معرفی ارگ کریم‌ خان شیراز؛ مهمان وکیل الرعایای ایران باشید

ارگ کریم خان شیراز دقیقا همان جایی است که شما را مستقیم به تاریخ باشکوه شیراز پرت می‌کند. اگر کمی قوه تخیلتان را به کار بگیرید می‌توانید خودتان را در یک عصر دلپذیر بهاری تصور کنید که در ارگ کریم خانی مهمان پادشاه با عطوفت ایران هستید. آیا تصمیم دارید در فصل بهار به شیراز سفر کنید؟ خب اگر جوابتان مثبت است در این مقاله همراه ما باشید تا با هم آنچه برای بازدید از ارگ کریم خان شیراز باید بدانید را مرور کنیم.

تاریخچه مختصر از ارگ کریم خان

ارگ کریم خان شیراز در قرن هفدهم میلادی به دستور وکیل‌الرعایا، پادشاه منصف و عادل حکومت زندیه ساخته شد. این ارگ هم محل زندگی شاه بود هم محلی برای حفاظت از او بنابراین هنگام بازدید از ارگ شاهد معماری‌ خواهید بود که ترکیبی از معماری نظامی و معماری باغ‌های ایرانی است. 

ارگ کریم خانی در دوره قاجار و پهلوی

ارگ در دوره قاجاریه دچار آسیب شدید نشد زیرا فقط به‌عنوان محل زندگی فرمانداران محلی استفاده می‌شد. اما دوره پهلوی با ارگ کریم خان شیراز سر ناسازگاری داشت. 

در زمان سلطنت پهلوی‌ها ارگ به‌عنوان زندان استفاده شد. اگر به داخل ارگ و به خصوص داخل اتاق‌ها بروید می‌توانید یادداشت‌ها و یادگاری‌های زندانیان را بر روی دیوار ببینید که هنوز از آن دوران برجا مانده است. همین کاربری غیر متعارف سبب شد تا ارگ کریم خان شیراز در میان عموم مردم به زندان کریم خان معروف شود. 

قبل از انقلاب جمهوری اسلامی در سال ۱۳۵۰ این ارگ به اداره فرهنگ و هنر وقت واگذار شد و می‌توان گفت دوره تاریک ارگ کریم خانی به اتمام رسید. آسیب‌های وارده به بنای ارگ در دورانی که زندان پهلوی بود آنقدر زیاد بود که باعث شد بنا چند بار مرمت شود. 

ارگ کریم خان کجاست؟

ارگ کریم خانی در ضلع شرقی میدان شهرداری، ابتدای خیابان کریم خان زند واقع شده است.

معماری بیرون

بارزترین ویژگی نمای بیرونی ارگ کریم خان شیراز کاشی‌کاری بزرگ دیواری‌ است که نبرد رستم و دیو سفید را به نمایش می‌گذارد. این کاشی‌کاری بزرگ یادگار دوران قاجاریه بر تن ارگ کریم خان شیراز است که تداعی‌گر داستان دلاوری‌های ایرانیان است.

وقتی وارد شیراز می‌شوید احتمالا در مسیر فرودگاه تا هتل نمای بیرونی ارگ کریم خانی را خواهید دید. دیوارهای بلند و برج‌هایی که در چهار گوشه بنا وجود دارد معماری نظامی ارگ کریم خان شیراز را به نمایش می‌گذارد. 

نمای بیرونی ارگ کریم خان شیراز بسیار زیبا و دیدنی است. یکی از ویژگی‌های خاص بناهای دوره زندیه سادگی آن‌ها است. عمدتا بناهای دوره کریم خان زند از آجر ساخته شده‌اند و این آجرکاری بیشتر در نمای بیرونی ساختمان‌ها دیده می‌شود. اما این سادگی به معنای بی‌مایگی نیست. تمام آجرهای نمای بیرونی ارگ با هوشمندی در کنار هم قرار گرفته‌اند تا در اوج سادگی منظره‌ای زیبا و درخور توجه ایجاد شود. همچنین چینش کنگره‌ای آجرها یکی دیگر از ویژگی‌های خاص معماری دوره زندیه است.

ارتفاع برج‌های ارگ کریم خان شیراز تا 14 متر می‌رسد. برج‌ها هم مانند دیوارها از جنس آجر ساخته شده‌است. اگر طی روز برای بازدید ارگ کریم خان شیراز بروید می‌توانید از پله‌های مارپیچ برج‌ها بالا بروید و از برج مرتفع تماشاگر شیراز زیبا باشید. هر برج سه طبقه دارد که از طریق پله‌های مارپیچ به هم راه دارند.

همچنین در محوطه بیرونی ارگ کریم‌ خان شیراز یک مجسمه از کریم خان زند به چشم می‌خورد که با توضیحاتی زیر همان مجسمه همراه است.

معماری داخلی ارگ کریم خان

کاخ درونی ارگ کریم خان شیراز دارای 3 قسمت عمده است. هر قسمت نیز با 6 اتاق بزرگ و یک ایوان از سایر بخش‌ها جدا می‌شود. بنا به شکلی طراحی شده است تا ساختمان بخش شمالی در فصل سرد سال نور آفتاب را به طور کامل دریافت کند. همچنین ساختمان جنوبی بیشتر در فصل گرما استفاده می‌شده است. در نهایت ساختمان غربی که سومین قسمت این بنا است طوری ساخته شده است که در چهار فصل سال قابل استفاده باشد. 

درباره تزئیناتی که در نمای داخلی ارگ وجود دارد باید به این نکته اشاره کرد که بخش اعظمی از نقاشی‌های دیواری و کاشی‌کاری‌ها در داخل اتاق‌ها و ایوان‌ها اجرا شده است. ناگفته نماند که بخشی از این تزئین و کاشی‌کاری‌ها در طی زمانی که ارگ به عنوان زندان استفاده می‌شده از بین رفته است. اما با این وجود تماشای باقی مانده‌های نقاشی‌ها و کاشی‌کاری‌ها خالی از لطف نیست. نقاشی دیوار‌ها و سقف‌ها عمدتا شامل نقش گل مرکبات و پرندگان است.

رنگ‌، نقش اصلی را در تزیین نمای داخلی ارگ کریم خان شیراز بازی می‌کند. از پنجره‌های مشبک رنگی تا رنگ‌های طلایی به کار رفته بر دیوارها و گچ‌بری‌ها همه نشان‌دهنده اهمیت استفاده از رنگ‌های زنده و شاداب در معماری ایرانی است. همچنین میزان استفاده از رنگ طلایی در این بنا نسبت به سایر بناهای ایرانی مشهور بیشتر است. 

اتاق‌ها

در اتاق‌ها عوامل معماری‌شناسانه متعددی دست به دست هم می‌دهد تا جلوه‌ای خاص از معماری ایرانی را ببینیم. رنس، طاقچه‌ها، سردرهای تزیین شده، کفپوش مرغوب، پنجره‌های ارسی و مشبک رنگی، پستو و کتیبه‌ها مهم‌ترین این عوامل است.

حیاط با عطر نارنج 

در حیاط ارگ کریم خان شیراز بوی پرتقال و نارنج به مشامتان خواهد رسید. حوض آب با سنگ‌های یکپارچه است که با فواره‌هایی همراه است جلوه‌ای خاص به حیاط می‌دهد و حس سرزندگی و تازگی را در وجود شما بیدار می‌کند. حیاط ارگ کریم خان شیراز بی‌شباهت به سایر باغ‌های ایرانی نیست. حوض‌های شمالی و جنوبی ارگ کریم خانی در امتداد به آبراهه‌ای منتهی می‌شود که در نهایت به یک گودال مکعب شکل سنگی بزرگ می‌رسد.

حمام شاهی 

حمام شاهی ارگ کریم خان به زیبایی تزیین شده است. این حمام برای استفاده خانواده شاه و اعضای سلطنتی ساخته شده بود. شاید بتوان گفت یکی از بخش‌های مجموعه زندیه که آسیب کمتری را تجربه کرده است حمام شاهی باشد.

اولین قسمت حمام ورودی آن است که با نام سربینه خوانده می‌شود. در این قسمت چهار سکو جهت نشستن و لباس کندن تعبیه شده است. وسط سربینه حوض هشت گوشی قرار دارد. در گوشه‌ دیگر سربینه محلی برای آتش درست کردن و گرم کردن سربینه و تهیه چای و قلیان نیز تعبیه شده است. همچنین در سربینه حمام شاهی خدمات حجامت، خالکوبی و مشت و مال به اهالی ارگ کریم خانی ارائه می‌شد.

حمام ارگ کریم خان شیراز دارای دو بخش گرم‌خانه و خزینه نیز است که برای گرم نگه‌داشتن حمام طراحی شده بودند. در میانه خزینه دیگی مسی نصب شده است که در گذشته زیر آن آتش روشن می‌کردند و آب دو حوض طرفین دیگ مسی ولرم می‌شد. 

خرید سوغاتی 

در ارگ کریم خان شیراز یک فروشگاه خرید سوغاتی وجود دارد که برای خرید سوغاتی انتخاب خوبی است. سوغاتی‌های شیراز متنوع‌اند؛ از میناکاری بر روی نقره و سفال تا قلمکاری‌های ظریف روی پارچه، ظروف مسی، ترمه‌های رنگارنگ، گلیم‌ و گبه‌های سنتی، محصولات منبت‌کاری و خاتم کاری. 

قیمت بلیط ورودی ارگ کریم خان

بلیط ورودی ارگ کریم خان شیراز تنها 5000 تومان است اما برای بازدید از حمام باید مبلغ جداگانه‌ای بپردازید. 

بستنی و فالوده پشت ارگ کریم خانی

اگر به نظرات مسافران شیراز نگاهی بیندازید می‌بینید که همگی خوردن بستنی پشت ارگ کریم خان زند را پیشنهاد می‌دهند. در این بخش از مقاله بستنی فروشی‌های معروف پشت ارگ کریم خان شیراز را می‌شناسیم. یادتان نرود شیراز به فالوده معروف است، فالوده سرخ رنگ با عطر گلاب و شهد شیرین.

• بستنی فروشی پشت ارگ؛ میدان شهدا
• بستنی شهر راز؛ خیابان ناصر خسرو
• بستنی زند؛ خیابان ناصر خسرو
• فالوده بستنی مهدی؛ خیابان ناصر خسرو
• بستنی فروشی شکرریز؛ خیابان ناصر خسرو
• بستنی کریم خان؛ خیابان ناصر خسرو، کوچه سوم

کافه‌های اطراف ارگ کریم خان

اگر بعد از گردش در مجموعه کریم خان دلتان یک نوشیدنی گرم یا خنک بخواهد. یا حتی بخواهید قبل از بازگشایی روزانه ارگ کریم خانی یک صبحانه خوشمزه در اطراف میدان شهدا بخورید. بنابراین با من همراه شوید تا مهم‌ترین کافه‌های نزدیک ارگ کریم خان را بشناسیم.

• کافه شربت خانه بلی؛ خیابان ناصر خسرو
• کافه ارگ؛ خیابان ناصر خسرو
• کافه ارگ کریم خان؛ بلوار هجرت، کوچه یکم
• کافه رستوران شیراز؛ زیرگذر زند، پشت بازار وکیل

رستوران سنتی و غذای خیابانی در نزدیکی ارگ 

اگر هم موقع ناهار یا شام شد و هنوز در نزدیکی ارگ کریم خان زند بودید یکی از رستوران‌های زیر را برای وعده ناهار یا شام انتخاب کنید. کلم پلو شیرازی، قنبر پلو، شیرازی پلو و کوفته سبزی شیرازی در همه رستوران‌های فهرست زیر سرو می‌شوند. اگر هم فست فود، فلافل و پیتزا دوست دارید باز هم دستتان برای انتخاب از فهرست زیر باز است. 

• رستوران سنتی چهره نگار؛ خیابان 22 بهمن
• رستوران دوسی؛ میدان شهدا، خیابان پیروزی
• فست فود هات لند؛ خیابان 22 بهمن شیراز
• شاورما لبنانی اصیل؛ خیابان 22 بهمن
• پیتزا 22 بهمن؛ خیابان 22 بهمن 
• فلافل و سمبوسه عمو حجت؛ میدان شهدا

تفریح و گردش اطراف ارگ کریم خان

شیرازی‌ها هر روز عصر در اطراف ارگ کریم خانی قدم می‌زنند یا روی نیمکت‌های محوطه ارگ می‌نشینند و با هم صحبت می‌کنند، روزنامه می‌خوانند، بستنی و فالوده می‌خورند. تماشای این منظره برای آدم‌های کنجکاو جذاب خواهد بود. اگر شما هم عاشق هم صحبتی با شیرازی‌ها هستید به سراغشان بروید و سر صحبت را با پرسیدن یک سوال باز کنید.

شبگردی اطراف ارگ کریم خان زند

بعضی از مسافران شیراز می‌گویند ارگ کریم خانی بعد از غروب خورشید با وجود نورپردازی زیباتر است. بنابراین قسمتی از زمان بازدیدتان از ارگ کریم خان زند را به ساعت بعد از غروب آفتاب اختصاصا دهید تا از فضای دوست داشتنی این نقطه از شیراز لذت ببرید.

ساعت کاری ارگ کریم خانی

ارگ کریم خان زند در روزهای بهاری و تابستانی از ساعت 8 تا 21 و در روزهای پاییزه و زمستانی از ساعت 9 تا 17 میزبان شما خواهد بود.

هتل‌های نزدیک به ارگ کریم خان زند

• هتل کیوان
• هتل پیام
• هتل پارسه
• هتل پارک 
• هتل ارگ کریم خان زند
• هتل داریوش

با مترو به ارگ کریم خان بروید

جابه‌جایی در شهر شیراز با وجود مترو بسیار آسان است. در صورتی که قصد دارید به ارگ کریم خان بروید، سوار نزدیک‌ترین ایستگاه مترو شوید. بعد از اینکه به ایستگاه وکیل‌الرعایا رسیدید از مترو پیاده شوید. بعد از یک پیاده‌روی کوتاه ارگ کریم خان را خواهید دید.

امکانات مجموعه کریم خانی

• سرویس بهداشتی
• فضای پارک ماشین
• ایستگاه مترو نزدیک
• دسترسی ویلچر

در این مقاله هر آنچه برای بازدید از ارگ کریم خان شیراز نیاز بود بدانید را مرور کردیم. از معماری عجیب ارگ کریم خانی تا حمام و سوغاتی‌فروشی. با حیاط دلپذیرش با آن درختان نارنج معطر و بستنی فروشی‌های معروف پشت ارگ آشنا شدیم. احتمالا تا این‌جا هوس سفری چند روزه به شهر شکرریز شیراز به سرتان زده باشد.

بهتر است همین حالا بلیط هواپیما شیراز را با راستین گشت بخرید و چمدانتان را برای این سفر دل‌انگیز ببندید.