موزه بزرگ خراسان رضوی، گوشه‌ای از تاریخ تمدن ایران

شهر مشهد جاذبه‌‌های گردشگری و موزه‌های بسیاری دارد. اما موزه بزرگ خراسان رضوی یکی از غنی‌ترین و بهترین موزه‌های این شهر است و می‌توان آن را یکی از محبوب‌ترین جاذبه‌های گردشگری مشهد به شمار آورد. بسیاری از آثار تاریخی ایران و حتی خاورمیانه در این موزه نگهداری می‌شوند. هر ساله گردشگران زیادی برای بازدید از این آثار کم نظیر خودشان را به این موزه می‌رسانند. برخی از این آثار مربوط به دوره‌ی دیرینه سنگی و برخی متعلق به دوران پس از اسلام هستند و شکوه تاریخ و تمدن ایران را به زیبایی به تصویر می‌کشند. این موزه اولین موزه استاندارد است که پس از انقلاب تاسیس شد و با بیش از 18 هزار متر مربع زیر بنا و ساختمانی 12 طبقه یکی از بزرگترین موزه‌های ایران و خاورمیانه شناخته می‌شود. در ادامه با ما همراه باشید تا سری به گوشه و کنار موزه بزرگ خراسان رضوی بزنیم و با آثار تاریخی آن بیشتر آشنا شویم.

خرید بلیط هواپیما مشهدهم با راستین گشت آسان‌تر از همیشه است. 

معماری موزه بزرگ خراسان رضوی

ایده‌ی ساخت موزه بزرگ خراسان رضوی در سال 1356 مطرح شد اما به دلیل بروز اختلاف و عدم هماهنگی در تحویل زمین عملیات ساخت آن آغاز نشد. انقلاب سال 57 و پس از آن جنگ ایران و عراق باز هم ساخت این موزه را به تعویق انداخت. سر انجام در سال 1372 با تلاش مدیریت سازمان میراث فرهنگی استان خراسان برنامه‌ی احداث موزه خراسان در اولویت قرار گرفت. در سال 1375 برای انتخاب طراحی مناسب مسابقه‌ی بزرگی برگزار شد و در سال 1382 عملیات ساخت آن آغاز شد و تا سال 1393 طول کشید. طرح دکتر محمد امین میرفندرسکی طرح برگزیده‌ی مسابقه بود. این معمار نمای بیرونی ساختمان موزه بزرگ خراسان را از  بنای عمارت خورشید در کلات نادر الهام گرفته است. معماری داخلی آن برگرفته از آثار لوئی کان، معمار اهل استونی، می‌باشد. مهندس میرفندرسکی برای معماری داخلی از سبک ایرانی و اسلامی و آینه‌کاری‌های پراکنده استفاده کرده است و در کنار نماهای سنگی حالتی مدرن به آن بخشیده است.

بخش‌های مختلف موزه بزرگ خراسان رضوی

موزه بزرگ خراسان از دو بخش عمومی و تخصصی تشکیل شده است که در ادامه هر بخش را به طور مختصر معرفی می‌کنیم.

بخش عمومی موزه بزرگ خراسان رضوی

بخش عمومی موزه بزرگ خراسان رضوی از دو سالن موزه‌ای و سالن نمایشگاهی و موزه‌ای تشکیل شده است. سالن موزه‌ای سه طبقه‌ی همکف، اول و دوم را شامل می‌شود و مساحت آن به 4 هزار مترمربع می‌رسد. این سالن درواقع هسته‌ی اصلی موزه خراسان به شمار می‌رود و آثاری که در آن به نمایش درآمده عموما مربوط به حفاری‌های منطقه‌ی خراسان می‌باشد. سالن نمایشگاهی و موزه‌ای در حدود 2700 مترمربع مساحت دارد و نمایشگاه‌های دوره‌ای و فصلی از آثار تاریخی و هنری در آن برگزار می‌شود.

بخش تخصصی

بخش تخصصی موزه خراسان از چهار قسمت کتابخانه تخصصی، مرکز نگهداری اشیای تاریخی، آزمایشگاه حفاظت و مرمت اشیای تاریخی و سالن اجتماعات تشکیل شده است. کتابخانه‌ی تخصصی را به نام شادروان مهندس سراج‌الدین کازرونی نامگذاری کرده‌اند. این کتابخانه بیش از 5 هزار جلد کتاب، اسناد و عکس‌های تخصصی را در خود جای می‌دهد و بسیاری از متخصصان در این زمینه برای مطالعه و پژوهش به این کتابخانه مراجعه می‌کنند. مخزن نگهداری اشیای تاریخی و تزیینات معماری همانطور که از نام آن مشخص است محلی برای نگهداری برخی آثار تاریخی است. این سالن به صورت ضد حریق و ضد زلزله ساخته شده و در برابر آسیب مقاوم است. بخش آزمایشگاه حفظ و مرمت اشیای تاریخی را به نام شادروان دکتر باقر آیت‌الله زاده شیرازی نامگذاری کرده‌اند. این بخش به امکانات و تجهیزات کارگاهی برای حفظ و مرمت مجهز است. علاوه بر این یک بخش پژوهشی و مستندسازی و مطالعاتی نیز در آن فعالیت می‌کند. سالن اجتماعات موزه بزرگ خراسان را به نام شادروان دکتر محمدامین میرفندرسکی نامگذاری کرده‌اند. این بخش به سیستم‌های سمعی و بصری مجهز است و در حدود 140 نفر گنجایش دارد.

آثار نمایشی مربوط به دوره‌های مختلف تاریخی

آثاری که در موزه بزرگ خراسان رضوی به نمایش گذاشته شده‌اند دوره‌های مختلفی از تاریخ را شامل می‌شوند و از این جهت این مجموعه آثار بسیار نفیس و ارزشمند هستند. در ادامه این دوره‌های تاریخی را بررسی می‌کنیم.

نمایی از دوران دیرینه سنگی ایران در موزه خراسان

دوران دیرینه سنگی ایران شامل سه دوره‌ی آغازین، میانی و پایانی می‌شود. در این دوران بسیاری از ابزار و وسایل با سنگ ساخته می‌شدند. دوران دیرینه سنگی به دو فرهنگ ساطور ابزار الدوان و فرهنگ تبر دستی آشوری معروف است. از جمله آثار نمایشی از این دوران در موزه‌ بزرگ خراسان می‌توان به ظروف سفالی، پیکرک الهه‌ مادر، ریتون سفالی، سازهای سفالی و ابزارهای سنگی اشاره کرد. بعضی از این ابزار از سنگ کوارتز ساخته شده‌اند. بسیاری از این اشیا در حفاری‌های اطراف رودخانه‌ی شرق مشهد یافت شده‌اند.

دوران تاریخی قبل از اسلام

آثار مربوط به این دوره که در موزه خراسان به نمایش در آمده‌اند مربوط به سلسله‌های سلوکی، هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان هستند. از جمله این آثار نفیس می‌توان به بشقاب‌های برنزی و نقره‌ای نقش برجسته دوره‌ی ساسانی و ظروف سفالی مربوط به قرن دوم و سوم میلادی اشاره کرد.

نمایش آثار مربوط به دوره‌ی تاریخی بعد از اسلام در موزه بزرگ خراسان

این بخش یکی از قسمت‌های مهم موزه بزرگ خراسان رضوی به شمار می‌رود. آثار تاریخی که در این بخش به نمایش گذاشته شده‌اند مربوط به دوره‌ی تاریخی ایران بعد از اسلام هستند. این بخش به چند قسمت مجزا تقسیم می‌شود که در ادامه هرکدام را بررسی می‌کنیم.

بخش نگارگری و کتابت

در این بخش از موزه بزرگ خراسان کتاب‌های خطی شامل دیوان اشعار، کتاب‌های نجوم و مرقع، کتاب‌های دعا، نگارگری‌هایی بر روی چوب و جلدهای چرمی، نگاره‌های مختلف از شاهنامه و چند نقاشی قهوه‌خانه‌ای نگهداری می‌شوند.

نمایش قرآن‌های نفیس در موزه بزرگ خراسان

در این بخش از موزه خراسان همانطور که از اسمش پیداست قرآن‌های نفیس و قدیمی نگهداری می‌شوند. این قرآن‌ها مربوط به قرن اول تا قرن سیزدهم هجری قمری و منسوب به امام علی و امام حسین (ع) هستند. علاوه بر این قرآن‌هایی به خط کوفی نیز در این مجموعه وجود دارد. قرآنی با مهر عباس میرزا مربوط به دوره‌ی قاجار، قرآنی مربوط به قرن یازدهم و قرآنی با مقدمه‌ی شیخ صفی‌الدین مربوط به قرن هفتم نیز در این بخش نگهداری می‌شوند.

بخش آثار سفالی در موزه بزرگ خراسان

در این بخش اشیای سفالی تاریخی به نمایش گذاشته شده‌اند که نگاه هر بیننده‌ای را خیره می‌کند. ظروف سفالی به سبک‌ نیشابوری (مربوط به سده‌ی 3 تا 5 هجری قمری)، ظروفی به سبک زرین فام (مربوط به سده‌ی 4 تا 9 هجری قمری)، سفالینه‌هایی به سبک مینا (مربوط به سده‌ی 6 تا 7 هجری قمری) و سفالینه‌های زیرلعاب (مربوط به سده‌ی 4 تا 7 هجری قمری) در این بخش از موزه بزرگ خراسان رضوی نگهداری می‌شوند. علاوه بر این سفال‌های نقاشی شده به سبک سلطان آبادی یا فیروزه‌ی قمی مشکی مربوط به سده‌ی 7 تا 8 هجری قمری را نیز در این بخش می‌توانید ببینید.

نمایش آثار چوبی

در این بخش از موزه خراسان درب و پنجره‌های چوبی که به شکل‌های مختلف ساخته شده‌اند به نمایش درآمده‌اند. منبت کاری‌های ظریف، جعبه‌هایی از جنس عاج فیل و قلمدان‌های نقاشی شده نیز از دیگر اشیای دیدنی این بخش هستند.

بخش پارچه‌ها و فرش‌ها

قالی‌ها و فرش‌هایی که در این بخش از موزه خراسان به نمایش درآمده‌اند عمدتا نفیس و ارزشمند نیستند اما رنگ و نقش این فرش‌ها اصالت فرش ایرانی خطه‌ی خراسان را به زیبایی به تصویر می‌کشد. پوشاک و پارچه‌هایی که در زمان صفویه تا نادرشاه افشار و قاجاریه استفاده می‌شدند نیز در این بخش قابل مشاهده هستند. این پارچه‌ها نوع پوشش مردم آن زمان را نشان می‌دهد. یکی از اشیای منحصربه‌فرد و دیدنی این بخش پیراهنی از جنس نخ از دوره‌ی صفوی است که با آیاتی از قرآن کریم تزئین شده و به پیراهن طلسم طلا معروف است. 

دسترسی به موزه بزرگ خراسان رضوی و اطلاعات بازدید

موزه بزرگ خراسان رضوی در پارک کوهسنگی مشهد واقع شده است. اگر از اتومبیل شخصی استفاده می‌کنید از دو مسیر می‌توانید خود را به این موزه برسانید. از بلوار احمد آباد به سمت میدان دکتر شریعتی بروید و وارد بلوار کوهسنگی شوید. در انتهای بلوار به پارک کوهسنگی و موزه می‌رسید. در مسیر دوم از طریق بزرگراه کلانتری به سمت محدوده‌ی پارک کوهسنگی بروید و پس از ورود به پارک ساختمان موزه را می‌‌بینید. در صورتی که قصد استفاده از اتومبیل شخصی خود را ندارید می‌توانید از مترو و اتوبوس استفاده کنید. برای استفاده از مترو باید در ایستگاه کوهسنگی که در خط 2 قرار دارد پیاده شوید، این ایستگاه با پای پیاده تنها پنج دقیقه از موزه بزرگ خراسان فاصله دارد. اگر اتوبوس را ترجیح می‌دهید از اتوبوس‌های خط 86 استفاده کنید و در ایستگاه نزدیک به کوهسنگی پیاده شوید. اتوبوس‌های خط 8 و 9 هم در بزرگراه کلانتری در نزدیکی کوهسنگی ایستگاه دارند و با یک پیاده‌روی کوتاه از این ایستگاه‌ها به موزه می‌رسید. موزه بزرگ خراسان رضوی هر روز آماده‌ی پذیرش مسافران و گردشگران می‌باشد. ساعت بازدید در نیمه‌ی اول سال از ساعت 8 صبح تا 8 شب و در نیمه‌ی دوم سال از ساعت 8 صبح تا 5 عصر می‌باشد. قیمت بلیط این موزه برای شهروندان ایرانی 5 هزار تومان و برای گردشگران خارجی 50 هزار تومان است.

کلام پایانی

شهر مشهد را به عنوان یکی از قطب‌های گردشگری ایران می‌شناسند و جاذبه‌های دیدنی بسیاری دارد. موزه‌ بزرگ خراسان رضوی را می‌توان یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری تاریخی این شهر به شمار آورد. این موزه با به نمایش گذاشتن آثار تاریخی و ارزشمند تنها بخشی از تاریخ ایران در خطه‌ی خراسان را به نمایش می‌گذارد. با تماشای هر کدام از این اشیای دیدنی می‌توانید حال و هوای گذشته‌ و نحوه‌ی زندگی مردمان این سرزمین را تصور کنید. در متن کوتاهی که از نظر گذرانید سعی بر این داشتیم تا شما را با این موزه‌ی غنی آشنا کنیم امیدواریم به استفاده از این راهنما اوقات خوشی را در بازدید از موزه داشته باشید.