بناهای تاریخی شیراز؛ ساختمان‌هایی فراتر از یک سکونتگاه

جاذبه‌های تاریخی در شهرهای کهنی همچون شیراز، یکی از نقاط قوت گردشگری است. شوق ماجراجویی در این خانه‌ها و دانستن از شیوه زندگی ساکنان گذشته و تفاوت آنها با زندگی کنونی، برای هر گردشگری مهیج و جذاب خواهد بود. برای آشنایی با خانه های تاریخی شیراز حتما این مطلب از  مجله گردشگری علی‌بابا   را مطالعه کنید.

به نظرتان شیوه معماری خانه‌های تاریخی ایران بر اصول ساخت خانه‌های فرنگی از منظر مهندسی، برتری داشته‌ است؟ در این مطلب گزیده‌ای از زیباترین خانه‌های خوش‌نقشه و قدیمی شیراز معرفی شده است. زیبایی این خانه‌ها به ‌حدی است که زندگی در این خانه‌ها برای ما آپارتمان‌نشین‌ها می‌تواند یک رویا باشد. خانه‌هایی که برخلاف واحدهای آپارتمانی، پلان‌هایی جسور و خارج از قواعد کلیشه‌ای مربع و مستطیل دارد.

۱- خانه صابر؛ ظرافت و زیبایی قرینه‌سازی در معماری

خانه صابر یکی از زیباترین خانه های تاریخی شیراز است و صاحب آن تاجری شیرازی با نام حسن‌علی صابر سنگری بوده است. زمان ساخت خانه صابر با اواخر دوران زندیه و اوایل حکومت قاجار همخوانی دارد که در زمان خود سبک نوینی از طراحی و معماری را جلوه‌گر بوده است.

این خانه بر اساس قرینه‌سازی طراحی شده و دقت و ظرافت اجرای این قرینه‌سازی قابل تحسین است. قرینگی به‌نحوی دقیق و ظریف در این خانه اجرا شده است که قاب تصویر آن از بالای بام این خانه، پلانی کاملا قرینه با جزئیاتی موازی و با فاصله یکسان از محور مرکز دارد.

علاوه بر قرینگی منحصربه‌فرد و دقیق، سایر تیئینات این خانه همچون گچ‌بری، آجرکاری، کاشی‌کاری، مشبک‌کاری، معرق‌کاری و گره چینی ظاهری با شکوه به عمارت بخشیده است. این مجموعه از زیباترین جاهای دیدنی شیراز است و مثل سایر خانه‌های اصیل و قدیمی ایرانی از بخش‌های اندرونی و بیرونی با جزئیات کاملی تشکیل شده است.

حیاط مرکزی، حوض، اتاق‌های سه‌دری و پنج‌دری، ایوان با ستون‌های چوبی، سقف‌های چوبی و… این مجموعه به یکی از باصفاترین و هنرمندانه‌ترین جاهای تاریخی شیراز تبدیل کرده‌ است. این جاذبه در حال حاضر به‌عنوان خانه هنر شیراز فعالیت می‎‌کند و نمایشگاه‌های هنرمندان شیرازی در این مکان برپا می‌شود.

آدرس: روبروی شاهچراغ، محله سرباغ، بن‌بست کدخدا شیراز، پلاک ۶۲

موقعیت خانه صابر به‌روی نقشه گوگل

۲- خانه سعادت؛ موزه خاتم در شیراز

خانه سعادت از جذاب‌ترین عمارت‌های تاریخی شیراز است و در بافت قدیمی شهر و در محله سنگ سیاه پذیرای بازدیدکنندگان است. این خانه متعلق به تاجرزاده‌ای به‌‎ نام «حاج میرزا آقا سعادت» فرزند «سید علی‌اکبر» بوده است. این خانه بازمانده خانه‌های زیبا و خوش‌نقشه قجری است و از چشمگیرترین جاذبه‌های تاریخی شیراز محسوب می‌شود.

تزیینات این خانه به سبک معماری اصیل ایرانی، بسیار چشم‌نواز است و می‌توانید هنر کاشی‌کاری، گچ‌کاری، آجرکاری، حجاری، گره چینی و… را در این خانه مشاهده کنید. دو ورودی در ضلع شرقی و جنوبی، راهرو، حیاط، اتاق‌های سه‌دری و پنج‌دری، زیرزمین و… از قسمت‌های مختلف این عمارت است.

خانه سعادت در حال حاضر به‌عنوان موزه خاتم فعالیت می‌کند و با بازدید از آن، هم از تماشای بندبند این خانه تاریخی لذت خواهید برد و هم محو زیبایی هنر ناب خاتم‌کاری خواهید شد. همچنین این بنای تاریخی در سال ۸۴ مرمت و برای بازدید عموم آماده شد.

هزینه بازدید: رایگان

آدرس: منطقه ۸ شهرداری، بلوار دستغیب، گذر سنگ سیاه

موقعیت خانه سعادت به‌روی نقشه گوگل

۳- خانه فروغ الملک؛ موزه هنرهای تجسمی شیراز

خانه فروغ الملک از سلسله خانه‌های اواخر قاجاری شهر است که در محله سنگ سیاه و کنار بقعه بی‌بی دختران واقع شده است. این خانه سه طبقه شامل شاه‌نشین، اتاق پنج‌دری، حوض‌خانه، آشپزخانه، اصطبل و… است. این خانه نیز مثل دیگر خانه‌های قجری، با تزیینات خاص معماری سنتی ایران آراسته شده است.

آجرکای، گچ‌کاری، مشبک‌کاری، کاشی‌کاری و… از امتیازات این خانه زیبا و سنتی است. امروزه به‌عنوان موزه مشکین‌فام شیراز یا همان هنرهای تجسمی شناخته می‌شود. به این خانه موزه هنرهای معاصر هم می‌گویند. آثار هنرمندان عکاس، نقاش، خطاط و… را در موزه معاصر شیراز می‌توانید ببینید.

آدرس: گذر تاریخی سنگ سیاه، خانه فروغ الملک

موقعیت خانه فروغ الملک به‌روی نقشه گوگل

۴- خانه منطقی نژاد؛ موزه موسیقی در خانه های تاریخی شیراز

خانه منطقی نژاد از خانه های تاریخی شیراز است که از دوران قاجار به جا مانده است و در نزدیکی شاه‌چراغ واقع شده است. این خانه از عمارت‌های اعیانی شیراز در گذشته بوده و شکوه بی‌نظیری دارد. این خانه در اواخر دوران قاجار بنا شده است، متعلق به یکی تجار نامدار شیراز بوده و تزیینات و طراحی چشمگیری آن را زیبا کرده است. از تزیینات خاص این خانه می‌توان به ورودی آن اشاره کرد. در قسمت ورودی این تاجر خوش‌ذوق از پارچه ارزنده هندی استفاده کرده و کتیبه‌هایی از قرآن در سردر قرار داده است.

ویژگی جذاب دیگر این خانه باصفا، حیاط سرسبز آن و مزین به گلدان‌های شمعدانی است. تخت‌های چوبی نشیمن و حوض آبی مستطیلی است، این حیاط را بیش از پیش زیبا و دل‌نشین کرده است. کافی است کمی روی تخت‌ها بنشینید و استراحت کنید تا آرامش جذاب خانه‌های قدیمی و سنتی پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها به‌ وجودتان منتقل شود.

هنر نقاشی روی دیوار شاه‌نشین این خانه بسیار تماشایی است. علاوه‌ بر این از هنر آینه‌کاری نیز در این عمارت استفاده شده است. گچ‌بری، استفاده از شیشه‌های رنگی و نقاشی به‌روی بادگیر سقف اتاق شاه‌نشین، از دیگر تزیینات چشم‌نواز معماری قجری این خانه است.

هم‌اکنون موزه موسیقی در این خانه مستقر است. این موزه شامل سازهای قدیمی، کارگاه ساخت ساز، اتاق‌های شنیداری و دیداری، آرشیو موسیقی صوتی و تصویری، اسناد دست‌نوشته و تندیس هنرمندان است. موزه موسیقی به موزه آواها و نواها نیز در میان جاهای دیدنی شیراز شناخته می‌شود.

آدرس: منطقه ۸ شهرداری، بلوار دستغیب، نزدیک مسجد نو

موقعیت خانه منطقی نژاد به‌روی نقشه گوگل

۵- خانه ضیائیان؛ تعریفی از زیبایی و سادگی

خانه ضیائیان در محله تاریخی سنگ سیاه واقع شده است و متعلق به یکی از افراد نامدار شیراز به‌ نام ضیایی بوده است. این خانه از دوران قاجار در بافت تاریخی شیراز تا به امروز باقی مانده است و گفته می‌شود بیش از صد سال قدمت دارد.

یکی از ویژگی‌های مهم این خانه زیبایی آن با وجود سادگی و عاری‌بودن از تزیینات خانه‌های اعیانی است؛ اما هنر کاشی‌کاری هفت‌رنگ در این خانه بسیار زیبا و قابل‌توجه است؛ به‌طوری‌که تنوع رنگ در آن غوغا می‌کند و معماری ساده و باصفای این خانه با هنر کاشی‌کاری، زیبایی دل‌نشینی پیدا کرده است.

هنگام بازدید خانه محو داستان‌های نقش‌بسته بر ‌روی کاشی‌های خوش‌رنگ‌ولعاب خواهید شد. از این کاشی‌های رنگارنگ به‌روی دیوار حیاط خانه و در حاشیه در و پنجره استفاده شده است. شاه‌نشین، اتاق‌های چهاردری و سه‌دری، ایوان، مطبخ، حمام، سرداب و… قسمت‌های مختلف این عمارت است. خانه ضیائیان در دهه هشتاد مرمت شد و هم‌اکنون به‌عنوان هنرسرای شیراز فعالیت می‌کند.

هزینه بازدید: رایگان

آدرس: منطقه ۸ شهرداری، محله تاریخی سنگ سیاه، خیابان قاآنی شمالی، کوچه مقنی‌ها

موقعیت خانه ضیائیان به‌روی نقشه گوگل

۶- خانه توکلی؛ کاشی‌هایی با داستان حضرت یوسف

خانه توکلی از دیگر خانه های تاریخی شیراز است که در دوره قاجار بنا شده است و مساحت بنای آن تقریبا به ۳۰۰متر می‌رسد. پنجره‌های مشبک از امتیازات معماری این خانه است و به‌سبب عبور نور و ایجاد تهویه استفاده شده است. به سبک بسیاری از خانه‌های قجری، این خانه نیز یک ایوان به‌سمت حیاط خانه دارد. از ویژگی‌های این خانه، زیرزمین آن است. از کاشی‌کاری‌های این قسمت از خانه می‌توان فهمید روزی یک قهوه‌خانه سنتی بوده است. این زیرزمین با کاشی‌کاری هفت‌رنگ و کاشی‌کاری معرق تزیین شده است.

کاشی‌های روی دیوار این زیرزمین، داستان حضرت یوسف را به تصویر کشیده است. اما پوشش کاراکترهای این داستان به سبک زمان قاجار است!

از هنر کاشی‌کاری هفت‌رنگ در حیاط خانه نیز استفاده شده و روی این کاشی‌ها صورت اشخاص نامداری همچون شاه اسماعیل، سلیمان نبی و… دیده می‌شود. ورودی و دالان، حیاط مرکزی با بنای چهار طرفه، ایوان، حوض، اتاق‌ها، مطبخ، قهوه‌خانه، اصطبل و… از اجزای اصلی این خانه است.

آدرس: محله قدیمی گودعربان، خیابان لطفعلی‌خان زند، کوچه ۱۸۴، پلاک ۸

موقعیت خانه توکلی به‌روی نقشه گوگل

۷- خانه زینت‌الملک؛ از خانه های تاریخی شیراز در همسایگی باغ نارنجستان

کنار باغ نارنجستان قوام، یکی از خانه های تاریخی شیراز از زمان قاجار با نام خانه زینت الملک واقع شده است. از جذابیت‌های معماری این بنای سنتی، ارتباط زیرزمینی آن با باغ نارنجستان است. وجود چنین مسیری به‌دلیل قرار داشتن این خانه داخل باغ قوام در گذشته به‌عنوان اندرونی است. این بنای تاریخی با سبک معماری اصیل ایرانی بنا شده است و با آینه‌کاری، گچ‌بری، کاشی‌کاری، نقاشی به‌روی سقف چوبی و… زیبا شده است.

به این عمارت، موزه مادام توسو هم می‌گویند و دلیل آن وجود تندیس‌های مشاهیر در داخل موزه است. تندیس شاپور اول ساسانی، کریم‌خان زند، سعدی، بابا کوهی، ملاصدرای شیرازی و… از گنجینه‌های این موزه است.

آدرس: محله گودعربان، خیابان لطفعلی‌خان زند، جنب نارنجستان قوام محله گودعربان، خیابان لطفعلی‌خان زند، جنب نارنجستان قوام

موقعیت خانه زینت الملک به‌روی نقشه

۸- خانه صالحی؛ موزه لباس شیراز

خانه تاریخی صالحی مثل دیگر خانه‌های خوش‌نقشه و قدیمی شیراز از روزگار قجری در شهر باقی مانده است. طرح این خانه مثل عمارت‌های سنتی ایرانی، شامل اندرونی و بیرونی است. این خانه در حال حاضر به‌عنوان موزه لباس‌های سنتی شیراز فعال است.

بعد گذر از ورودی به حیاط خانه می‌رسید که در وسط آن حوض قرار دارد و در سه ضلع خانه اتاق‌های سه‌در ی و پنج‌دری را می‌بینیم. هنر کاشی‌کاری با طرح‌های اسلیمی، گل‌مرغی و پادشاهان ادوار مختلف در این خانه اجرا شده است. گره چینی، گچ‌کاری و… از دیگر تزیینات معماری خانه صالحی است.

برای آشنایی با پوشش سنتی شیرازی‌ها به خانه صالحی بروید و علاوه بر لذت از معماری سنتی بنا، دقایقی را در طرح و رنگ متنوع لباس‌ها غرق شوید.

آدرس: روبه‌روی شاه‌چراغ، ضلع جنوبی مسجد شهدا، در ابتدای کوچه هفت پیچ

موقعیت خانه صالحی به‌روی نقشه گوگل

۹- خانه شوریده شیرازی؛ متعلق به شاعر و ادیب شهر

این خانه قجری متعلق به یکی از شاعران نامدار شیراز به‌ نام حاج محمدتقی، ملقب به فصیح‌الملک، متخلص به شوریده است. شوریده در سرودن قصیده و قطعه نامدار بوده است. این شاعر و ادیب ایرانی در همسایگی سعدی شیرین‌سخن آرمیده است و عمارت تاریخی آن، از زیباترین جاهای دیدنی شیراز محسوب می‌شود.

این بنای دو طبقه با حیاط مرکزی، زمانی از پررفت‌وآمدترین خانه‌های شیراز و بیشتر میزبان اشراف و سرشناس‌های شهر بوده است. کاشی‌کاری، سقف‌های تزیینی، ارسی‌های چوبی، گچ‌بری، سنگ‌های آزاره مشبک و… از امتیازات این خانه تاریخی در شیراز است.

آدرس: منطقه ۸ شهرداری، ابتدای کوچه هفت پیچ

موقعیت خانه شوریده شیرازی به‌روی نقشه گوگل

۱۰- خانه نصیرالملک؛ از دیگر خانه های تاریخی شیراز

خانه نصیر الملک یکی دیگر از خانه های تاریخی شیراز در دوران حکومت قاجار است. جالب است بدانید که خانه نصیرالملک فعلی در واقع قسمتی از مجموعه بزرگ جلو خان، فضایی شبیه میدان بوده است. این بنا توسط حاجی‌میرزا حسن‌علی‌خان نصیرالملک، از فرزندان حاجی قوام‌الملک، حاکم فارس در دوره قاجار، بنا شده است. از ویژگی‌های این خانه می‌توان به زیرزمین وسیع و پیچ‌در‌پیچ آن اشاره کرد. این زیرزمین با نورگیرهای مشبک سنگی و قوس‌های زیبایی مزین شده است.

دو حیاط شمالی و جنوبی،حوض بزرگ مستطیلی در حیاط، زیرزمین، اتاق‌های بزرگ ارسی‌دار، تالار اصلی، شاه‌نشین، اتاق‌ها و… از بخش‌های اصلی این خانه بوده است. امروز از تمام بخش‌های این خانه تنها تالار اصلی، حیاط و زیرزمین باقی مانده است.

ارسی‌های چوبی با هنر گره‌چینی سهم بزرگی در زیبایی نمای خانه نصیرالملک دارد و این ارسی‌ها با شیشه‌های رنگی مزین شده‌ است. گچ‌بری و آینه‌کاری از دیگر هنرهای به‌کار رفته در این خانه تاریخی است. این خانه بعد از مرمت‌، به‌عنوان پایگاه پژوهش بافت قدیم شیراز در نظر گرفته شده است.

آدرس: محله گودعربان، انتهای خیابان لطفعلی‌خان زند، بین خیابان روزبهان و بلوار دستغیب، کنار مسجد نصیرالملک شیراز

موقیعت خانه نصیرالملک شیراز به‌روی نقشه گوگل

۱۱- خانه محتشم؛ بنایی متعلق به دوران زندیه و قاجاریه

این خانه یکی از قدیمی‌ترین خانه‌‌های شیراز است که علاوه بر دوران قاجار، قدمت آن به دوان زندیه نیز می‌رسد. خانه محتشم در حوالی ارگ کریم‌خان واقع شده است و با پای پیاده کمتر از ۱۰ دقیقه به ارگ خواهید رسید.

موقیعت جغرافیایی این خانه، خیابانی قدیمی است که سابق به‌ نام شاپور شناخته می‌شده است. بخش غربی این خانه در دروان زندیه و بخش شرقی در دروان قاجار بنا شده است.

این خانه شامل حیاط، شاه‌نشین، اتاقک پستو، تالار اصلی، اتاق‌های سه‌دری، ستون‌های سنگی، ارسی و… است. سنگ حجاری‌شده با نقوش برجسته حیوان و گل، گچ‌بری، نقاشی رنگ روغن به‌روی سقف چوبی، کاشی‌کاری، آینه‌کاری، گره چینی و… از تزیینات این خانه کهن است. در حال حاضر معاونت میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان فارس در خانه تاریخی محتشم مستقر است.

آدرس: منطقه ۸ شهرداری، خیابان ۲۲بهمن، بین خیابان ناصر خسرو و خیابان فردوسی

موقعیت خانه محتشم به‌روی نقشه گوگل

امیدواریم که از سفرتان به شیراز لذت ببرید و حتما سری به خانه های تاریخی این شهر اصیل در استان فارس بزنید. این خانه‌های تاریخی، بخشی از هویت شهر است و با ما جراجویی در آنها، صفحات تاریخ شیراز را ورق زده‌اید و دانستنی‌های جالبی از روزگار گذشته و مردمان این شهر پیدا خواهید کرد.