داستان قتلی که باعث شهرت حمام فین شد!

حمام فین قتلگاه یکی از بزرگ‌مردان تاریخ ایران زمین است و شاید دور از انسانیت باشد که آن را به یکی از جاهای دیدنی کاشان تشبیه کنیم؛ اما معماری زیبا و نقش‌ونگارهای روی دیوارهای حمام، دست‌و‌بال ما را بسته است. این حمام یکی از غم‌انگیزترین مرگ‌های تاریخ را به چشمانش دیده است.

مرگ مرد بزرگی که با خواست خود به قتلگاه رفته و حتی اینکه چطور بمیرد را هم خودش انتخاب کرده است. جفای مردمان آن دوره در حق این مرد بزرگ بخشیدنی نیست؛ اما ما وظیفه خودمان می‌دانیم که بیشتر درباره معماری و زیبایی‌های حمام بگوییم تا خیلی هم دل‌شکسته و غمگین نشوید. به همین دلیل در این مقاله از مجله گردشگری راستین گشت قرار است سفری داشته باشیم به سال‌های دور یعنی زمانی که حمام ساخته شد.

حمام فین را بهتر بشناسیم…

حمام فین که در باغ فین واقع شده یکی از جاذبه های تاریخی کاشان است که وقایع تاریخی زیادی را به چشم دیده است و بارها برای اتفاقات ناگواری که در آن افتاده، گریسته است. علت اصلی شهرت این حمام، قتل میرزا تقی‌خان امیرکبیر صدراعظم ناصرالدین شاه قاجار در تاریخ ۲۰دی۱۲۳۰ است.

این واقعه تاریخی مهم‌ترین عاملی است که گردشگران برای دیدن این حمام به کاشان سفر می‌کنند. متاسفانه بعد از این واقعه تاریخی دردناک، حمام فین و باغ برای مدتی به فراموشی سپرده شد و این زمان تبدیل شد به بهترین فرصت برای اشرار تا بخش‌هایی از زیبایی‌های این باغ را به غارت ببرند.

عکس از: سایت Wikipedia

خاطره تاریخی حمام فین، لکه‌ای به سیاهی و بزرگیِ قتل امیرکبیر دارد، درست است، اما اگر بخواهیم زیبایی و ظرافتی که در معماری‌اش خوابیده را در همین یک قتل خلاصه کنیم، ظلم دیگری در حقش است. در محوطه باغ فین کاشان دو حمام وجود دارد که به آن‌ها حمام‌های کوچک و بزرگ می‌گویند. حمام کوچک در دوره صفویه ساخته شده و حمام بزرگ هم در دوره قاجار ساخته شده است. انگار پادشاه تازه بدش می‌آمد که از حمام پادشاه قبلی استفاده کند و باید یکی مخصوص خودش در باغ فین بسازند.

حمام بزرگ در زمان قاجار و به دستور مستقیم فتحعلی شاه ساخته شد و بیشتر حاکمان و اشخاص بلندمرتبه از آن استفاده می‌کردند و در نتیجه خدمه و افراد عادی از حمام کوچک دوره صفوی استفاده می‌کردند. هر دو حمام بخش‌های مختلفی ازجمله ورودی، گرم‌خانه، خزینه، آب‌نما، رختکن یا سربینه دارد.

عکس از: سایت Iseeworld

با اینکه حمام‌ها زمانی دور ساخته شده‌ است اما تکنولوژی به‌کاررفته در ساخت آن‌ها جالب است. مثلا کانال‌هایی برای عوض‌کردن آب حمام و تازه‌کردن آن ساخته شده که مثل ساعت کار می‌کنند. انگار نه انگار که بیش از ۱۰۰ سال از ساخت آن‌ها می‌گذرد.

یکی از جالب‌ترین بخش‌‌های حمام فین، عایق رطوبتی دیوارهاست که برای جلوگیری از هدررفتن انرژی و گرم‌ماندن آب با استفاده از آهک، ساروج و ماسه ساخته شده است. استفاده از مصالح طبیعی و کاربردی باعث شده تا این حمام پس از این‌همه سال هنوز سرپا باشد.

عکس از: سایت Wikipedia

نگاهی به تاریخچه حمام فین

در باغ فین کاشان دو حمام تاریخی وجود دارد که هرکدام از آن‌ها بنا به‌دلیلی از اهمیت ویژه‌ای دارد. حمام کوچک هم‌زمان با ساخت بنای اولیه باغ فین کاشان و در دوره صفویه ساخته شده و شهرت آن هم به‌خاطر واقعه‌ای مهم و تاریخی است. حمام کوچک در اصل شاهد قتل صدراعظم ایران در زمان قاجار بوده و کف این حمام با خون این بزرگ‌مرد رنگین شده است.

عکس از: سایت Wikipedia

یکی از نکات مهم درباره حمام فین کاشان، وجود ۷ کاشی قدیمی در قسمت خزینه است که قدمت آن‌ها به ۵۰۰ سال قبل برمی‌گردد. حمام کوچک که برای استفاده خدمتکاران و خدمه ساخته شده بود از لحاظ معماری ویژگی بارزی ندارد و بسیار ساده است؛ اما همان‌ طور که گفتیم شهرت خود را مدیون بزرگ‌مردی است که حاضر شد در این مکان جان خود را فدای ایران کند. واقعه قتل امیرکبیر آن‌قدر سنگین بود که برای مدتی طولانی باغ فین و حمام فین کاشان به دست فراموشی سپرده شد و همین موضوع هم شرایط را برای غارتگران فراهم کرد تا زیباترین آثار و سنگ‌های مرمر را به غارت ببرند.

حمام بزرگ که به آن حمام سلطنتی هم گفته می‌شود به دستور فتحعلی شاه قاجار و در دوره قاجاریه ساخته شد. با پایان دوران شکوهمند صفویه، حمام کوچک از رونق افتاد و حمام بزرگ هم در این فراموشی و بی‌رونقی نقش پررنگی داشت. حمام بزرگ برای استفاده بزرگان و فرماندهان درباری ساخته شد و به همین دلیل هم از نظر معماری داخلی بسیار ارزشمند است.

عکس از: سایت Wikipedia

در این حمام زیبا از ستون‌های مرمری استفاده شده و تمامی سرستون‌ها و سقف حمام با طرح‌هایی زیبا نقاشی شده است. اگر وارد حمام شوید اولین چیزی که توجه شما را جلب می‌کند همین نقاشی‌های روی دیوارها و سقف است. نقاشی‌های آن‌قدر زیبا و یک شکل است که تصور می‌کنید از روی هم کپی شده‌ است.

حمام بزرگ دو سربینه یا رختکن دارد، سربینه اول به ورودی اصلی نزدیک‌تر بوده و با وجود پنجره‌هایی مشبک که نور را دزدانه وارد حمام می‌کند، روشن می‌شود. نور در حمام فین نقش مهمی را بازی می‌کند، چون بدون آن فضای داخلی تاریک و نمور بوده و هیچ کسی دوست نداشته در این فضای تاریک وارد شود.

عکس از: سایت Mizboon

در سال ۱۳۴۴ حمام بزرگ و کوچک با درنظرگرفتن پایه معماری اصلی و طرح اولیه، مرمت شد و بعد از آن هم بارها بازسازی شد. این دو حمام در حال حاضر به یکی از جاذبه های گردشگری کاشان تبدیل شده‌ است و بسیاری از گردشگران برای دیدن گذر تاریخ این سرزمین به باغ فین می‌آیند.

رویدادهای تاریخی مهم حمام زیبای کاشان

مهم‌ترین رویداد تاریخی حمام فین کاشان قتل امیرکبیر صدراعظم ناصرالدین شاه قاجار در ۲۰دی۱۲۳۰ است. تا قبل از این واقعه تاریخی شاید حمام کوچک فین کاشان آن‌قدرها هم شناخته شده نبود، اما از زمانی که شاهدی بر قتل این بزرگ‌مرد شد از آن به‌عنوان یکی از مکان‌های تاریخی کشور یاد می‌شود که به‌دلیل رخ‌دادن حادثه‌ای چنان تلخ در آن، به شهرت رسید.

عکس از: سایت Tishineh

در واقع دلیل اصلی شهرت حمام کوچک را می‌توان قتل امیرکبیر دانست. برای یک حمام روش خوبی برای به شهرت رسیدن نیست اما سرونوشت ما گاهی دستخوش اتفاقاتی است که در اطراف ما در جریان است و اتفاقاتی که ما کنترلی روی آن نداریم.

بخش‌های مختلف حمام فین

حمام فین کاشان از بخش‌های مختلفی تشکیل شده که هرکدام بنا به‌دلیل خاصی به این حمام زیبا اضافه شده‌ است. در این بخش قرار است از بخش‌های مختلف حمام فین برای شما بگوییم تا در سفر خود با بخش‌های مختلف آن آشنا باشید و هیچ بخشی از چشمان شما دور نماند.

حمام کوچک

حمام کوچک در دوره صفویه و هم‌زمان با ساخت بنای اولیه باغ فین کاشان ساخته شده است. این حمام به‌منظور استفاده خدمه ساخته شده و تفاوت اصلی آن با حمام بزرگ در سبک معماری، ابعاد و کاربری آن است. ازجمله مهم‌ترین بخش حمام کوچک محلی است که در آن امیرکبیر به قتل رسیده است.

عکس از: سایت Rajanews

حمام بزرگ

حمام بزرگ که در زمان فتحعلی‌ شاه قاجار ساخته شده مثل یک اثر تاریخی بزرگ است که در آن نمونه‌هایی زیبا از معماری دوره قاجار را می‌توانید ببینید. حمام بزرگ که به آن حمام سلطنتی هم می‌گویند در واقع حمامی بوده برای بزرگان دربار قاجار.

شاید آن‌ها در شأن خودشان نمی‌دیدند که در حمامی که سلطان دیگری ساخته استحمام کنند؛ شاید هم ابعاد و اندازه حمام کوچک را در مقایسه با مقام بالای خود خیلی کوچک می‌دیدند. به‌هرحال فتحعلی شاه قاجار خودش مسقیما دستور ساخت حمام بزرگ را صادر کرد و معمار و طراح هم تا می‌توانستند سنگ تمام گذاشتند.

عکس از: سایت Tishineh

در این حمام هم مانند حمام فین کوچک، قسمت‌هایی شامل ورودی، گرمخانه، خزینه، آبن‌ما، محل شست‌وشو و سربینه یا رختکن ساخته شده است. این حمام زیبا ستون‌های مرمرینی به‌رنگ زرد دارد که سرستون‌های آن گچی بوده و با نقش‌ونگارهای دوره قاجار تزیین شده است. با وجود این‌همه تزیین و نقش‌ونگار، انتظار ندارید که اینجا حمام باشد. ظاهر زیبای آن بیشتر شبیه رستوارن‌های سنتی الان است!

جالب است بدانید که حمام بزرگ دو سربینه دارد که سربینه اول یا رختکن اول به ورودی نزدیک‌تر است. در انتهای سربیه سکویی قرار گرفته و بخاری دیواری دارد. در سربینه اول نورگیرهای مشبکی قرار گرفته‌ است که فضا را به‌خوبی روشن می‌کنند. این دریچه‌های مشبک سفالی به‌سمت باغ بوده و از میان فضای خالی آن‌ها می‌توانید درختان باغ فین کاشان را ببینید که به دست باد سپرده شده و در حال رقص است. نمای زیبایی برای یک حمام است، نه؟

عکس از: سایت Tishineh

سربینه دوم یک حوض در وسط و مسیری برای تردد در ضلع شرقی دارد که کف آن پایین‌تر از سطح سربینه است. معماری حمام بزرگ به‌صورتی بوده که برای خروج از حمام اول باید از سربینه دوم و بعد از آن از سربینه اول استفاده کرد.

به این ترتیب بعد از استحمام و خروج از گرم‌خانه، اول باید پاهای خود را در حوض سربینه دوم بشویید و بعد از آن در هوایی ملایم بدن خود را خشک کرده و در نهایت وارد سربینه اول شوید و لباس‌های خود را بپوشید. علت این نوع طراحی متعادل‌کردن دمای بدن و آماده‌کردن آن برای مواجهه با هوای بیرون از حمام بود.

ورودی

قبل از سربینه یا رختکن ورودی اصلی قرار دارد. این ورودی در اصل مسیری است که برای ورود به سربینه یا رختکن باید طی کنید.

عکس از: سایت Tripadvisor

سربینه

سربینه یا رختکن محلی برای تعویض لباس و آماده‌شدن برای ورود به حمام است. همان‌ طور که اشاره کردیم در حمام بزرگ دو سربینه وجود دارد که موارد کاربرد آن قبلاً توضیح داده شده است.

خزینه

خزینه که امروزه به آن حوضچه هم گفته می‌شود، در گذشته محلی برای نظافت و شست‌وشوی افراد بوده است. برای اینکه تصور درستی از خزینه داشته باشید باید بگوییم که مانند حوضچه‌های امروزی آب آن به‌ندرت عوض می‌شده و افراد زیادی در آن خود را می‌شستند. اما درباره حمام بزرگ و کوچک قضیه اندکی متفاوت است چون دالان‌ها و کانال‌هایی برای تعویض آب خزینه در کف حمام تعبیه شده بود و آب این حوضچه تازه به تازه عوض می‌شد.

گرم‌خانه

گرم‌خانه اتاقی کوچک است که دمای محیطی کنترل شده داشته و هوای آن در حالت خشک یا مرطوب قرار دارد.

عکس از: سایت Tripadvisor

حوضچه و فواره‌ها

در بخش‌های مختلف حمام فین به‌عنوان یکی از جاهای دیدنی کاشان، حوضچه‌ها و فواره‌هایی وجود دارد که بر زیبایی این مکان اضافه کرده‌‌ است. این حوضچه‌ها که در کف حمام قرار گرفته‌ است با سیستم آ‌ب‌رسانی مخصوص حمام فین کاشان تغذیه می‌شود.

سیستم آب‌رسانی

حمام فین کاشان یکی از پیشرفته‌ترین سیستم‌های آب‌رسانی را دارد. آب لازم برای حمام از طریق یک حلقه چاه فراهم می‌شود. دهانه این چاه در پشت‌بام حمام قرار گرفته و به همین دلیل هم هر روز دو کارگر در شیفت‌های مختلف آب را از چاه کشیده و به جوی آب جلوی چاه می‌ریختند. این جوی آب به خزانه منتقل می‌شد که زیر آن با هیزم و زغال روشن بود. با گرم‌شدن آب داخل خزانه، آب گرم وارد جوی آب شده و به این ترتیب آب سرد و گرم لازم برای استحمام در حمام فین کاشان آماده می‌شد.

عکس از: سایت Tripadvisor

شگفتی‌های معماری حمام

یکی از مهم‌ترین شگفتی‌های معماری در حمام فین کاشان، استفاده از مصالحی طبیعی برای ضدآب‌کردن حمام است. در این حمام که یکی از جاذبه های تاریخی کاشان است، از ماسه، ساروچ و آهک برای عایق‌کاری دیوارهای حمام استفاده شده است و به‌دلیل طبیعی‌بودن این مصالح هنوز هم این حمام در مقابل آب عایق است.

آب جاری در جوی، حوض‌های باغ و استخرها از چشمه سلیمانیه تامین می‌شود؛ اما آب لازم برای حمام را از چاه تامین می‌کردند. لوله‌کشی آب در حمام هم نکته مهمی است و در آن تمامی قوانین فیزیک رعایت شده است. حمام فین طوری ساخته شده که همواره به وقت نیاز آب گرم و سرد کافی داشته باشد و این آب هم از طریق لوله‌کشی‌های کاملاً حرفه‌ای به حمام منتقل می‌شود.

عکس از: سایت Tripadvisor

بالای ستون‌ها و روی سقف حمام فین نقش‌ونگارهای تک‌رنگی دیده می‌شود که همگی در بخش‌های مختلف تکرار شده‌ است. ظرافت و زیبایی از دیوارهای این حمام می‌بارد و نقش‌ونگارهای روی آن طوری است که تصور می‌کنید از روی هم کپی شده یا با شابلون کشیده شده‌ است. ستون‌های حمام همگی از جنس مرمر زردرنگی است که به‌صورت چندضلعی ساخته شده و بار دیوارها و سقف را به دوش می‌کشد.

ستون‌ها ساده است اما سرستون‌ها نقش‌ونگارهای تکرار شونده دارد. سقف حمام و طاق‌های آن طرح‌های متفاوتی دارد و به‌شکل خشتی ساخته شده‌ است. در برخی از بخش‌های سقف می‌توانید نورگیرهایی را ببینید که برای تأمین روشنایی لازم برای حمام ساخته شده‌ است.

عکس از: سایت Tripadvisor

بهترین زمان بازدید از حمام کاشان

باغ فین و حمام فین کاشان در هر فصلی زیبایی‌های خاص خود را دارد و می‌توانید در تمام فصول سال از این مکان زیبا بازدید کنید. اما اگر دنبال زمانی هستید که باغ خلوت باشد و خودتان باشید و خودتان، فصل پاییز و زمستان بهترین انتخاب برای شما خواهد بود. حمام همیشه سر جایش هست و شرایطش هم تغییری نمی‌کند، این باغ فین است که در فصل‌های مختلف سال به‌رنگ‌های متفاوت درآمده و هر بار به‌صورتی زیبا عشوه‌گری می‌کند.

عکس از: سایت Tripadvisor

اگر دوست دارید باغی هفت‌رنگ ببینید که برگ‌های درختان مثل سربازهای تیر خورده هر لحظه خود را جلوی پاهای شما می‌اندازند، پیشنهاد می‌کنیم فصل پاییر را انتخاب کنید؛ اما اگر به‌دنبال سرسبزی و آواز پرندگان و خنکای مطبوع هوا هستید، قطعاً فصل بهار یکی از بهترین انتخاب‌های شما خواهد بود.

حمام فین کجاست؟

استان اصفهان، کاشان، خیابان امیرکبیر، باغ فین کاشان

حمام فین کاشان روی گوگل مپ

مسیر دسترسی به حمام تاریخی فین

برای دسترسی به حمام فین کاشان باید ابتدا به باغ فین بروید. پس باید راهی شهر تاریخی کاشان در استان اصفهان شده و سپس وارد بزرگ‌راه امیرکبیر شده و سپس وارد بلوار امام رضا شوید، از بلوار امام رضا وارد بلوار باقرالعلوم شده و بلوار را تا انتها برانید. در انتهای این بلوار وارد خیابان مصطفی‌زاده خواهید شد. از اینجا به بعد باید پیاده بروید تا به حمام تاریخی فین کاشان برسید.

ساعت کاری و شرایط بازدید

ساعت کاری حمام فین از ۹ صبح شروع می‌شود و گردشگران می‌توانند تا ساعت ۱۸ عصر از زیبایی‌های این باغ لذت ببرند.

عکس از: سایت Tripadvisor

حمام فین کاشان؛ یک خاطره تلخ یا یک اثر بی‌مثال

حمام فین کاشان خاطرات تلخ و شیرین بسیاری دارد، خاطراتی از آب بازی کودکان در حمام و خاطره‌ای تلخ از قتل امیرکبیر. این بنای زیبا که یکی از مهم‌ترین آثار تاریخی باغ فین کاشان است که در دو دوره صفویه و قاجاریه ساخته شده و دو ساختمان مجزا شامل حمام کوچک و حمام بزرگ یا سلطنتی دارد.

حمام کوچک ساده است؛ اما حمام بزرگ آن‌قدر زیباست که با ورود به آن تصور نمی‌کنید وارد یک حمام شده‌اید. در این مقاله از معماری و بخش‌های مختلف حمام فین به‌عنوان یکی از جاهای دیدنی کاشان و جاذبه های تاریخی کاشان گفتیم و امیدواریم در سفر بعدی بتوانید بخش‌های مختلف این حمام زیبا را ببینید.