سال از اذان صبح تا ۱۱ شب باز است. البته برای بازدید از این مکان مقدس باید به محدودیت‌های وضع شده به‌خاطر شیوع کرونا هم توجه داشته باشید. آستان امامزاده معمولا با رعایت پروتکل‌های بهداشتی باز است؛ اما در صورت اعمال محدودیت‌های کلی، درب‌های ورودی بسته خواهد شد. برای اطلاع از این موضوع، حتما پیش از بازدید، سایت امامزاده صالح تهران را چک کنید.

حیاط بزرگ امامزاده

حیاط بزرگ امامزاده دیدنی‌های مختلفی را در خود جای داده است. مقبره ۵ شهید گمنام در حیاط امامزاده اولین بخش از حیاط است که توجه بازدیدکنندگان را به خود جلب می‌کند. بعد از بازدید از آرامگاه شهدا، به کبوترهای حرم خواهید رسید. این کبوترها آزادانه در صحن پرواز می‌کنند و زائران نیز می‌توانند به آن‌ها گندم بدهند. نذر گندم برای کبوترهای حرم از دیگر نذرهای متداول در امامزاده صالح است.

حوض میان حیاط

حوض بزرگ میان حیاط امامزاده صالح از دیگر سازه‌های قدیمی این بناست. پیش از بازسازی امامزاده، این مکان دو حیاط داشت که در حیاط بزرگ‌تر حوض قرار گرفته بود. آب این حوض از قنات سر پل تجریش تأمین می‌شد و بعد از حوض به‌سمت باغ‌های تجریش می‌رفت. این قنات نیز مانند بسیاری از قنات‌های تهران در سال‌های اخیر خشک شده است. در کنار حوض نیز پاشویه و وضوخانه قرار داشت و زائران می‌توانستند در این قسمت وضو بگیرند، آبی به‌دست و روی خود بزنند و خستگی راه را از تن به در کنند. در حال حاضر حوض بازسازی شده است و در اطراف آن وضوخانه برای آقایان و شیرهای آب آشامیدنی قرار دارد.

مقبره شهدای گمنام در حیاط

مقبره شهدای گمنام، شهدای هسته‌ای، چند نفر از قربانیان حادثه هواپیمای اکوراینی و شهید فخری‌زاده در وسط حیاط جلویی امامزاده صالح قرار گرفته است. زائران هنگام زیارت امامزاده صالح از مقبره شهدا بازدید می‌کنند و برای آن‌ها فاتحه می‌خوانند.

محوطه زیارتی اصلی

در امامزاده صالح تهران دو رواق برای زیارت خانم‌ها و دو رواق برای زیارت آقایان قرار دارد که همه آن‌ها در سال‌های گذشته آیینه‌کاری شده‌ است.

درب‌های میان تمام رواق‌ها و محوطه به‌دست هنرمندان معاصر منبت‌کاری شده است. بقعه امامزاده در ابتدا فضایی ۶ در ۶.۵متری بود اما در حال حاضر حدود ۵۰ متر مساحت دارد. بقعه قدیمی‌ترین سازه بنای امامزاده محسوب می‌شود. ضریح این بارگاه نیز با استفاده از نقره و چوب و به شکل مشبک ساخته شده است.

سرویس بهداشتی

سرویس‌های بهداشتی امامزاده در پشت محوطه قرار گرفته‌ است. برای دسترسی به سرویس‌ها باید از خروجی پشت حرم بیرون بروید. بعد از پایین‌رفتن از پله‌ها تابلوهای راهنمای سرویس بهداشتی را می‌بینید. آن‌ها را دنبال کنید تا به سرویس برسید. سرویس‌های زنانه و مردانه امامزاده کاملا بهداشتی است و محوطه‌های مجزایی برای سرویس ایرانی و فرنگی، وضوخانه و محل پاشویه دارد.

چنار کهن‌سال محوطه امامزاده صالح

امامزاده صالح تا مدت‌ها محل زندگی کهن‌سال‌ترین چنار ایرانی بود. این چنار به‌عنوان نماد شمیرانات شناخته می‌شد و به‌اندازه‌ای بزرگ بود که سایه هرکدام از شاخه‌های آن بخش زیادی از حیاط محوطه را می‌پوشاند و محل استراحت و عبادت زائران بود. قدیمی‌ترها می‌گویند برخی از استادان مکتب، کلاس‌هایشان را زیر سایه این چنار برگزار می‌کردند. قدمت درخت پیر به‌درستی مشخص نیست؛ اما به‌اندازه‌ای بوده که آن را در لیست میراث فرهنگی ایران به ثبت برساند.

محیط تنه چنار امامزاده به ۱۵ متر می‌رسید و هرکدام از شاخه‌های آن به‌تنهایی اندازه یک چنار بزرگ قطر داشت. خلاصه آنکه درخت بزرگ یکی از محبوب‌ترین جاذبه‌های گردشگری این مکان مقدس بود. اما بعد از خشک‌شدن قنات تجریش، بخشی از آن که در امامزاده قرار داشت، نشست کرد و همین موضوع باعث آسیب‌دیدن چنار شد. از طرفی بعد از سیل تجریش، طرح‌های جدیدی برای منطقه برنامه‌ریزی شده بود و چنار در وسط این طرح‌ها قرار داشت. به همین دلیل سازمان میراث فرهنگی دستور قطع چنار را صادر کرد. یک شب درخت را قطع کردند و فردا صبح دیگر خبری از چنار بزرگ نبود و درخت پیر تنها در خاطرات قدیمی‌های تجریش باقی ماند.

جاذبه‌های گردشگری حوالی امامزاده

امامزاده صالح تجریش در میان چند جاذبه گردشگری تهران قرار گرفته است. برخی از آن‌ها به‌اندازه‌ای نزدیک امامزاده‌ است که با چند دقیقه پیاده‌روی به آن‌ها خواهید رسید. بهتر است برای زیارت امامزاده و بازدید از دیدنی‌های گردشگری اطراف آن، حداقل یک بعد از ظهر را زمان بگذارید. البته این این منطقه برای یک روز تهران‌گردی کامل هم جاذبه دارد.

بازار تجریش

بازارهای سنتی هر شهر، جزو جذاب‌ترین دیدنی‌های آن است. بازار تجریش یکی از قدیمی‌ترین بازارهای تهران است و مانند سایر بازارهای سنتی از چندین دالان تودرتو تشکیل شده است که در هر دالان صنف خاصی کار می‌کنند؛ بازار میوه تجریش یکی از مشهورترین قسمت‌های آن است. در بازار میوه و سبزی تجریش می‌توانید هر نوع میوه‌ای را پیدا کنید.

حتی افرادی که قصد خرید ندارند هم از رونق و سرزندگی این بازار لذت می‌برند. مسجدها، حسینیه‌های قدیمی، غذاخوری‌های سنتی اطراف بازار و… دیدنی‌هایی است که نباید آن‌ها را از دست بدهید.

بازار تجریش درست کنار امامزاده صالح قرار گرفته است و دو تا از ورودی‌های امامزاده به این بازار منتهی می‌شود. لوکیشن بازار روی نقشه را در ادامه می‌بینید.

بازار تجریش روی گوگل مپ

 پاساژ‌ ارگ

پاساژ ارگ یک مرکز خرید بزرگ در تهران است که ۵ طبقه پارکینگ و ۵ طبقه تجاری دارد. این پاساژ یک مرکز تفریحی است و امکاناتی چون کافه، رستوران، فود کورت، آمفی‌تئاتر و بام سبز دارد. مجتمع تجاری ارگ هر روز از ساعت ۱۰ تا ۲۳ فعال است. این پاساژ در ضلع شمالی میدان تجریش و در ابتدای خیابان سعادت‌آباد قرار دارد. فاصله امامزاده صالح تجریش تا این پاساژ زیاد نیست و با ده دقیقه پیاده‌روی به آن خواهید رسید.

پاساژ ارگ روی نقشه

پاساژ قائم

بسیاری از دیدنی‌های اطراف امامزاده صالح تجاری است. پاساژ قائم قدمت زیادی دارد و در کنار بازار سنتی تجریش قرار گرفته است. این بازار از ساعت ۱۰ تا ۲۲ فعالیت دارد اما در دهه محرم و ایام سوگواری و همچنین جمعه‌ها کار نمی‌کند. پاساژ قائم اصناف مختلفی فعالیت می‌کند. پس اگر زمان زیادی برای خرید ندارید، بهتر است از سایر مراکز خرید صرف‌نظر کنید و فقط به پاساژ قائم بروید. در این مرکز هرآنچه را نیاز داشته باشید، می‌توانید بخرید.

بازار قائم در خیابان شهرداری میدان تجریش قرار گرفته است و فاصله آن تا امامزاده به‌اندازه چند دقیقه پیاده‌روی است. لوکیشن این بازار را در ادامه قرار داده‌ایم.

پاساژ قائم روی گوگل مپ

پاساژ تندیس

تندیس مرکز خرید دیگری است که در نزدیکی امامزاده قرار دارد. در این مرکز خرید می‌توانید محصولاتی چون انواع لباس‌های مردانه و زنانه، محصولات آرایشی و بهداشتی، کیف و کفش و اکسسوری و… بخرید. پاساژ تندیس در چهار طبقه ساخته شده است و به اجناس باکیفیت شهرت دارد. در این پاساژ امکانات رفاهی مختلفی چون رستوران، کافی‌شاپ، سرویس بهداشتی، پارکینگ، اتاق سیگار، پله‌برقی و آسانسور و مسیرهای ویژه معلولان وجود دارد.

پاساژ تندیس در خیابان غلام جعفری میدان تجریش قرار گرفته است و اگر پیاده بروید، حدود ده دقیقه تا امامزاده صالح فاصله دارد. لوکیشن پاساژ تندیس را در پایین قرار داده‌ایم.

پاساژ تندیس روی گوگل مپ

خیابان ولی‌عصر

خیابان ولی‌عصر به بلندترین خیابان خاور میانه شهرت دارد و نماد آن چنارهای منظمی است که در دو طرف کاشته شده. خیابان ولی‌عصر دیدنی‌های بسیاری دارد؛ از مراکز خرید گرفته تا انواع رستوران و کافی‌شاپ و حتی جاذبه‌های تاریخی. باغ فردوس و موزه سینما، تئاتر شهر، پارک ساعی، سینماهای آفریقا و استقلال و قدس و کاخ مرمر تهران در خیابان ولی‌عصر تهران قرار دارد.

خیابان ولی‌عصر از میدان راه‌آهن در جنوب تهران شروع می‌شود و به میدان تجریش در شمال تهران می‌رسد. این خیابان با بسیاری از مسیرهای اصلی تهران تقاطع دارد و به همین دلیل یکی از شاهراه‌های اصلی پایتخت محسوب می‌شود. اگر قصد دارید از امامزاده صالح به خیابان ولی‌عصر بروید، بهتر است از حمل‌ونقل عمومی یا ماشین شخصی استفاده کنید یا اینکه برای یک پیاده‌روی نسبتا طولانی آماده شوید. لوکیشن خیابان ولی‌عصر روی نقشه در قسمت پایین قرار دارد.

خیابان ولی‌عصر روی گوگل مپ

کاخ سعدآباد

کاخ سعدآباد گنجینه تاریخ معاصر ایران است. در دوران پهلوی کاخ سعدآباد مرکز حکومتی بود؛ اما در حال حاضر به‌عنوان موزه استفاده می‌شود. در محدوده سعدآباد ۱۸ بنای کوچک و بزرگ ساخته شده که قدمت برخی از آن‌ها به دوران قاجار بازمی‌گردد. شمس‌العماره یکی از مشهورترین بناهای کاخ سعدآباد است.

فاصله کاخ سعدآباد تا امامزاده صالح حدود ۲ کیلومتر است و می‌توانید با ۲۰ تا ۳۰ دقیقه پیاده‌روی این مسیر را طی کنید. اما مسیر ماشین‌رو نیز بین این دو مکان گردشگری تهران وجود دارد. کاخ سعدآباد دو درب دارد؛ درب زعفرانیه که به امامزاده صالح نزدیک‌تر است و در نزدیکی آن، جای پارک بهتر پیدا می‌شود. درب دوم نیز در میدان دربند قرار دارد. کاخ سعدآباد در زعفرانیه، خیابان طاهری، خیابان البرزکوه واقع شده است.

کاخ سعدآباد روی گوگل مپ

باغ‌موزه هنر ایرانی

باغ موزه‌ های تهران روایتگر تاریخ ایران، به‌خصوص در دوران قاجار و پهلوی است. باغ‌موزه هنر ایرانی نیز مانند سایر باغ‌های تهران عمارتی دارد که هنر بی‌نظیر معماری ایران را به تصویر می‌کشد. عمارت در میان باغی به وسعت یک هکتار قرار گرفته است. باغ‌موزه هنر ایرانی به‌اندازه سایر باغ‌های تهران بزرگ نیست؛ اما به‌اندازه آن‌ها جاذبه گردشگری دارد. ماکت‌های بناهای تاریخی ایران، نگارخانه، موزه و کافی‌شاپ‌های باغ هنر ایرانی ازجمله جاذبه‌های گردشگری آن است.

باغ‌موزه هنر ایرانی در میدان تجریش، خیابان دربندی، خیابان دکتر حسابی، پلاک ۳۰ قرار دارد. فاصله این باغ تا امامزاده صالح ۱.۵ کیلومتر است و با پیاده‌روی کوتاهی به آن می‌رسید. لوکیشن باغ‌موزه هنر ایرانی را در پایین می‌بینید.

باغ‌موزه هنر ایرانی روی گوگل مپ

امامزاده صالح کجاست؟

تا اینجای کار راهنمای گردشگری جامعی درباره امامزاده صالح تجریش و مناطق دیدنی اطراف آن ارائه کردیم. تنها چیزی که اکنون درباره امامزاده نمی‌دانید، آدرس و لوکیشن دقیق آن است.

امامزاده صالح در انتهاب خیابان ولی‌عصر و ضلع جنوب شرقی میدان تجریش قرار گرفته است. به همین دلیل از مناطق مختلف تهران می‌توان به این امامزاده دسترسی داشت. در قسمت پایین لوکیشن این مکان مقدس را روی نقشه می‌بینید.

مسیر دسترسی به امامزاده چگونه است؟

امامزاده صالح در نزدیکی ایستگاه مترو، تاکسی و اتوبوس BRT‌ قرار دارد. تجریش یکی از شلوغ‌ترین مناطق تهران است و به همین دلیل گردشگران ترجیح می‌دهند برای بازدید از جاذبه‌های گردشگری این منطقه از حمل‌ونقل عمومی استفاده کنند. البته در تجریش و پاساژهای اطراف آن پارکینگ‌های طبقاتی نیز وجود دارد و اگر مشکلی با شلوغی خیابان‌ها ندارید، می‌توانید با ماشین شخصی به این منطقه بروید. فراموش نکنید که مراقب طرح زوج و فرد باشید!

علی بابا