در باغ دلگشا سفره دل باز کنید، هین که بهار می‌رسد

هزار نوع معیار وجود دارد تا بفهمیم که رفاه یک شهر در چه حد است. یکی از این معیارها، وجود باغ (قدیم‌ها) و پارک (این روزها) است. اگر با همین معیار به شیراز نگاه کنیم می‌بینیم که تقریبا همیشه از شهرهای مرفه ایران بوده. در باغ های شیراز از نظر معماری خاص گرفته تا آب‌وهوای بسیار مناسب همه دست‌به‌ دست هم دادند در صدر لیست جاهای دیدنی شیراز قرار بگیرد. بعد از جست‌وجوی کوچکی که در گوگل کردم متوجه شدم باغ دلگشا شیراز یکی از زیباترین باغ‌های این شهر است، اما اطلاعات کاملی ندارد.

پس دست‌به‌کار شدم و تمام سوراخ سمبه‌هایش را مشخص کردم. بهتر است با من در مجله گردشگری راستین گشت همراه باشید تا با نقطه‌نقطه زیبایی‌های این باغ آشنا شوید.

از باغ دلگشا چه می‌دانید؟

از حضور در باغ دلگشا متوجه می‌شوید که واقعا دلگشاست. من نفهمیدم چه کسی این اسم را برای باغ انتخاب کرده، اما هرکس بوده انتخاب درستی کرده است. دلگشا کلمه پر مفهومی برای این باغ دوست‌داشتنی است. باغی پر از جاذبه‌های گردشگری و دیدنی که حس‌وحال بسیار خوبی دارد.

می‌دانید اسم باغ و جاذبه‌های تاریخی که می‌آید، اغلب مردم انتظار دارند مکانی ساخته‌شده از خشت‌ و گل را ببینند. فضایی خاک‌گرفته و قدیمی که بوی قدمت از زمینش بلند می‌شود، این باغ این‌گونه نیست. اگر دنبال موقعیتی با چنین شرایطی می‌گردید اصلا نباید سراغش بروید.

باغ دلگشای شیراز محیطی ساده، اما شلوغ دارد. شلوغ از نظر تنوع موقعیت‌ها و ساده از رنگ زمینه سبزی که دارد. فضای باغ به‌صورت منظم طوری طراحی شده است که هزاران درخت در آن کاشته شود. محوریت باغ البته با عمارت وسط آن است، اما این درختان باغ هستند که ماهیت دلگشایی را به این باغ می‌دهد.

از نظر آب‌وهوایی هیچ اِن‌قُلتی در شرایط باغ نیست (اگر یک چیز «اِن‌قُلت» نداشته باشد یعنی عالی است و نمی‌توان از آن ایراد گرفت). محیطی جذاب‌ و ‌دوست‌داشتنی، لذت‌بخش و رویایی که می‌توانید از بودن در آن لذت ببرید. یکی از ویژگی‌های بارز دلگشا باغ شیراز که در ادامه بیشتر درباره‌اش می‌خوانید موقعیت مکانی آن در دامنه تپه بلند شیراز است.

شروع باغ دلگشا: از کجا تا کجا؟

دلگشا فرازوفرودهای زیادی در طول تاریخ داشته است. از مالکیت شخصی تا اداره دولتی در آن دایر بوده و استفاده شده است. نقطه اوج شکوفایی باغ دلگشا وقتی رقم خورد که در دوران ساسانیان تصمیم به ساختنش گرفتند. نمی‌دانم اعتقاد شما به تکامل چیست، اما من می‌گویم اگر چیزی را به‌ وجود آوردید هر لحظه در حال تکامل است، مگر اینکه فاسد باشد. باغ دلگشا هیچ‌گاه فسادی نداشته، خلوت نشده یا علاقه دیگران به آن کم نشده و به همین دلیل حتی در دوران افشاریه هم که کمی خلوت شده بود استفاده می‌شد.

پیشنهاد می‌کنم با حضور در باغ دلگشا لحظه‌های خوشی را برای خودتان رقم بزنید. چیزهای خوب، همیشه متعلق‌ به همه است. این باغ از قبل اسلام نفس کشیده و وظیفه دلگشایی مردم را برعهده داشته است. خیلی از دوره‌ها افراد خاصی مالکیتش را به‌ دست گرفته‌اند، اما خودشان می‌دانستند که نمی‌توانند چنین گوهری را از چشم همه دور نگه دارند.

حاج ابراهیم اعتمادالدوله در دوران قاجار، نواب‌رضاقلی‌میرزا، میرزا علی‌اکبر قوام‌الملک و… ازجمله کسانی بودند که در دوره‌های مختلف مالک این ساختمان بودند، اما هیچ‌کدام نمی‌دانستند تا زمانی‌که مردم در باغ رفت‌وآمد نداشته باشند، شرایط رکود آنجا ادامه دارد.

باغ دلگشا در شرایط کنونی بسیار کامل و سالم‌تر از قبل است. نگهداری آن به شهرداری سپرده شده و همیشه مورد توجه مردم است. همین مسئله باعث شده تا ۵۰ سال پیش که باغ خصوصی بود از موزه و رفت‌وآمد خبری نباشد، اما حالا چی؟ البته این مسئله که چنین باغی متعلق به خانواده خاصی بوده و آن‌ها برای استفاده همه واگذارش کرده‌اند، نشان از مرامشان دارد که غنیمتی در دوران کنونی است.

این باغ در دوره‌های مختلف توسط پادشاهان یا افراد خاص توسعه پیدا کرد. بهترین آن‌ها همین علی‌اکبر قوام‌الملک بود که همراه با پسرش ایوان‌های عمارت باغ را ساختند و در قسمت‌های مختلف آن حمام و ساختمان‌های دیگری بنا کردند. یکی از کسانی‌ که رد پای عملکرد بسیار خوبش در توسعه این مکان دیده می‌شود، کریم‌خان زند است.

کریم‌خان با حضورش در شیراز کمک زیادی به رشد و توسعه این شهر کرد. باغ دلگشا در دوره زندیه خصوصا پادشاهی کریم‌خان به‌طرز عجیبی رشد کرد. خصوصا که قبل از آن در دوره نادرشاه رکود بسیار زیادی بر آن حاکم بود.

معماری باغ دلگشا: نشانی از اصالت همیشگی

وقتی وارد خیابان دلگشا می‌شوید و جلوی درِ باغ پیاده، مسیری مستقیم جلوی چشمتان ظاهر می‌شود. مسیری که معطر به رطوبت عجین‌شده با عطر برگ درختان بهارنارنج است. درِ این باغ همیشه برای ورود بازدیدکنندگان باز است. مسیر مستقیم که کنار جوی آب وجود دارد، به وسط باغ که عمارت کلاه‌فرنگی است، ختم می‌شود.

معماران ایرانی نشان داده‌اند که با ورود عناصر خارجی به فرهنگشان می‌توانند، دنیایی عجیب خلق کنند. نمونه این‌ کار ترکیب عمارت کلاه‌فرنگی به‌عنوان ساختمانی با معماری اروپایی با باغ‌های ایرانی است. نقاشی یک باغ‌ ایرانی با دیواری دورتادورش شروع می‌شود، وسطش ساختمانی می‌کِشند، سپس بین دیوار و عمارت را با رنگ سبز درختان پُر می‌کنند.

معماران این باغ برای طرح عمارت وسط باغ دلگشا از عمارت اروپایی کلاه‌فرنگی استفاده کرده‌اند که زیبایی و جلوه خاصی به کل باغ داده است.

پیشنهاد می‌کنم از ورودی باغ به‌سمت عمارت خیلی آرام و بادقت قدم بردارید. مسیر پر از عطر، بو و حس خوب طبیعت است. امتداد جوی آب به حوض جلوی ساختمان منتهی می‌شود. یک حوض بزرگ با فواره‌ بلند و تماشایی. زمانی معنی «تماشایی» را درک می‌کنید که از بالکن جلو ساختمان به پایین نگاه کنید. آن‌وقت متوجه خواهید شد که این طراحی چقدر زیبا و جذاب است.

الگوی مربعی که از مرکز توسعه پیدا کرده است در ساختمان هم رعایت شده. تالاری بزرگ که وسطش یک حوض برای تلطیف هوای محیط قرار دارد، وسط عمارت است. چهار سمت این حوضچه، چهار شاه‌نشین با امکانات مختلف ساخته‌شده است. می‌دانید، اصلا دلم نمی‌خواهد وارد توصیف هنرمندی معماران و شمایل داخلی ساختمان شوم تا با چشم خودتان آن‌ها را ببینید.

فقط در همین حد بسنده می‌کنم که در ساخت این عمارت از چوب باکیفیت، گچ‌بری‌های دقیق، طرح‌های اسلیمی، آیینه‌کاری و پنجره‌های بیضی‌شکل استفاده شده است.

در باغ دلگشا بگردیم

دلگشا طوری شما را مسحور می‌کند که فکر نکنم تا روزهای بعد جای دیگری به‌ چشمتان بیاید. با لحظه‌لحظه حضور در این باغ فضایی جدید با عطر و طعمی خاص رقم می‌خورد. فضای جذاب باغ از برگ و آجر و سنگ تشکیل شده است. ترکیبی که فقط معماری ایرانی می‌تواند از آن اثری فاخر بسازد.

از در ورودی آن که شروع‌ به قدم‌زدن کنید، بهترین و اولین مسیر دنبال‌کردن جوی آب است. دنباله آن به عمارت کلاه‌فرنگی می‌رسد، اما خود مسیر به بهشت ختم می‌شود. قدم‌زدن به‌سمت بهشت را وقتی خواهید دید که درختان باغ دلگشا را مشاهده کنید. درختانی سبز شبیه (جناتٌ تجری من تحتها الانهار)، زیرا از بالا جز قسمت عمارت فقط رنگ سبز می‌بینید.

موزه گردی دلگشا باغ

طبقه اول عمارت کلاه‌فرنگی موزه باغ دلگشاست. البته که کل این ساختمان را به‌همت میراث فرهنگی شیراز با آثار قدیمی و دیدنی پُر کرده‌اند، اما طبقه اول آن با طبقه دومش متفاوت است. طبقه اول پر از وسایل قدیمی مثل سکه، اسکناس و آثاری از پادشاهان گذشته است. آثاری دیدنی و البته باارزش از نظر فرهنگی. جز موزه و آثارش پنجره‌ و شیشه‌های رنگی، مقرنس‌کاری‌های روی دیوار و… نیز زیبایی خاصی به محیط خود ساختمان بخشیده‌ است.

موزه رادیو

از طبقه اول ساختمان که به‌سمت بالا برویم، کم‌کم با آثار جدیدتر، اما نوستالژی مواجه می‌شوید. رادیو، گرامافون، وسایل قدیمی و دیدنی که مربوط‌ به رسانه‌های قدیمی هستند در طبقه دوم این موزه نگهداری می‌شود.

پیشنهاد می‌کنم باحضور در باغ موزه دلگشا حس‌وحال دلتان را از این‌ رو‌ به‌آن‌ رو کنید. وقتی می‌توانید پا در ساختمانی قدیمی بگذارید، آثار قدیمی را در آنجا ببینید و لذت ببرید، اشتباه است که پا پس بکشید.

کوشک سبز شیراز و دیگر جاذبه‌هایش

به‌نظرم زبان از توضیح و توصیف فضای دوست‌داشتنی این باغ قاصر است. گزافه نیست اگر باغ دلگشا شیراز را بهترین کوشک ایران بدانم. قرارگیری در موقعیتی خوب روی دامنه کوهپایه‌های کهندژ، معماری اصیل، نظم خاص در رویش درختان، عمارت کلاه‌فرنگی بسیار زیبا و جذاب همه دلایلی است که می‌توان این باغ را یکی از اصیل‌ترین کوشک‌ها دانست. ویژگی بارز آن در عین زیبایی خاص‌ و چشم‌نوازی که دارد، سادگی است که همراه با هنرمندی استفاده شده است.

شاید خیلی از آن‌ها که منتظر تماشای عمارتی مثل کاخ سعدآباد هستند، تماشای این باغ به دلشان ننشیند، اما مطمئنم اگر اهل ادبیات و شعر باشید، اندکی حس هنری هم و از طبیعت لذت ببرید، با حضور در این باغ و نشستن زیر درخت‌های بهارنارنج و استشمام عطر شکوفه‌های آن خوش‌حال می‌شوید.

عمارت کلاه‌فرنگی

عمارت کلاه‌‌فرنگی در اصل تنها ساختمان این باغ و بهترین کلاه‌فرنگی است که در ایران ساخته‌شده. عمارتی که به‌نسبت نمونه‌های خارجی و داخلی بزرگ‌تر، وسیع‌تر، با شاه‌نشین‌های زیبا و تزیینات بسیار دیدنی است. این ساختمان دقیقا در نقطه ثقل باغ ساخته‌شده، دورتادورش درخت و گیاه رشد کرده و روبه‌رویش یک حوضچه بزرگ و قدیمی قرار دارد.

آبی که از جوی آب سرازیر می‌شود به حوضچه‌ای وسط عمارت می‌ریزد. این حوض در گذشته کاربری برای شست‌وشو و تلطیف‌ هوای محیط داشته است. اطراف حوضچه، تالار عمارت کلاه‌فرنگی است و در چهار سمت تالار شاه‌نشین‌های آن ساخته‌شده‌اند. کل ساختمان دو طبقه دارد که طبقه بالا بالکنی مشرف به حوض بزرگ حیاط دارد. اگر می‌خواهید بهترین نمای ممکن از باغ دلگشا را مشاهده کنید بهترین راه حضور در این نقطه است.

می‌توان این‌طور نتیجه گرفت که دلیل پنجره‌های بلند و قطوری که دورتادور ساختمان استفاده شده است، تماشای فضاسازی دل‌انگیزی باشد که برای حیاط انجام شده. این پنجره‌ها معمولا از چوب محکم با رنگ قهوه‌ای سوخته و شیشه‌های رنگی ایجاد شده است. بالای هر پنجره که به‌شکل مستطیل عمود بر زمین کار گذاشته‌ است گِرد شده و همین شکل خاصی به آن‌ها داده است.

زیباترین نقطه عمارت کلاه‌فرنگی اتاق آیینه‌کاری است که در طبقه دو آن قرار دارد. این اتاق یکی از اصلی‌ترین نقاط ساختمان است و با آیینه‌کاری دقیق و برجسته‌ای تزیین شده. گزافه نیست اگر شاهکار آیینه‌کاری این عمارت را با کاخ سعدآباد یا هنرمندی‌های حرم امام رضا مقایسه کرد.

حیاط زیبا باغ دلگشا

اولین چیزی که با حضور در باغ دلگشا به‌ چشم بازدید کنندگان می‌آید، نخل‌های سربه‌فلک‌کشیده‌ای است که فقط خدا می‌داند چندین دوره زندگی را در این محل دیده‌اند. نخل‌های این باغ حکم ستون‌های آسمان را دارند، زیرا واقعا سرشان به سقف آسمان رسیده و بلند هستند. دورتادور هر نخل، چمن‌زاری است که به زیبایی آبیاری و تنظیم می‌شوند تا بهترین شمایل را داشته باشند.

پرچین‌های بهشت، عبارتی است که اطراف سنگ فرش‌های این باغ را توصیف می‌کند. این پرچین‌ها نه از خشت و خاک که از شمشاد‌های پُرپُشت ساخته‌شده‌‎ است. از پرچین و نخل و چمنزار که بگذریم، مگر می‌شود به باغی در بهشت فکر کرد که درخت‌های نارنج نداشته باشد. بهترین پِرفیوم‌های دنیا که هزاران نُت و سال‌ها رَد بو دارند هم جلو عطر بهارنارنج باغ‌های شیراز لُنگ پهن می‌کنند. تازه بهتر از آن نیمکت‌هایی است که زیر این درخت‌ها قرار گرفته‌اند تا هر باغ‌گردی بتواند اوج لذت استشمام را برای یک بار هم که شده تجربه کند، البته به شرطی که در بهار خود را به شیراز برساند.

جز موارد گفته‌شده در فضای سبز این باغ از سرو، گل‌های فصلی و حتی خیلی جاها از درختان میوه نیز استفاده شده است.

حوض حیاط

یکی از نقاط خاص باغ جایی است که حوضچه آن ساخته‌شده است. حوض حیاط این باغ روبه‌روی ورودی اصلی عمارت کلاه‌فرنگی قرار دارد و با آب قناتی که از سعدیه تا اینجا می‌آید کل باغ را سیراب می‌کند. این حوض ابعاد بزرگی دارد و به‌شکل مستطیل است. البته از این نوع حوض در قسمت‌های دیگر باغ برای ذخیره و آب‌رسانی به درختان ساخته‌شده است. تمام حوض و حوضچه‌ها به رنگ فیروزه نیشابور است تا اصالت حرف اول را در معماری باغ دلگشا بزند.

کی و کجا وعده دیدار ما؟

اگر فکر کنید زمانی جز بهار باید به باغ دلگشا و کلاً شیراز بروید سخت در اشتباه‌اید. در کل معتقدم یکی از دلایلی که باعث شده سعدی و حافظ از دامان این خاک سَر بلند کنند چیزی جز فضای شاعرانه باغ‌های آن در فصل بهار نبوده است. عطر بهارنارنج و شکوفه‌های سفید رنگ، نسیم خنکی که هدیه‌ای جز شادابی به پوستتان نمی‌دهد و… از لباس بهاری این باغ حس می‌شود.

از صبح‌تاشب درب باغ دلگشا روی تمام مردم ایران زمین باز است. البته بهتر است بدانید مدیریت باغ در نیمه اول سال ساعت ۲۳ و نیمه دوم سال ساعت ۲۲ در باغ را می‌بندد، همچنین این باغ در روزهای عزاداری تاسوعا و عاشورا، رحلت پیامبر، شهادت امام علی و امام جعفر صادق هیچ ورودی ندارد.

این باغ دقیقا بین دو خیابان دلگشا و نارنجستان شیراز قرار دارد. در دامنه کوهستان و حدودا یک کیلومتر به‌سمت جنوب  سعدیه شیراز. نمی‌دانم اهل جهت‌یابی هستید یا مثل من اصلا نمی‌توانید مسیریابی کنید به همین دلیل نقشه گوگل مپ را هم ضمیمه مطلب می‌کنم تا بتوانید خیلی راحت محل باغ را بیابید.

باغ دلگشا روی گوگل مپ

مشکل‌گشا مثل باغ دلگشا

شاید زیباترین قرارها همیشه در محل معروف و مشهور آن نباشد. با اینکه خیلی از مسافران دوست دارند اشعار و حافظ و سعدی را در آرامگاه آن‌ها بخوانند، اما سخت معتقدم باغ دلگشا بهترین مکان برای بازکردن سر صحبت با حضرت حافظ و پند شنیدن از سعدی شیرین بیان است.

محلی دنج و امن خصوصا شب‌های بهاری برای آن‌ها که می‌خواهند روی نیمکتی بنشینند و شعری بخوانند، شاید با کسی حرف بزنند یا اصلا فکر کنند. خوش‌حال می‌شویم حال خوبی را که با حضور در این باغ داشتید، برای ما هم بنویسید. لذت سفر همیشه در تعریف‌های بلند و طولانی بعد از آن نمایان می‌شود.