راستین گشت | مجله و پایگاه گردشگری
جنگل‌هایی را در نظر بگیرید که میراثی از سال‌های دور هستند. وقتی می‌گوییم سال‌های دور، منظورمان ۱۰۰ سال، ۳۰۰ سال یا حتی ۵۰۰ سال پیش نیست. حرف، حرفِ ۵۰ میلیون سالِ پیش است. جنگل‌های هیرکانی از همین جنگل‌ها هستند. جنگل‌هایی مختلط و پهن‌برگ که در حواشی دریای خزر و کوه‌های البرز زیبا کشیده شده‌اند و ۵ استان ایران در ناحیه شمال از وجودشان زیبا و تماشایی شده‌اند. نکته جالب درباره این جنگل‌ها، ریشه نامشان است: هیرکانی. فکر می‌کنید که هیرکانی در واقع شکل دیگری از چه واژه‌ای است؟ آفرین به شما که تیزهوش هستید: هیرکانی یا گرگانی. هیرکانی تلفظ یونانی واژه گرگانی است. اجازه بدهید از جنگل های هیرکانی بیشتر بگوییم.
جنگل های هیرکانی در کجا قرار دارند؟
جنگل های هیرکانی از دوره پالئوژن روی زمین به جا مانده‌اند. یعنی دوره‌ای در حدود ۶۶ میلیون سال پیش. در دوره پالئوژن، مناطق معتدل شمالی کره زمین پُر بوده از جنگل‌های هیرکانی. اما این جنگل‌های سبز و زیبا با یخ‌زدگی‌های عصر یخ‌بندان، کوچک و کوچک‌تر شدند. می‌بینید که این درختان و گیاهان از چه روز و روزگاری گذر کرده‌اند و هنوز پابرجا و زیبا در نقطه‌ای از کره خاکی که ایران ماست، باقی مانده‌اند؟ این جنگل‌ها در نقاط مختلفی از شمال پراکنده‌اند. مثلا بخشی از آنها در استان مازندران و برخی در گلستان و گیلان هستند. اهمیت جنگل هیرکانی را نمی‌توان دست‌کم گرفت. به همین‌خاطر، نقاط جنگلی هیرکانی شمال در شمار مناطق حفاظت‌شده قرار گرفته‌اند. مثلا:
- پناهگاه حیات‌وحش دودانگه و چهاردانگه؛ شهرستان ساری در مازندران.
- پارک ملی گلستان.
- منطقه حفاظت‌شده البرز مرکزی.
- شبه‌جزیره و تالاب میانکاله؛ در شمال شهرستان بهشهر در مازندران.
- پناهگاه حیات‌وحش دشت ناز؛ شمال شرق ساری در مازندران.
- منطقه حفاظت‌شده سیاه‌کشیم؛ جنوب تالاب انزلی در گیلان.
- منطقه حفاظت‌شده جهان‌نما؛ جنوب‌شرقی کردکوی گلستان.
- منطقه حفاظت‌شده لیسار در تالش در گیلان.
- پناهگاه حیات‌وحش سمسکنده در ساری در مازندران.
- پناهگاه حیات‌وحش سلکه در صومعه‌سرا در گیلان.
باید بدانید که جنگل های هیرکانی فقط در ایران حضور ندارند بلکه امتداد آنها به کشور آذربایجان هم می‌رسد و در پارک‌هایی ملی و حفاظت‌شده از آنها مراقبت و نگهداری می‌شود.
بیشترین میزان از جنگل هیرکانی در مازندران قرار دارد. البته وسعت این جنگل‌ها بسیار زیاد است و حدود ۱.۹ میلیون هکتار وسعت دارند. این جنگل‌ها از آستارا در شمال گیلان تا گلی‌داغ در شرق گلستان کشیده شده‌اند.
ویژگی‌های جنگل‌های هیرکانی چیست؟
جنگل های هیرکانی از میراث ارزشمند طبیعت هستند. به همین خاطر در یونسکو به ثبت جهانی رسیده‌اند و در دسته مکان‌هایی قرار گرفته‌اند که میراث جهانی است. بیشتر از ۳هزار و ۲۰۰ گونه گیاهی در این جنگل‌ها وجود دارد. این جنگل‌ها، خانه‌ای برای ۵۸ گونه پرنده و ۵۸ گونه پستاندار هم هستند. یوزپلنگ ایرانی هم در جنگل های هیرکانی زندگی می‌کند که البته در خطر انقراض شدید قرار دارد.
سازمان حفاظت از محیط زیست کشور در همکاری با برنامه عمران ملل متحد پروژه‌ای را برای حفظ و نگهداری از جنگل های هیرکانی آغاز کرده است. اگر مراقب این جنگل‌ها نباشیم، خیلی زود باید حسرت نابودشدن‌شان را بخوریم. حیف نیست، جنگل‌هایی که حکم موزه‌ای طبیعی در دنیا دارند به سادگی و به خاطر اهمال در نگهداری از بین بروند و فقط یک آه حسرت‌آلود برایمان به جا بگذارند؟
این سال‌ها، برداشت‌های غیرقانونی از منابع جنگل، چرای بی‌رویه دام‌ها، ساخت‌وساز و امور غیرقانونی دیگر به حرمت و حریم جنگل تجاوزهای زیادی کرده است. ما که فکر می‌کنیم چنین رفتارهایی به دور از شأن آدم‌هاست. نظر شما چیست؟
آب و هوای جنگل هیرکانی چگونه است؟
آب و هوای جنگل هیرکانی بسیار مطلوب است. اصلا به خاطر همین آب و هوای معتدل و خوش بوده که انواع متعددی از گیاهان و حیوانات در آن به خوبی و خوشی در کنار هم زندگی می‌کنند. آب و هوای حوالی دریای خزر هم معتدل و مرطوب است و دلیل بقای جنگل های هیرکانی در شمال ایران هم همین نوع از آب و هوا بوده است.
در نقاط دیگر دنیا مانند اروپا، سرمای هوا نگذاشته که جنگل هیرکانی به رشد و زندگی‌اش ادامه بدهد. به طور کلی، سه نوع آب و هوا در خود جنگل وجود دارد: آب و هوایی خشک در تابستان‌ها، آب و هوایی مرطوب در پاییز و وضعیتی معتدل در زمستان‌ها.
چه گیاهان و حیواناتی در جنگل هیرکانی زندگی می‌کنند؟
حال که از تنوع گونه‌های حیوانی در جنگل های هیرکانی گفتیم، خوب است، اشاره‌ای داشته باشیم به انواع این حیوانات. انتظار دارید که در جنگل چه حیواناتی زندگی کنند؟ باید بدانید که جنگل هیرکانی در نواحی مختلف ایران از خرس قهوه‌ای، شغال، سیاه‌گوش، گربه، مرال و البته پلنگ پذیرایی می‌کند. انواع پرندگان هم در این جنگل در تردد هستند و زندگی می‌کنند. زیبا نیست؟
درختان جنگل هم درختانی بلندقامت با برگ‌های پهن هستند. مثلا راش، توسکا، نارون، بلوط، زبان‌گنجشک و شمشاد در این جنگل‌ها به وفور دیده می‌شود. این درختان در کنار انواع دیگر پوشش گیاهی هم اکسیژن زیادی را راهی هوا می‌کنند و هم در ذخیره آب نقش پررنگی دارند. نفوذ آب در خاک مناطق جنگلی بسیار زیاد است و از این رو هم این جنگل‌های قدیمی می‌توانند نقش مهمی در اکوسیستم داشته باشند.
از همه اینها که بگذریم، زیبایی و سبزی جنگل‌ها را نمی‌توان با هیچ‌چیز دیگری عوض کرد. باید حسابی حواسمان را جمع کنیم تا در سفرهایی که به این جنگل‌ها یا هر نقطه دیگری از طبیعت داریم به نظافت و مراقبت از آنها توجه داشته باشیم. مواظبت از طبیعت، بازی دو سر سودی است که هم باعث حفظ طبیعت می‌شود و هم محیط زیستی را که خودمان در آن زندگی می‌کنیم، پاک و ماندنی نگه می‌دارد.
در آخر
جنگل های هیرکانی در دسته میراث جهانی هستند که یونسکو آنها را به ثبت رسانده است. دیدن آنها در نقاط مختلف شمال قطعا جذاب و جالب است. فرقی نمی‌کند که به کدام‌یک از استان‌های زیبای شمالی راهی می‌شوید ، در هر حال، هم در گلستان و هم در مازندران و گیلان می‌توانید از هیرکانی‌های دیدنی و قدیمی بازدید کنید. از شما عاجزانه خواهش‌مندیم که نسبت به رعایت نظافت و مراقبت از طبیعت در بازدیدهایتان از آن دقت و توجه کافی به خرج بدهید. طبیعت مال ماست. پس برای خودمان هم که شده در حفظ آن تلاش کنیم.
منبع: علی بابا
