رمز و رازهای مقبره بی‌بی مریم قشم

در یکی از روستاهای قشم به نام «تم سنیتی» مقبره‌ای وجود دارد که در میان اهالی به «مقبره بی بی مریم» معروف است. این مکان محل بحث و جدل‌های بسیاری است و هنوز هم بعد از گذشت سال‌ها مشخص نشده چه کسی درست می‌گوید! پس همراه ما باشید تا مختصری از تاریخ مجهول این مقبره را با شما در میان بگذاریم:

تور ارزان قشم را رزرو کرده اید؟

مختصری از تاریخ قشم

جزیره‌ی قشم (که برکاوان یا جسم هم نامیده می‌شد)، یکی از مکان‌های استراتژیک در طول تاریخ بوده‌است که خون به جگر خیلی از آن‌طرفی‌ها و این‌طرفی‌ها کرده‌بود. در یک‌طرف پرتغالی‌ها بودند که به قشم آمده و به دور از چشم ایرانی‌ها قلعه‌ای در این جزیره بنا کردند -که امروزه با نام قلعه‌ی پرتغالی‌ها شناخته می‌شود- و در طرف دیگر انگلیس بود که در زمان جنگ جهانی دوم شکست سنگینی را به ارتش رضاشاه تحمیل کرد. هلندی‌ها هم که همیشه یک چشمشان به هند بود و چشم دیگرشان به خلیج فارس.

اما شاید بیشترین تأثیر را در تاریخ این منطقه اسپانیایی‌‌هایی گذاشته باشند که با کشتی‌های چوبی بزرگ خود و خودبزرگ‌بینی ذاتی‌شان، آمدند و این جزیره را تصرف کردند. آن‌ها حتی نام اسپانیایی جدیدی را نیز برای قشم و محله‎‌های آن در نظر گرفتند! در این راستا، جاده‌ها، روستاها و مکان‌های مهم نیز دستخوش تغییرات شدند. روستای تم سنیتی(tomb saint) که نماد فرهنگ و تاریخ این سرزمین بود نیز متأسفانه تحت تأثیر این تغییرات قرار گرفت. در این روستا مقبره‌ای قرار دارد با نام «مقبره بی‌بی مریم» که نمادی از گذشته و یادآور تاریخ پر فراز و نشیب این جزیره است. در اینجا قصد داریم نگاهی اجمالی به مقبره بی بی مریم قشم بیاندازیم و آن‌گونه که شایسته است این آرامگاه را به شما معرفی کنیم.

آیا این مقبره آرامگاه بی بی مریم بختیاری است؟

آرامگاه دیگری هم با نام بی بی مریم در قلهات کشور عمان وجود دارد که این آرامگاه هم به‌عنوان یک مکان مهم و معنوی در منطقه، تشابه‌ها و تفاوت‌هایی در معماری و طراحی با آرامگاه بی بی مریم قشم دارد.

بسیاری معتقدند سردار مریم بختیاری، از شیر زنان چهارمحال و بختیاری که خاری در چشم روس و انگلیس و از فعالان حقوق زنان در دوران مشروطه بود، در این آرامگاه به خاک سپرده‌شده. درباره‌ی اینکه چه کسی در این آرامگاه دفن شده، نمی‌شود اظهارنظر دقیقی کرد؛ زیرا اطلاعات محدودی در این مورد وجود دارد و پرده برداشتن از این راز سر به مهر، به تحقیقات تاریخی و اطلاعات محلی فراوانی نیاز دارد.

هنوز کسی درست نمی‌داند چه ارتباطی بین این بی بی مریم و آن شیرزن بختیاری است، اما محلی‌ها معتقدند عزیزی در این آرامگاه به خاک سپرده شده که اگرچه نام و نشانش در مسیر تاریخ فراموش شد اما هنوز بزرگ است و ارجمند. به‌طورکلی، این داستان‌ها و باورها بهترین بازتاب‌کننده‌ی تأثیرات فرهنگ، تاریخ و روحانیت در میان جوامع هستند و خبر از اهمیت تجلی ارزش‌ها و نمادهای ملی و مذهبی می‌دهند.

معماری مقبره بی بی مریم

اولین چیزی که در مواجهه با اماکن تاریخی نظر انسان را جلب می‌کند، نوع معماری و طراحی بنای این اماکن است که می‌تواند داستان‌های زیادی از تاریخ و فرهنگ زمانه‌اش را بازگو کند. در مقبره‌ی بی بی مریم قشم ، معماری باشکوه و ناب سلجوقی را می‌توان به چشم دید. گنبد مرجانی و دیواره‌های آهکی صدفی، همگی شاهکارهایی از هنر و ابتکار دوران سلجوقی هستند. این گنبد با وجود تمامی رنج‌هایی که در طول تاریخ شاهد بوده، همچنان به‌عنوان شاهکاری از زیبایی و کارآیی در طراحی آثار معماری شناخته‌شده و تصویری از مرجان‌های درخشان را نیز در ذهن انسان ایجاد می‌کند.

اگر دیدن یک معماری منحصربه‌فرد شما را به وجد می‌آورد، حتماً به مقبره بی بی مریم قشم سری بزنید.

در ساخت این بنا از مصالح بومی استفاده شده؛ به‌عنوان مثال بدنه‌ی این آرامگاه با مصالحی مثل سنگ، لاشه سنگ، خاکستر و گچ ساخته شده است. در سطح خارجی گنبد این مقبره، مرجان‌های دریایی و در سطح داخلی آن لایه‌های آهک به‌کار رفته تا با محیط طبیعی خود هماهنگی داشته باشد. شما در قشم تا دلتان بخواهد به سنگ و مرجان دریایی دسترسی دارید؛ بنابراین ساخت یک بنا با استفاده از این مصالح برای صنعت‌گران در دوره‌ی خودش، چندان نمی‌توانست کار سختی باشد.

این بنا در زمانی ساخته شد که انسان تسلط خاصی بر فنون معماری نداشت، با این حال همچنان شاهکاری از خلاقیت انسانی به شمار می‌آید.

تاریخ مقبره بی بی مریم

اگرچه اسپانیایی‌ها نام تم سنیتی (مقبره مقدس) را به این آرامگاه داده‌اند، اما با خطوط درشت و زیبای زبان‌های فارسی و عربی، با استفاده از رسم‌الخط نسخ، ثلث و کوفی روی آن حکاکی‌هایی درج شده که می‌توانند مربوط به اوایل دوران پس از اسلام باشند. همچنین، در اطراف آرامگاه کمی که سر بچرخانید، آثاری از قرن‌های ۵، ۶، ۷ و ۸ قمری را می‌توانید پیدا کنید. قطعات سفالی کشف شده در این مکان نیز، می‌تواند مربوط به دوران قاجاریان یا صفویان باشند. این آثار متنوع، باعث می‌شوند تا تاریخ مبهم این آرامگاه بعد از گذشت سال‌ها، هنوز در هاله‌ای از ابهام باشد و هیچ‌کس نتواند به قطع بگوید که این مکان مربوط به کدام دوره‌ی تاریخی می‌شود.

محققان اختلاف نظرهای زیادی در تفسیر تاریخ آرامگاه با یکدیگر دارند. مثلاً برخی معتقدند این مقبره به دوران مهرپرستی قبل از اسلام بازمی‌گردد اما در مقابل عده‌ای از مورخان، تاریخ این بنا را مربوط به دوره‌های بعد از اسلام مانند ایلخانیان یا سلجوقیان می‌دانند. برخی نیز معتقدند تاریخ ساخت این بنا از دوران تیموری تا صفوی متغیر است. در واقع آن‌ها هنوز نتوانسته‌اند در مورد تاریخ این مقبره به اتفاق‌نظر برسند.

این مقبره از تاریخ ۲۷ دی ۱۳۷۷، با وجود آسیب‌هایی که به گنبد آن وارد شده، به ثبت آثار ملی ایران رسید و یکی از گنجینه‌های تاریخی کشور محسوب می‌شود. در کشور عمان نیز مقبره‌ای با نام بی بی مریم قرار دارد، که به نظر می‌رسد مرمت و نگهداری بهتری نسبت به مقبره ایرانی داشته باشد.

گشتی در مقبره بی بی مریم

مقبره بی بی مریم قشم درست مثل محیط اطرافش بسیار ساده است و هیچ نوع کتیبه یا نشانه‌ای در داخل آن وجود ندارد؛ با این حال در دیوارهای داخلی این مقبره جایگاه خالی کاشی‌های مینیاتوری به چشم می‌خورد که داستان‌های زیادی را بازگو می‌کنند. هرچند حتی این داستان‌گویی‌ها هم نتوانستند ما را به زمان دقیق ساخت این آرامگاه برسانند! درب مقبره بی بی مریم نیز مشابه درب‌های چوبی خانه‌های سنتی روستایی ساخته‌شده که موقع ورود باید به‌دقت ابعاد بدن خود را با چهارچوب درب مقبره مقایسه کنید تا بتوانید از آن بدون خاکی شدن و به در و دیوار خوردن رد شوید. متأسفانه با گذشت زمان و به علت عدم مراقبت و توجه به بنای این مقبره، سقف گنبدی شکل آن تا حدی تخریب شده و نیاز به مرمت دارد تا از تخریب بیشترش جلوگیری شود.

مقبره بی بی مریم کجاست؟

نشانی: ایران، استان هرمزگان، جزیره قشم، روستای تم سنتی، مقبره بی بی مریم یا مقبره تم سنیتی

برای دسترسی به آرامگاه بی بی مریم در جزیره قشم، می‌توانید از مسیر زیر استفاده کنید:

ابتدا به جزیره قشم در خلیج فارس سفر کنید. می‌توانید با هواپیما یا کشتی به جزیره وارد شوید. پس از آن می‌توانید با اتوبوس‌ها یا تاکسی‌های موجود در جزیره به روستای توریان بروید. این روستا نزدیک به مقبره بی بی مریم واقع شده است. از توریان به سمت روستای تم سنیتی حرکت کنید. این روستا مقصد نهایی شماست.

کلام آخر

در این گزارش تلاش کردیم تا جایی که می‌شود، مقبره بی بی مریم قشم را به شما معرفی کنیم. افسانه‌ها و داستان‌های این منطقه، هنوز نتوانسته‌اند پرده از راز این مقبره‌ی ساده و زیبا بردارند. هنوز نه دقیق می‌دانیم این مقبره متعلق به چه کسی است و چرا مقبره بی بی مریم نام‌گرفته نه حتی از زمان ساخت این آرامگاه اطلاع داریم! به‌هرحال، امیدواریم که تحقیقات آینده بتوانند این رازهای تاریخی را به روشنی بازگو کنند.

منبع: 3 کلیک

نوشته قبلی

مزایای داشتن پاسپورت دوم | چگونه پاسپورت دوم بگیریم؟

نوشته بعدی

تجربه‌ ای متفاوت از خرید در مجتمع تجاری نور قشم

مقبره بی بی مریم قشم؛ دریادریا مرجان

برکاوان، جِسم یا قشم با آن آسمان لاجوردی و ابرهای سفیدش، ساحل صخره‌ای و غروب سرخش، یک مکان استراتژیکی بوده که خون به جگر خیلی از آن‌طرفی‌ها‌ می‌کرده، چه برسد به این‌طرفی‌ها. آن از پرتغالی‌ها که چشم ایرانی‌ها را در آن زمان دور دیده بودند و آمدند و قلعه پرتغالی خودشان را در جزیره قشم بنا کردند. آن از انگلیسی‌ها که یک‌تنه زدند کل نیروی دریایی رضاشاه را در زمان جنگ جهانی با آب یکسان کردند. آن هم از هلندی‌ها که یک چشمان به هند بود و چشم دیگرشان به خلیج‌فارس.

اسپانیایی‌ها هم ازآن‌طرف اروپا کشان‌کشان با آن کشتی‌های چوبی بزرگ و ادعای همه‌کاره‌بودنشان آمدند و جزیره قشم را تصرف کردند. حالا تصرف‌کردن قشم همانا و چو افتادن نام و نشان و زبان اسپانیایی بین مردم همانا. حتی یک نام اسپانیایی برداشتند و گذاشتند روی همه‌چیزش. روستای تم سنیتی، گورستان تم سنیتی و آرامگاه تم سنیتی (Tom Seniti / Tomb Saint).

زیارتگاه بی بی مریم چه زیبایی‌هایی دارد؟ آیا شباهتی بین این زیارتگاه با بی بی مریم قلهات کشور عمان وجود دارد؟ مجله گردشگری علی‌بابا این‌بار به‌طور خاص به یکی از جاهای دیدنی قشم می‌پردازد.

مقبره بی بی مریم کجاست؟

ایران، استان هرمزگان، جزیره قشم، روستای تم سنیتی.

چگونه به مقبره بی بی مریم برویم؟

با هواپیما یا ماشین به استان هرمزگان و جزیره قشم بروید. همین که وارد روستای تم سنیتی شدید، از در و همسایه سراغ مقبره بی بی مریم را بگیرید تا پیدایش کنید.

مقبره بی بی مریم چگونه جایی است؟

آرامگاه و مقبره

این بی بی مریم، آن بی بی مریم بختیاری نیست

یک بی بی مریم دیگری هم در قلهات کشور عمان وجود دارد که آن هم مانند مقبره بی بی مریم قشم یکه‌وتنهاست. معماری‌اش که دست‌کمی از مقبره تم سنیتی خودمان ندارد. حتی ظاهر و باطنشان هم کم‌وبیش با یکدیگر مو نمی‌زند، اما این کجا و آن کجا. خیلی‌ها هم فکر که می‌کنند سردار مریم بختیاری یا همان بی بی مریم بختیاری در اینجا دفن شده است که نامش را روی این مقبره گذاشتند.

عکس از: سایت ITTO

منتهی او از شیرزنان چهارمحال و بختیاری بوده که روس‌ها و انگلیس‌ها را زیر چکاچک شمشیر و تیروتیرکشی اسلحه‌اش به زانو در می‌آورده و سروصورتشان را پایین و در جنگ اول جهانی فراری‌شان می‌داده است. این نویسنده و فعال حقوق زنان از مبارزان دوره مشروطه بوده که بعد از مبارزاتی در تخت فولاد اصفهان آرام گرفته است. با اینکه نمی‌دانم چه ارتباطی ممکن است بین بی بی مریم بختیاری با این بی بی مریم باشد، اما مردم معتقدند که این آرامگاه محل دفن یک بزرگی یا یک عزیزی بوده که هنوز نام و نشانش هویدا نشده است.

تاریخ مرجانی مقبره بی بی مریم

آرامگاهی که گفته می‌شود از همان معماری‌های ناب سلجوقی است که با گنبد مرجانی و آهک صدفی داخلش همه اسپانیایی‌ها را خراب خودش کرده بود. گفتم خراب، خرابی گنبدش که به‌خاطر سختی روزگار است، با آن پایه‌های هشت‌ضلعی خارجی مقبره که از داخلش چهار ضلعی به نظر می‌رسد، چقدر مرا یاد رصدخانه‌هایی می‌اندازد که از این‌سو و آن‌سوی آسمان شب را رصد می‌کنند. آن هم از نوع باستانی و مرجانی‌اش.

عکس از: سایت ایرنا

با اینکه اسپانیایی‌ها نام تم سنیتی (مقبره مقدس) را روی روستا و قبرستانش گذاشتند، اما خط و خطوط‌های درشتی از زبان فارسی و عربی به‌شکل نسخ و ثلث و کوفی روی سنگ‌های قبرستان حکاکی شده که می‌گویند از همان دوره‌های بعد از اسلام هستند. از طرفی هم که سرتان را بچرخانید به دورتادور مقبره بی بی مریم، قطعات سفالی پیدا می‌کنید که قدمتشان برمی‌گردد به سلسله‌های قاجار و صفوی یا حتی دوره ایلخانی.

چیز دندان‌گیری که از تاریخ مبهم آرامگاه بی بی مریم دستم را نگرفت، اما بماند از محققانی که می‌گویند این مقبره از همان مقبره‌های مهری یا مهرپرستی قبل از اسلام است. برخی هم می‌گویند قبل از اسلام نه، دوره ساختش بعد از اسلام و به دوره ایلخانان یا سلجوقیان برمی‌گردد.

یعنی ما را مدام به قرن‌های ۵، ۶، ۷ و ۸ قمری این‌ور و آن‌ور می‌برد. خیلی‌ها هم می‌گویند که قدمتش بین زمان تیموری تا صفوی است و سابقه قبرهای حجاری‌شده اطراف زیارتگاه بی بی مریم را هم از قرن ۹ تا ۱۱ قمری تخمین می‌زنند و حالا خدا می‌داند حرف کدام را باور کنم.

عکس از: سایت ITTO

با اینکه کار از کار گذشته و بخشی از گنبد مقبره خراب شده، اما بودند کسانی که در ۲۷دی۱۳۷۷ آن را در آثاری ملی ایران به ثبت برسانند. یک مقبره بی بی مریم دیگری هم وجود دارد که در کشور عمان قرار گرفته. منتهی رسیدگی عمانی‌ها به آن بهتر از ماست. حداقل خرابی کمتری نسبت به مقبره بی بی مریم قشم داشته و دارد.

گشتی در مقبره بی بی مریم

اگر خانه‌های شمال با آن سقف‌های قرمزش یا خانه‌های سنگی کردستان با آن طبقاتش یا خانه‌های خشتی در یزد ذوق‌زده‌مان نکند، گنبد مرجانی مقبره بی بی مریم قشم حتما ذوق‌مرگمان می‌کند. در جاهای دیدنی قشم که تا دل‌تان بخواهد سنگ و سنگریزه پیدا می‌شود، بناکردن آرامگاهی با سنگ، لاشه سنگ، سنگریزه، گچ و خاکستر که برای آن زمانی‌ها کاری نداشت. بیرون گنبدش را هم از سنگ‌های مرجانی و داخلش را از لایه‌های آهک ساختند تا خودش را خوب جزئی از طبیعت ببیند.

عکس از: سایت ITTO

با اینکه بیرون زیارتگاه بی بی مریم به‌سادگی اطرافش است و هیچ کتیبه یا نوشته‌ای در داخلش وجود ندارد، منتهی جای خالی کاشی‌های مینیاتوری در دیوارهای داخلی‌اش چیز دیگری می‌گویند. البته همین کاشی‌کاری‌ها هم خیلی با ما روراست نیستند که از کجای تاریخ سردر آورده‌اند و اصلا قصه‌شان چه بوده و چه‌ها کشیده‌اند در این چندصدساله.

درب مقبره بی بی مریم هم عین درب کوچک چوبی خانه‌های روستایی می‌ماند که موقع واردشدن به آن حتما باید با خودتان ور بروید و ابعاد بدنتان را با چارچوب در چفت کنید که یک‌وقت خاکی‌وخلی نشوید یا به در و دیوار نخورید.

عکس از: سایت ITTO

مقبره بی بی مریم کجاست؟

آدرس متنی: ایران، استان هرمزگان، جزیره قشم، مجاوری روستای توریان، روستای تم سنتی، مقبره بی بی مریم یا مقبره تم سنیتی.

مقبره بی بی مریم روی گوگل مپ

مسیر دسترسی به مقبره

جزیره قشم را که می‌دانید کجاست! بعد از واردشدن به این بزرگ‌ترین جزیره ایران، با اتوبوس و تاکسی‌های جزیره قشم به مجاور روستای توریان، سپس به روستای تم سنیتی بروید.

عکس از: سایت مهرنیوز

آرامگاه بی بی مریم؛ شگفتی مرجان دریایی

همینمان مانده که از فرسنگ‌ها و ژرفا زیر خلیج‌فارس، شهر یا تمدن باستانی پیدا شود که همه را مسحور کند. البته این کار را خیلی وقت پیش کرده و همین جزایر خلیج‌فارس بودند که چشم اسپانیایی‌ها را گرفته بود و نام روستای قشم را به زبان خودشان درآوردند.

من جایی نمی‌شناسم که اسم روستا و گورستان و آرامگاهش یکی باشد، اما مقبره بی بی مریم یکی از زیباترین جاهای دیدنی قشم محسوب می‌شود و اگر می‌توانستم گنبدش را تاج سرم می‌کردم، اما به سرمه‌کردن گچ‌بری‌های ساروجی‌اش روی چشمانم هم قانع‌ام.

منبع: علی بابا