گشتی در آب انبار باسیلیکا؛ خنک‌ترین نقطه استانبول

آب انبار باسیلیکا استانبول یکی از مهم‌ترین دارایی‌های تاریخی فرهنگی استانبول است که در آن می‌توان ردپای تاریخ قسطنطنیه را دنبال کرد. این شاهکار تاریخی عجیب که در اعماق زمین ساخته شده و قدمت آن بیشتر از ۱۵۰۰ سال است، اسم‌های دیگری هم دارد. مردم ترکیه به این آب انبار «یِری‌باتان سرای» (به معنی کاخ غرق‌ شده) می‌گویند. بعضی‌ها هم این جاذبه را با اسم آب انبار استانبول یا آب انبار باسیلیکا سیسترن می‌شناسند.

جالب است بدانید که مخزن آب انبار استانبول با ظرفیت ذخیره‌سازی ۸۰۰۰۰ تنی آب، بزرگ‌ترین مخزن سرپوشیده استانبول است. این سازه عظیم مستطیلی با مساحت تقریبی ۱۰۰۰۰ مترمربع، ۱۴۰ متر طول و ۷۰ متر عرض دارد.

تاریخچه درازی پشت این جاذبه گردشگری استانبول پنهان است. اینکه چرا در اعماق زمین چنین جایی ساخته‌اند؟ آب آن از کجا تامین می‌شود و چگونه تصفیه می‌شود؟ اگر دوست دارید زیروبم آب انبار باسیلیکا سیسترن را باهم دربیاوریم، در ادامه این مطلب از مجله گردشگری علی‌بابا با ما همراه باشید.

آب انبار باسیلیکا کجاست؟

اولین سوالی که هر گردشگر تور استانبول می‌پرسد، آدرس جاهای دیدنی استانبول است. همان‌طور که می‌دانید مدت‌زمان سفر با تور استانبول محدود است. حتی اگر با تور هم سفر نکنید و خودتان بلیط هواپیما استانبول و هتل استانبول را بگیرید.

باز هم برای اینکه بتوانید بهترین جاذبه‌های گردشگری استانبول را ببینید، نیاز به برنامه‌ریزی دارید. خبر خوب اینکه آدرس آب انبار باسیلیکا سیسترن در قلب تاریخی استانبول، یعنی در محله سلطان احمد است.

عکس از: سایت Tmgrup

به همین دلیل، بهتر است که یک روز را برای گشت‌وگذار در این منطقه تاریخی جذاب اختصاص دهید.

آدرس آب انبار باسیلیکا در شهر استانبول، منطقه فاتح، محله سلطان احمد، در ۱۵۰متری جنوب غربی ایاصوفیه، محله علمدار، خیابان یرباتان است.

در لینک زیر می‌توانید لوکیشن آب انبار استانبول را خیلی دقیق ببینید و به راحتی مسیرتان را پیدا کنید.

لوکیشن آب انبار باسیلیکا روی ‌گوگل‌مپ

مسیر دسترسی به آب انبار باسیلیکا

حمل‌ونقل عمومی در استانبول با مترو، اتوبوس، ون، تراموا، تاکسی و مینی‌بوس انجام می‌شود. مسیر دسترسی به باسیلیکا سیسترن با توجه به اینکه کدام هتل استانبول را رزرو کرده‌اید یا از کدام نقطه شهر می‌خواهید به آنجا بروید فرق دارد؛ اما در کل باید خودتان را به محله سلطان احمد برسانید و از آنجا پیاده به باسیلیکا سیسترن بروید.

عکس از: سایت Tmgrup

اگر مبدا خود را میدان تکسیم استانبول در نظر بگیرید از آنجا می‌توانید به ایستگاه تراموای کاباتاش بروید. در ایستگاه کاباتاش باید سوار خط تی۱ شوید و در ایستگاه سلطان احمد پیاده شوید.

فاصله فرودگاه استانبول تا آب انبار استانبول خیلی زیاد است و حدود ۵۶ کیلومتر می‌شود. در واقع بهتر است بدانید که آب انبار این سر دنیاست و فرودگاه استانبول آن سر دنیا. پس بهتر است زمان بازدید از جاهای دیدنی استانبول در محله سلطان احمد را به روزی موکول نکنید که تاریخ پرواز برگشت است که دردسر می‌شود.

بهترین زمان بازدید از آب انبار باسیلیکا

بهترین زمان بازدید از جاهای دیدنی ترکیه در فصل‌های خلوت گردشگری است. در فصل تابستان که اوج سفر است، صف‌های خرید بلیط ورودی و تمام جاذبه‌های تاریخی استانبول پر از گردشگر است. وقتی تعداد بازدیدکنندگان زیاد باشد خبری از تخفیف روی بلیط ورودی نیست و خیلی هم معطلی دارد.

به‌خصوص در فصل تابستان که هوا گرم است، معطل‌شدن در صف‌های طولانی و تحمل گرما برای هیچ‌کس خوشایند نیست.

عکس از: سایت Production

به همین دلیل توصیه می‌کنم اگر می‌توانید در فصل‌های خلوت سفر به استانبول سفر کنید؛ مثلا اوایل پاییز زمان مناسبی است. قیمت بلیط هواپیما استانبول و هتل استانبول در فصل خلوت گردشگری ارزان‌تر است.

بهتر از همه اینکه جاهای دیدنی استانبول خلوت است و حضور گردشگران زیاد عکس‌ها و فیلم‌هایتان را خراب نمی‌کند. همچنین، خبری از صف‌های طولانی نیست و با حوصله می‌توانید گوشه‌وکنار جاذبه‌های گردشگری استانبول را ببینید.

کشف آب انبار باسیلیکا

موزه آب انبار باسیلیکا سیسترن که به دستور امپراتور روم شرقی، ژوستینیان اول (۵۲۷-۵۶۵) ساخته شده است، به‌دلیل ستون‌های مرمرین متعددی که از آب بالا می‌آید، جذابیت زیادی پیدا کرده است.

اگر نمی‌دانید ژوستینین چه کسی است، او امپراتور جاه‌طلب روم شرقی یا بیزانس بود که مرزهای قبلی امپراتوری روم، مثل روم غربی و شهر رم را بازگرداند. فرهنگ بیزانسی در آن دوره به فرمان ژوستینین شکوفا شد و قانون شهروندی روم را او نوشته بود.

عکس از: سایت Squarespace

در آن دوره شهر کنونی استانبول قسطنطنیه نام داشت و سال‌ها پایتخت امپراتوری روم شرقی بود. بعد از شکست رومی‌ها و فتح قسطنطنیه، مسلمانان عثمانی، این شهر اسلامبول نامیدند و با گذشت زمان تبدیل به استانبول شد.

یکی از مهم‌ترین جاهای دیدنی استانبول، «کلیسای ایاصوفیه» که امروزه به مسجد ایاصوفیه تبدیل شده است، برجسته‌ترین یادگار یوستی‌نیانوس است. ایاصوفیه تا سده‌ها مرکز کلیسای ارتدکس شرقی بود. ژوستینیانوس برای گسترش مسیحیت تلاش زیادی کرد.

عکس از: سایت Yerebatan

خب حالا که با ژوستینیانوس، سازنده آب انبار باسیلیکا آشنا شدید، بهتر است که برگردیم سر اصل مطلب، یعنی داستان کشف آب انبار باسیلیکا:

این بنای زیرزمینی تاریخی، بزرگ‌ترین آب انبار بیزانسی باقی‌مانده در استانبول است که با ۳۳۶ ستون ساخته شده است. بسیاری از ستون‌های زیبای کنده‌کاری شده است.

این آب انبار از معابد ویران‌شده رومی انتقال داده شده‌ است. تقارن و عظمت آب انبار باسیلیکا واقعا نفس‌گیر است. فقط باید با چشمان خودتان این جاذبه تاریخی ترکیه را ببینید تا پی ‌ببرید منظور از نفس‌گیربودن چیست.

عکس از: سایت Google maps

می‌گویند که باسیلیکا خنک‌ترین نقطه در استانبول ترکیه است. در آن دوران که خبری از کولر و سیستم‌های خنک‌کننده نبود، اعماق این زیرزمین بیزانسی در روزهای گرم تابستان محلی عالی برای فرار از گرما و شلوغی و خلوت‌کردن بود؛ البته، قبل از اینکه این مکان تبدیل به آب انبار شود، کاربری دیگری داشت که در قسمت تاریخچه برایتان تعریف می‌کنیم.

عکس از: سایت Toursandtickets

مثل خیلی از جاهای‌های دیدنی ترکیه، آب انبار استانبول هم داستانی غیرعادی دارد. وقتی امپراتوران بیزانس از کاخ بزرگ نقل‌مکان کردند، آب انبار هم بسته شد تا قبل از فتح استانبول مقامات شهر این محل فراموش کرده بودند.

سال ۱۵۴۵، پتروس گیلیوس (محقق فرانسوی) در حال تحقیق درباره آثار باستانی بیزانس در استانبول بود که به‌طور اتفاقی آب انبار استانبول را کشف کرد.

داستان از این قرار است که هنگام تحقیق و پرس‌وجو از ساکنان محلی، به او گفتند که می‌توانند با پایین‌آوردن سطل‌ها در فضایی تاریک، آب نوشیدنی زلال بگیرند. حتی برخی از مردم به او گفتند که در آنجا ماهیگیری هم می‌کنند.

عکس از: سایت tripadvisor

گیلیوس که شیفته این محله شده بود، تحقیق زیادی کرد و در نهایت از طریق یکی از زیرزمین‌ها به آب انبار اصلی دسترسی پیدا کرد. حتی پس از کشف او، عثمانی‌ها که از آب انبار به‌عنوان کاخ غرق‌شده (Yerebatan Saray) یاد می‌کردند، این اثر ارزشمند را به محل تخلیه انواع زباله‌ها و همچنین اجساد تبدیل کرده بودند.

در سال ۱۹۸۵ شهرداری استانبول آب انبار را تمیز و بازسازی کرد و در سال ۱۹۸۷ به روی عموم باز شد. آب انبار باسیلیکا سیسترن حالا یکی از محبوب‌ترین جاذبه‌های گردشگری استانبول در بین گردشگران و حتی افراد مهم کشورهای مختلف است.

وقتی وارد آب انبار می‌شوید، هوای خنک و مرطوب پوست صورتتان را نوازش می‌کند. عظمت ستون‌های بیزانسی بی‌نظیر و معماری این اثر، واقعا حیرت‌انگیز است. با قدم‌زدن در امتداد سکوهای مرتفع آن، احساس می‌کنید که آب از سقف طاق‌دار در حال چکیدن است و گروهی از کپورها را می‌بینید که شبح‌وار در آب گشت‌زنی می‌کنند!

تامین آب برای آب انبار باسیلیکا

آب انبار استانبول برای خدمات رسانی به کاخ بزرگ و ساختمان‌های اطراف آن طراحی شده بود. منبع اصلی آب انبار باسیلیکا دریای سیاه و مرکز توزیع آب Eğrikapı جنگل بلگراد (در ۱۹ کیلومتری مرکز شهر) بود. این سرداب تا ۸۰۰۰۰ متر مکعب آب را می‌توانست ذخیره کند.

عکس از: سایت Viaurbis

آب از طریق ۲۰ کیلومتر قنات از مخزنی در نزدیکی دریای سیاه و از جنگل بلگراد تامین و به داخل باسیلیکا سیسترن هدایت و ذخیره می‌شد. زمانی که امپراتوران بیزانس از کاخ بزرگ نقل مکان کردند، آب انبار هم بدون استفاده ماند و مدت زیادی کلا فراموش شد.

حالا سوال این است که چگونه این آب برای مدت طولانی تمیز باقی می‌ماند و از چه روشی برای تصفیه آب استفاده می‌کردند؟

همان‌طور که گفتم باسیلیکا سیسترن آب کاخ را تامین می‌کرد. برای اینکه مطمئن شوند کسی با هدف قصد جان افراد مهم کاخ، آب را مسموم نکند، داخل این آب ماهی انداختند. با این روش اگر کسی آب را مسموم می‌کرد، اول ماهی‌ها می‌مردند.

عکس از: سایت Wikimedia

همچنین، این ماهی‌ها به تمیز نگه‌داشتن آب کمک می‌کردند. در واقع سرداب استانبول جوری ساخته شده بود که خودش مثل یک سیستم تصفیه آب عمل می‌کرد. حتی آب کاخ توپکاپی هم از این آب انبار تامین می‌شد.

علت نام‌گذاری آب انبار باسیلیکا

آب انبار باسیلیکا استانبول که یکی از مهم‌ترین جاهای دیدنی ترکیه است، نام خود را از کلیسایی گرفته که بر روی اولین تپه قسطنطنیه قرار داشت. باسیلیکا به کلیساهایی گفته می‌شود که راهروی درازی دارد و به‌شکل مستطیل است.

چون سبک معماری این آب انبار مثل کلیساهای باسیلیکاست، این اسم را روی آن گذاشته‌اند؛ البته این موزه نام‌های دیگری هم دارد که عبارت است از:

•  «یرباتان سارایی» که در زبان ترکی به‌ معنی «قصر غرق شده» است
• «باسیلیکا سیسترن» به معنی آب انبار کلیسا؛ سیسترن به معنی سرداب یا همان آب انبار است و باسیلیکا به معنی کلیسا
•  آب انبار باسیلیکا استانبول
•  آب انبار استانبول

عکس از: سایت Yerebatan

این موزه زیرزمینی زیر یک میدان عمومی بزرگ به نام استوآ باسیلیکا (Stoa Basilica) ساخته شده بود. قبلا جای میدان یک کلیسای بزرگ روی تپه اول قسطنطنیه قرار داشت و به همین دلیل اسم میدان را باسیلیکا گذاشته بودند.

معماری آب انبار باسیلیکا

آب انبار استانبول اندازه یک کلیسای جامع است. اتاقی زیرزمینی به ابعاد تقریبا ۱۳۸ متر (۴۵۳ فوت) در ۶۵ متر (۲۱۳ فوت)؛ یعنی حدود ۹۸۰۰ مترمربع (۱۰۵۰۰۰ فوت‌مربع) مساحت دارد.

شاید بپرسید که سقف چگونه بعد از این همه سال هنوز مقاوم مانده است.

باید بگوییم که طاق‌های صلیبی‌شکل و طاق‌های گرد سقف به همراه ستون‌های پهن و مقاوم زحمت تحمل وزن سقف را برعهده دارد. سقف باسیلیکا سیسترن با ۳۳۶ ستون مرمری، به ارتفاع ۹ متر (۳۰ فوت) پشتیبانی می‌شود.

عکس از: سایت Google maps

این ستون‌ها در ۱۲ ردیف چیده شده‌ است. در هر ردیف ۲۸ ستون قرار دارد که هرکدام به فاصله ۵ متر (۱۶ فوت) از هم قرار گرفته‌ است. طراحی سرستون‌ها به‌طور عمده به سبک یونی و کورینتی است، به استثنای چند سرستون دوریک بدون حکاکی.

اگر نمی‌دانید سبک ایونی، کورینتی و دوریک چیست:

• ایونی (Ionic) یکی از سه سبک کلاسیک در یونان باستان و معماری کلاسیک است. این سبک معماری به سرزمین ایونیا در ساحل آسیای کوچک منسوب بود. ستون سنگی در سبک ایونی به جای اینکه به‌طور مستقیم روی سکوی پله‌دار گذاشته شود، روی پایه ستون دایره‌شکل گذاشته می‌شود.
• این ستون از سنگ یکپارچه تراشیده‌شده درست می‌شود و روی آن فرورفتگی‌هایی حکاکی می‌شود. ستون سنگی حجاری‌شده را روی یک لوحه سنگی مربع‌شکل می‌گذارند که به این نوع پایه ستون در شیوه ایونی توروس می‌گویند. معابد زیادی در یونان و سرزمین‌های تحت سلطه آن به شیوه ایونی ساخته شده‌ است. معبد آرتمیس یکی از جاهای دیدنی ترکیه در شهر افسوس با این سبک ساخته شده است.

عکس از: سایت Google maps

• کورینتی (Corinthian order) سبکی از معماری کلاسیک یونانی و رومی بود و منسوب است به ناحیه کورینت در جنوب شرق بخش مرکزی یونان. سرستون‌های کورینتی به‌شکل کاسه رو به بالا، با تزیینات برگ کنگری در اطراف آن است.
• سبک دوریک (Doric) یا دوریسی یکی از سه سبک کلاسیک در یونان باستان و معماری کلاسیک است و نام خود را از سرزمین مرکزی یونان گرفته است. در واقع می‌توان گفت اصلی‌ترین سبک معماری یونان دوریک است. بدنه ستون دوریک قاعده دایره دارد و از پایین به بالا از قطر دایره کم می‌شود. سطح ستون شیارهایی عمودی و با عمق کم دارد.

سرستون‌ها از دیدنی‌های جذاب این سرداب تاریخی است. همان‌طور که اول متن گفتم بعضی از ستون‌ها را از معابد به اینجا منتقل کرده‌اند. یکی از ستون‌ها با تصاویر برجسته از چشم مرغ، شاخه‌های اریب و اشک حک شده است.

عکس از: سایت Google maps

این ستون خاص، شبیه ستون‌های طاق پیروزی تئودوسیوس اول در قرن چهارم است که در میدان «Forum Tauri»، میدان بیازیت امروزی قرار دارد.

متون باستانی حاکی از آن است که اشک‌های روی ستون برای ادای احترام به صدها برده‌ای است که در طول ساختن آب انبار باسیلیکا جان باختند.

به نظر می‌رسد بیشتر ستون‌های موجود در آب انبار از خرابه‌های معابد قدیمی‌تر بازیافت شده‌ است. احتمالا از نقاط مختلف امپراتوری به قسطنطنیه آورده شده‌ است.

عکس از: سایت Google maps

حتی بعضی از ستون‌هایی که در ساخت ایاصوفیه، یکی از معروف‌ترین دیدنی‌های استانبول استفاده شده‌ است هم مشخص است بازیافتی هست. ستون‌های جذاب از انواع مختلف سنگ مرمر و گرانیت ساخته شده‌ است.

بخش‌های مختلف آب انبار باسیلیکا

در ادامه بد نیست با بخش‌خای مختلف آب انبار باسیلیکا آشنا شوید و از دیدن معماری و جذابیت آن لذت ببرید.

– ستون‌ها

درباره ستون‌های آب انبار باسیلیکا در بالا توضیحاتی دادیم؛ اما این آب انبار دو ستون خیلی خاص دارد که نظر همه را به خود جلب می‌کند؛ یعنی این دو ستون محبوب‌ترین سوژه عکاسی و فیلمبرداری در این زیرزمین تاریخی است.

برای پایه‌های دو ستون در گوشه شمال غربی آب انبار استانبول از بلوک‌هایی استفاده می‌شود که با چهره مدوسا حک شده‌ است. منشأ این دو سر ناشناخته است؛ اما گمان می‌رود که این دو ستون خاص هم از معبد یا ساختمانی متعلق به اواخر دوره روم به آب انبار آورده شده‌ است.

عکس از: سایت Google maps

هیچ مدرکی وجود ندارد که نشان دهد سنگی که چهره مدوسا روی آن حجاری شده است، قبلا به‌عنوان پایه ستون استفاده می‌شد. می‌گویند سنت بر این است که بلوک‌ها را به طرفین و معکوس قرار دهند تا قدرت نگاه گورگون‌ها را نفی کنند.

اگر نمی‌دانید گورگون‌ها که بودند:

گورگون‌ها سه خواهر با نام‌های استنو و اوریال و مدوسا بودند. طبق افسانه‌ها، این سه خواهر قدرتی داشتند که هر کسی به چشمان آن‌ها نگاه می‌کرد، تبدیل به سنگ می‌کردند.

احتمال دیگر هم این است که سنگ‌های چهره مدوسا به‌عنوان قلوه سنگ فقط استفاده شده است؛ چون زمانی که آب انبار باسیلیکا سیسترن را می‌ساختند، قرار نبود بازدیدکننده داشته باشد و تبدیل به جاذبه گردشگری شود.

– دیوارها

برای ورود به داخل آب انبار باسیلیکا سیسترن باید از ۵۲ پله سنگی پایین بروید. دیوارها هم از جنس آجر نسوز به ضخامت ۴ متر (۱۳ فوت) است. دیوارهای آب انبار استانبول با ملات ضدآب پوشانده شده‌اند تا آب به داخل آ‌ن‌ها نفود نکند و باعث پوسیدگی و ضعیف‌شدن آن نشود.

عکس از: سایت Tripcdn

– کافه باسیلیکا

کافه باسیلیکا در نزدیکی ورودی آب انبار قرار دارد. این کافه جایی دنج برای استراحتی کوتاه است. می‌توانید بعد از بازدید از باسیلیکا سیسترن در این کافه نفسی تازه کنید.

بد نیست با شیرینی‌های خوشمزه استانبول و یک استکان چای یا یک فنجان قهوه خودتان را مهمان کنید. بعد از کمی استراحت می‌توانید از جاهای دیدنی استانبول در سلطان احمد بازدید کنید.

عکس از: سایت Tmgrup

امکانات رفاهی آب انبار باسیلیکا

داخل آب انبار باسیلیکا هیچ امکانات رفاهی وجود ندارد. در بازسازی اخیر که در سال ۲۰۱۷ انجام شد، تغییرات زیادی برای مقاوم‌کردن و زیبایی این زیرزمین تاریخی بیزانسی انجام دادند. داخل آب انبار نورپردازی شده است و

منبع: علی بابا