تاریخ جزیره قشم؛ به همراه تاریخی بسیار طولانی!

جزیره قشم یکی از جزایر بسیار زیبای جنوبی ایران در خلیج فارس است. این جزیره دارای قدمتی بسیار طولانی است و به دوران پارتیها و ساسانی‌ها مربوط می‌شود. بد نیست بدانید که در قرون وسطی، جزیره قشم به عنوان محلی برای تعامل فرهنگی و تجاری بین ملتها در خلیج فارس شناخته می‌شد. همچنین این جزیره در دوره‌های تاریخی مختلفی نظیر قاجاریه و پهلوی، برای توسعه تجارت و صنعت، بسیار مورد توجه قرار گرفت. رفته‌رفته جزیره قشم به یکی از مراکز تفریحی و توریستی محبوب در ایران تبدیل شد و امروزه شهرت زیادی در میان گردشگران دارد. با ما و تاریخ جزیره قشم همراه باشید!

تور ارزان قشم را رزرو کرده اید؟

پیشینه و پیدایش جزیره قشم

بیشتر افراد بر این باورند که قشم یک جزیره مدرن و نوساخته است و قدمت زیادی در تاریخچه خود ندارد. به هیچ عنوان این طرز فکر را باور نکنید. چون قدمت این جزیره زیبا به دوره ساسانیان و حتی پیش از آن برمی‌گردد. در آن زمان جزیره قشم را «ابرکاروان» می‌نامیدند. طبق گفته‌های متفاوتی که وجود دارد، تاریخ جزیره قشم به چیزی در حدود ۱۰۰۰۰ سال پیش برمی‌گردد.

محققان بر این باورند که از دوران مادها هم افراد بسیاری در این جزیره زندگی می‌کردند. با ظهور دین اسلام به ایران، مسلمانانی نیز به سوی سکونت در این جزیره حرکت و آن را فتح کردند. همه چیز در این جزیره با گذشت زمان تغییر کرد و قشم رنگ و بوی متفاوتی به خود گرفت.

در طول تاریخ جزیره قشم حاکمان مختلفی را زمام‌دار امور حکومتی آن بودند و در گذر زمان حتی اروپایی‌ها هم به این جزیره راه پیدا کردند و در نهایت پرتغالی‌ها حکومت جزیره را به دست افتاد. ایرانی‌ها پس از دوران حکومت قاجاریان بود که بار دیگر صاحب جزیره قشم شدند.

در ادامه به بررسی دوره‌های تاریخی مختلف در جزیره قشم می‌پردازیم:

جزیره قشم در دوره هخامنشیان

جزیره قشم در دوران هخامنشیان به عنوان یکی از نقاط استراتژیک و مهم جغرافیایی برای کشور پارس (ایران باستان) به حساب می‌آمد که توجه ویژه‌ای را معطوف خود کرده بود.

به دلیل موقعیت جغرافیایی جزیره قشم، این منطقه برای کنترل ارتباطات دریایی و تجارت بین کشور ایران و سایر کشورهای همسایه بسیار مهم بود. به همین دلیل قشم در دوره‌های مختلف تاریخ ایران به عنوان یکی از قطب‌های تجارتی شناخته شده است.

در زمان هخامنشیان، قشم به عنوان یکی از پایگاه‌های نظامی نیز مورد استفاده قرار می‌گرفت و توسط ارتش پارس نگهداری می‌شد. همچنین بازرگانان پارسی از قشم به عنوان محلی برای تجارت با کشورهای هندوستان و خلیج فارس استفاده می‌کردند.

جزیره قشم در دوره ساسانیان

جزیره قشم در دوران ساسانیان یکی از مهم‌ترین نقاط استراتژیک در خلیج فارس بود. این جزیره به عنوان یکی از پایگاه‌های نظامی و تجاری ساسانیان در این منطقه شناخته می‌شد.

در طی این دوران از تاریخ جزیره قشم، اعراب حجاز به سواحل و بندر‌های ایران حمله و تجاوز کردند، اما هرگز موفق به تصرف جزیره قشم نشدند. در آن زمان ساسانیان توانستند با فتح سیلان و یمن به وسیله راه دریایی به سوی کانتون چین حرکت کنند.
پس از آن راه دریایی بزرگ و مشهور ابریشم از کشور چین به سمت هند، به سیلان و پس از آن به سمت جزیره قشم ادامه پیدا کرد.

در این دوره تاریخی، جزیره قشم با نام «جزیره ارومستان» شناخته می‌شد. ساسانیان با استفاده از این جزیره کنترل بیشتری بر تجارت در این منطقه داشتند و از طریق آن به سایر نقاط جنوبی ایران دسترسی داشتند. 

جزیره قشم در دوران صفویه

جزیره قشم در جنوب ایران قرار دارد و در دوران صفویه نیز از اهمیت بسیار ویژه‌ای برخوردار بود. در این دوره، قشم مرکز تجارتی و حمل و نقل در خلیج فارس بود. همچنین در این دوران نیز از آن به عنوان یک پایگاه نظامی در دفاع از سواحل خلیج فارس و بنادر کشور استفاده می‌شد.

در دوران صفویه، قشم به دلیل موقعیت جغرافیایی خود به عنوان یکی از مراکز قدرتمند تجاری شناخته شده و کاروان‌هایی از سواحل غربی خلیج فارس، هند و شرق آسیا به سمت اروپا و عربستان از این جزیره عبور می‌کردند.

در طول تاریخ جزیره قشم در دوره صفویه، این جزیره تحت حکومت خارجی‌های متعددی بود. در سال ۱۰۵۰ هجری قمری، شاه عباس اول جزیره را از دست کشور پرتغال نجات داد. همچنین، قشم در طول دوره‌های پایین دستی دستگاه صفوی مانند حکومت شاه سلیمان و شاه عباس دوم نیز تحت تأثیرات سیاسی و اقتصادی بسیاری بود؛ به طور خاص در حکومت شاه عباس دوم، جزیره قشم به یک پایگاه نظامی تبدیل شد که در امور دفاعی و نظامی مورد استفاده قرار می‌گرفت.

در کل در دوران صفویه جزیره قشم به دلیل موقعیت جغرافیایی خود و نقش آن در تجارت و نیز در دفاع از سواحل خلیج فارس از نقاط استراتژیک کشور بود و از اهمیت ویژه‌ای نیز برخوردار بود.

جزیره قشم در دوره قاجاریه

همانند دوره‌های تاریخی قبل، جزیره قشم در دوره قجاریه نیز یکی از مهمترین مراکز تجاری و دریایی خلیج فارس بود. در این دوره، جزیره قشم به عنوان پایگاهی برای کشتی‌های تجاری اروپایی، آسیایی و عربی برای صادرات کالاهایی مانند نفت، شمع، عنبر، گوشت، پشم و مرغابی به عربستان و هند استفاده می‌شد.

در طول تاریخ جزیره قشم در دوران قجاریه، این جزیره به دلیل موقعیت جغرافیایی خود و نیز داشتن بنادر پرسابقه مانند بندر عباس (آبگینه)، بندر خمیر، بندر چارک، بندر لنگه و بندرکنگ برای سالیان دراز به یکی از مهم‌ترین مراکز تجاری در خلیج فارس تبدیل شد.

این دوره با پایان حکومت قاجاریه در سال ۱۹۷۵ به پایان رسید ولی باقیمانده‌هایی از آن در تاریخ و فرهنگ جزیره قشم همچنان مشهود است.

جزیره قشم در دوره پهلوی

در طول تاریخ جزیره قشم، دوران پهلوی نقش قابل توجهی دارد. در این دوره، جزیره قشم یکی از مهم‌ترین جزایر ایران بود که به عنوان قلب تجارتی خلیج فارس شناخته می‌شد. در دوران پهلوی این جزیره به دلیل وضعیت جغرافیایی و منابع طبیعی فراوان جزء محبوب‌ترین مقاصد گردشگری و تجارتی در قلب خلیج فارس بود.

با حمایت دولت پهلوی، تاسیسات صنعتی بسیاری در جزیره قشم احداث شد و صادرات نفت و تولید محصولات شیمیایی رونق گرفت. همچنین در این دوران تلاش‌های زیادی برای توسعه گردشگری در جزیره قشم انجام شد.
در این راستا، جمعیت محلی به عنوان نیروی کار در صنعت گردشگری کارآموزی داده شد و هتل‌ها و رستوران‌های بسیاری در سطح جزیره ساخته شدند و جزیره قشم به عنوان یک منطقه آزاد تجاری شناخته شد و از آن زمان به بعد تلاش‌های فراوانی برای جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی جهت توسعه این منطقه صورت گرفت. 

در کل می‌توان گفت که در دوران پهلوی جزیره قشم به عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز تجارتی و صنعتی در خلیج فارس تبدیل شد و با حمایت دولت پهلوی پتانسیل‌های زیادی در زمینه‌های صنعتی و گردشگری در آن بوجود آمد.

فرهنگ جزیره قشم

فرهنگ جزیره قشم نیز همانند سایر شهرهای ایران، بسیار دلنشین و منحصر به فرد همان منطقه است. مردم جزیره قشم نیز آداب و رسوم خاص خود را دارند که به آن پایبند هستند.

فرهنگ محلی مردم جزیره قشم به فرهنگ اهالی جنوب ایران مخصوصاً استان هرمزگان و جزایر لارک شباهت بسیار زیادی دارد.

زبان اهالی این جزیره در طول تاریخ جزیره قشم ترکیبی از زبان عربی و همینطور لهجه بندری است و همچنین با گویش جزیرتی صحبت می‌کنند. اینطور به نظر می‌رسد که زبان محلی اهالی جزیره قشم ترکیبی از زبان‌های مختلف همانند زبان عربی، فارسی، انگلیسی، هندی و بندری است.

دین و آئین مذهبی اصلی در فرهنگ جزیره قشم، اسلام است؛ برخی از اهالی آن شیعه و بعضی دیگر پیرو اهل سنت هستند.

از سوغاتی‌های فرهنگ جزیره قشم می‌توان به نان‌های محلی همچون نان پنیری و نان تُمُشی، مسقطی مخصوص جنوب، ادویه‌های محلی، شکلات‌ها و خوراکی‌های متنوعی که مختص این منطقه است، اشاره کرد.
اگر به دنبال صنایع دستی جزیره قشم هستید باید سری به بازارهای محلی بزنید و از پارچه‌های متنوع، گلیم، لباس‌های سنتی و همینطور زیورآلات دست ساز آن دیدن کنید.

جاذبه‌های دیدنی تاریخی جزیره قشم

در تاریخ جزیره قشم اماکن جذاب طبیعی و تاریخی بسیاری ثبت شده است که در ادامه به برخی از مشهورترین آنها اشاره خواهیم کرد:

ژئوپارک در جزیره قشم

یکی از جذاب ترین و چشم‌نوازترین اماکن جزیره قشم، ژئوپارک آن است که اولین ژئوپارک خاورمیانه نیز به حساب می‌آید. هنگامی که پا به این مکان دیدنی می‌گذارید، وجود گونه‌های متنوع و مختلفی از گیاهان و حیوانات نظرتان را به سوی خود جلب خواهد کرد.
شاید برایتان جالب باشد که بدانید که ژئوپارک حیرت‌انگیز جزیره قشم زیستگاه حیوانات مختلفی اعم از خزندگان، پرندگان و جانوران چهارپا است.

تنگه چاهکوه

تنگه چاهکوه که یکی از باشکوه‌ترین و حیرت‌انگیزترین اماکن طبیعی است که می‌‌توانید از نزدیک آن را مشاهده کنید، در ۷۰ کیلومتری جزیره قشم و به عنوان یکی از عجایب هفت گانه به حساب می‌آید. نام تنگه چاهکوه در گذشتگان دور «دره مقدس چاهکوه» بود. دلیل نامگذاری آن نیز به این علت است که گذشتگان تصور می‌کردند آب این دره بسیار مقدس و شفابخش بیماری‌هایشان بود.

غار خربس جزیره قشم

روستایی به نام خربس در دوره سلطنت ساسانیان وجود داشت که جزء محبوب‌ترین مکان‌های جزیره قشم به حساب می‌آمد. تپه‌های بلند و کوتاه مرجانی دورتادور این روستا تاریخی را پوشانده است و چشم‌انداز بسیار زیبا و چشم‌نوازی به آن بخشیده است.
در رو به روی این مکان تاریخی جذاب و دیدنی، یک قبرستان تاریخی نیز وجود دارد که مشرف به غاری به نام غار خربس است.

وضعیت کنونی جزیره قشم

جزیره قشم در جنوب ایران واقع شده است و دارای موقعیت جغرافیایی 26.9588 درجه شمالی و 562719 درجه شرقی است.
هوای جزیره قشم گرم و خشک است و بیشترین بارندگی در جزیره قشم در فصل زمستان رخ می‌دهد در روزهای گرم تابستان دما در این جزیره به بیش از ۴۰ درجه سلسیوس نیز می‌رسد.
آب و هوای جزیره قشم از نظر گرد و غبار کمی متاثر است ولی باد سیستان در برخی روزهای تابستان می‌تواند به علت بلندی سطح زمین بر روی ساحل باعث ایجاد موج و نفوذ شن و ماسه به مناطق ساحلی شود.

جمعیت جزیره قشم طبق آخرین سرشماری که در سال 1395 انجام شد، 148,993 نفر تخمین زده شده است؛ که از این 82160 نفر در نقاط روستایی و تعداد 66801 نفر نیز در نقاط شهری آن سکونت دارند.

سخن پایانی راستین گشت تاریخ جزیره قشم

در حال حاضر جزیره قشم به عنوان یکی از مقاصد اصلی گردشگری معروف در ایران شناخته می‌شود و هر ساله گردشگران زیادی به این جزیره سفر می‌کنند. به دلیل جاذبه‌های گردشگری، تفریحی، طبیعی و تاریخی بسیار زیادی که در این جزیره وجود دارد، به جزیره قشم جزیره لقب «عجایب هفتگانه» را داده‌اند.

ما در این مقاله سعی کردیم شما را با تاریخ جزیره قشم، تحولات تاریخی و فرهنگ آن آشنا کنیم. اگر تا به حال به این جزیره زیبا، تاریخی و باشکوه در دل خلیج فارس سفر نکرده‌اید، می‌توانید در اسرع وقت سفر و گشت‌وگذار در آن را در اولویت برنامه‌های خود قرار دهید.