راستین گشت | مجله و پایگاه گردشگری
بزرگ‌ترین جنگل کرۀ زمین که جنگلی بارانی و گرمسیری است، جنگل های آمازون نام دارد. گستردگی این جنگل به قدری است که فضای چندین کشور را در‌بر‌گرفته است. درست است که جنگل آمازون در خطر نابودی قرار دارد، اما این جنگل شگفت‌انگیز حاره‌ای تنوع زیستی و جانوری فوق‌العاده بالایی نیز دارد، به‌طوری‌که مهم‌ترین اکوسیستم کرۀ زمین محسوب می‌شود.
رودخانۀ آمازون که رودخانۀ اصلی این جنگل‌هاست، ۶۶۰۰ کیلومتر طول دارد و با صد‌ها شاخه و نهری که از آن جدا می‌شود بیشترین تعداد ماهیان آب شیرین را در خود جای داده است. در کنار همۀ این جذابیت‌های طبیعی بهتر است به این نکته نیز اشاره کنیم که طی نیم قرن گذشته، جنگل آمازون ۱۷ درصد از پوشش جنگلی خود را از دست داده است و هر‌روز سرعت تخریب آن به دست انسان بیشتر و بیشتر می‌شود.
خطرناک ترین حیوانات جنگل آمازون کدام هستند؟
مساحت جنگل آمازون چقدر است؟
میوه های جنگل آمازون چه میوه‌هایی هستند؟
البته اگر انسان‌ها متوجه بودند که جنگل های آمازون چه نقش مهمی در حفظ عملکرد آبوهوای جهان دارند و زندگی همه وابسته به نفس‌های آن است، بهتر درک می‌کردند که این آتش‌سوزی‌های سراسری کرۀ زمین و بالا‌رفتن میانگین دمای هوا چقدر به روند تخریب‌کردن جنگل آمازون وابسته است. در این مطلب از مجلۀ گردشگری علی‌بابا قصد داریم بیشتر و دقیق‌تر راجع‌به ریه‌های زمین، جنگل های آمازون، صحبت کنیم.
شناسنامه جنگل های آمازون
جنگل آمازون، بزرگ‌ترین جنگل بارانی جهان، در شمال آمریکای جنوبی قرار گرفته و بیشتر مساحت آن در خاک برزیل و پرو جای دارد. بیشتر از نصف جنگل‌های بارانی دنیا در جنگل های آمازون قرار دارد و کافی است تنها مساحت این جنگل را که ۵.۵ میلیون کیلومتر مربع است را تصور کنیم که میان ۹ کشور تقسیم شده است! همچنین جالب است بدانید جنگل آمازون در لیست عجایب هفتگانه جهان قرار دارد.
درختان جنگل آمازون درختان پهن‌برگ هستند که رودخانۀ آمازون، یعنی بزرگ‌ترین رودخانۀ جهان، از میان آن‌ها می‌گذرد. با این حساب، جنگل های آمازون ۶۰ درصد از کشور برزیل، ۱۳ درصد از کشور پرو، ۹ درصد از کشور کلمبیا، ۵ درصد از کشور ونزوئلا، ۵ درصد از کشور بولیوی، ۳ درصد از کشور گویان، ۲ درصد از کشور سورینام، ۱.۵ درصد از کشور اکوادور و ۱.۵ درصد از کشور گویان فرانسه را در‌بر‌می‌گیرد.
بیشتر مساحت جنگل های آمازون در حوضۀ آبریز رود آمازون حدود ۲۰۰ تا ۵۰۰ میلیون سال پیش شکل گرفته است. اهمیت فوق‌العادۀ این جنگل‌ها در تنوع زیستی و جانوری آمازون و نقش مهم آن در جذب دی‌اکسید‌کربن و تولید اکسیژن است که این مقدار برابر است با نصف کل جو زمین! به‌همین‌خاطر برخی به آن ریه‌های زمین لقب داده و بیشتر از قبل یادآوری می‌کنند که باید جلوی تخریب این زیستگاه بزرگ زیستی و جانوری را گرفت.
چرا آمازون؟
نام جنگل های آمازون از رودخانۀ آمازون گرفته شده است که در زبان اسپانیایی و پرتغالی به «ریو آمازوناس» معروف است . وقتی کاشف اسپانیایی، فرانسیسکو ده اوریانا، با جنگجویان زن از قبیلۀ تاپویاس در این جنگل برخورد کرد، به یاد اسطورۀ یونان باستان، گروهی از زنان رزمنده به نام آمازون افتاد و نام آمازون را بر رودخانۀ جنگل های آمازون گذاشت.
این حمله یا توسط زنان یا مردان با موهای بلند رهبری می‌شد و در‌نتیجه این نامی بود که به ذهن کاشف اسپانیایی القا شد تا به امروز نیز ما آمازون را به همین نام صدا می‌زنیم.
می‌گویند که شاید آمازون‌ها (در اساطیر) در‌اصل گروهی از سکاهای ایرانی‌تبار آسیای میانه بودند که در بین آن‌ها زنان نیز به همراه مردان می‌جنگیدند. احتمالا ریشۀ این واژه از شاخۀ زبان هند‌و‌اروپایی باشد یا واژه‌ای ترکیبی ایرانی از «ها-مازان» یعنی با‌هم جنگیدن و هم‌‌رزمی!
اما در منبع آکسفورد به ناشناس‌بودن ریشۀ این واژه اشاره شده و احتمال داده‌اند که معنی یونانی آن یعنی «بدون سینه» باشد که در‌واقع به زنان جنگجویی اشاره دارد که نامشان آمازون بوده و برای آن که بهتر بتوانند با تیر‌و‌کمان کار کنند سینه راست خود را می‌بریدند.
نگاهی به جنگل آمازون از گذشته تا کنون
آمازون سابقۀ طولانی در سکونت انسان‌ها دارد. امروزه میلیون‌ها نفر در شهر‌ها و شهرک‌های سراسر آمازون زندگی می‌کنند. این جمعیت شهری بسیار بیشتر از افرادی است که در روستا‌ها و جوامع دور‌افتاده ساکنند. با‌این‌حال هنوز هم مردم بومی سنتی در اعماق جنگل‌های بارانی، در انزوا زندگی می‌کنند.
امروزه در بخش برزیلی جنگل های آمازون بیش از ۲۴ میلیون نفر سکونت دارند که شامل صد‌ها‌هزار مردم بومی است که به ۱۸۰ قبیلۀ گوناگون تعلق دارند. بر اساس شواهد و مطالعات باستان‌شناختی، نوع بشر برای نخستین بار تقریبا ۱۱ هزار سال پیش در آمازون سکونت گزیده‌اند.
اگرچه آمازون تنها ۴ درصد از سطح زمین را پوشش می‌دهد، اما شامل یک‌سوم همۀ گونه‌های گیاهی، جانوری و حشرات زمینی شناخته شده است. یک‌پنجم از همۀ گونۀ پرندگان جهان و یک‌پنجم از تمامی گونه‌های ماهیان جهان در جنگل‌های آمازون زیست می‌کنند.
همچنین آمازون بالاترین تنوع زیستی را در جهان دارد. شمار درختان این جنگل ۳۹۰ میلیارد اصله برآورد می‌شود که شامل ۱۶ هزار گونه درخت می‌شود.
از آبوهوای جنگل های آمازون رطوبت می‌بارد!
جنگل آمازون اولین و بزرگ‌ترین جنگل بارانی کرۀ زمین و جنگل کنگو بعد از آن، دومین و بزرگ‌ترین جنگل بارانی است. جنگل های آمازون بیش از ۵۰ درصد کل بارندگی منطقۀ آمازون را تولید می‌کنند و حتی بر الگوهای بارندگی خارج از آمریکای جنوبی نیز تأثیر می‌گذارند.
جنگل آمازون حاوی ۱۰ درصد از کل زیست‌تودۀ روی زمین است. این جمله به این معناست که وقتی جنگل‌زدایی صورت می‌گیرد، مقدار زیادی کربن ذخیره‌شده از جنگل به‌عنوان دی‌اکسید‌کربن در جو منتشر می‌شود، و این یک گاز گلخانه‌ای است که به‌طور قابل‌توجهی در گرم‌شدن کرۀ زمین نقش دارد.
جنگل های آمازون با ثابت نگه‌ذاشتن میزان کربن، به تثبیت آبوهوای جهان کمک می‌کنند. خانه‌ای برای گونه‌های گیاهی و جانوری فراهم می‌سازد و به حفظ چرخۀ آب از جمله ایجاد بارندگی در مقیاس‌های محلی، منطقه‌ای و فرا‌قاره‌ای کمک می‌کند.
جنگل آمازون منبع غذا، فیبر، سوخت و دارو است. همچنین آمازون خانه‌ای برای افراد وابسته به جنگل، از جمله قبایل بومی که در انزوای خود از بقیۀ شهرهای جهان زندگی می‌کنند، است و از آن‌ها حمایت می‌کند و ارزش گردشگری، معنوی و فرهنگی کاملا مخصوصی دارد.
به‌طور کلی جنگل های آمازون در همۀ فصل‌های سال، هوایی گرم همراه با رطوبت حاره‌ای و بسیار زیاد دارد. میانگین دما در مرکز جنگل آمازون، نزدیک به ۳۰ درجۀ سلسیوس است و تقریبا هر‌روزه باران‌های سنگینی در سرتاسر جنگل آمازون می‌بارد.
چرا به جنگل های آمازون ریه‌های زمین گفته می‌شود؟
جنگل های آمازون اغلب به دلیل نقش مهم‌شان در جذب دی‌اکسید‌کربن که گاز گلخانه‌ای است و انتشار رطوبت و اکسیژن در جو زمین از طریق فرآیند تعرق، «ریه‌های کره زمین» نامیده می‌شوند.
جنگل های آمازون در طول روز اکسیژن را از طریق فتوسنتز تولید می‌کنند و اکسیژن را در شب از طریق تنفس جذب می‌کنند؛ بنا‌بر‌این آن‌ها منبع اصلی خالص اکسیژن در جو کرۀ زمین هستند.
رود اصلی آمازون، سیاهرگ زمین
رود آمازون بزرگ‌ترین رودخانۀ آمریکای جنوبی و بزرگ‌ترین سیستم زهکشی در جهان از نظر حجم جریان آب و مساحت حوضۀ رود نامیده می‌شود. طول کل رودخانه آمازون که از جنوب پرو اندازه‌گیری شده است حداقل ۶۴۰۰ کیلومتر است که تنها کمی کوتاه‌تر از رود نیل است؛ اما همچنان معادل فاصلۀ شهر نیویورک تا رم است.
غربی‌ترین منبع رود آمازون در کوه‌های آند، در فاصلۀ ۱۶۰ کیلومتری اقیانوس آرام قرار دارد و دهانۀ آن در اقیانوس اطلس، در ساحل شمال شرقی برزیل به دریا می‌ریزد. حالا چرا این آمار و ارقام را مطرح کردیم؟ چرا‌که همیشه طول رود آمازون و منبع اصلی آن از اواسط قرن بیستم مورد بحث بوده و برخی هنوز این ادعا را دارند که رود آمازون از رود نیل در‌واقع طولانی‌تر است.
رودخانه آمازون از نظر حجم و عرض قدرتمندترین رودخانۀ روی زمین است و در برخی از نقاط، طی فصل بارندگی به طول ۴۸ مایل (۴۸ کیلومتر) می‌رسد. این رودخانه و حوضۀ آن محل زندگی بسیاری از گونه‌های منحصر‌به‌فرد حیوانات، آبزیان، درختان و گیاهان است.
رودخانه جوشان آمازون
در جنگل آمازون، در خاک کشور پرو، قسمت مایانتویاکو (Mayantuyacu)، رودخانه‌ای جریان دارد که از شدت حرارت به نقطۀ جوش رسیده است. اهالی منطقه به این رودخانه Shanay-timpishka، یعنی «جوشیده از گرمای خورشید» می‌گویند. آن‌ها معتقدند که این رودخانه جوشان آمازون، به دست مار غول‌آسایی به نام Yacumama، یعنی «مادر آب‌ها» به وجود امده است که با تخت‌سنگ بزرگی به شکل مار در ابتدای رودخانه مجسم شده است.
رودخانه جوشان آمازون، ۲۵ متر عرض، ۶ متر عمق و تنها ۶.۴ کیلومتر طول دارد. دمای آب رودخانه بین ۵۰ تا ۹۰ درجۀ سانتی‌گراد است. البته در بعضی نقاط رودخانه، دمای آب به ۱۰۰ درجه نیز می‌رسد که می‌تواند حتی در چند ثانیه سوختگی درجۀ سوم ایجاد کند.
برخی به این رودخانه، رودخانه مرگ هم می‌گویند و معتقدند هیچ جانداری در آن‌جا نمی‌تواند زنده بماند. بسیاری از حیوانات بدشانس در این رودخانه افتاده و مرده‌اند. در جنگل های آمازون چشمه‌های آب گرم وجود دارد اما هیچ‌کدام به بزرگی و داغی رودخانه جوشان آمازون نیستند.
گونه‌های گیاهی و جانوری آمازون
آمازون بیش از هر‌گونه اکوسیستم دیگر روی زمین، گونه‌های گیاهی و جانوری دارد. شاید ۳۰ درصد از تمامی گونه‌های جهان در جنگل های آمازون یافت می‌شوند. این گونه‌های جانوری از جگوارها تا تاپیرها وخفاش‌ها متفاوت هستند.
طوطی و مرغ همیلبر، قورباغه‌های دارت سمی معروف بهanacondas ، مورچه‌های برگ‌برنده تا پروانه‌های مورفوی آبی‌رنگ، نیشنگ‌ها تا پیرانا، تنها نام کوچکی از حیوانات شناخته‌شدۀ جنگل های آمازون برای ماست.
در جنگل های آمازون نزدیک به ۲.۵ میلیون گونه از حشرات و ده‌ها‌هزار گونۀ گیاه زندگی می‌کنند. تعداد گونه‌های پرندگان و پستانداران آمازون نزدیک به ۲ هزار گونۀ شاخص است. تا‌به‌حال دست‌کم ۴۰٬۰۰۰ گونه‌های گیاهی، ۲۲۰۰ گونۀ ماهی، ۱۲۹۴ گونۀ پرنده، ۴۲۷ گونۀ پستانداران، ۴۲۸ گونۀ دوزیست و ۳۷۸ گونه از خزندگان به‌طور علمی در جنگل های آمازون شناسایی و طبقه‌بندی شده‌اند.
در جنگل آمازون تعداد بی‌شماری درخت وجود دارد که قدمت برخی از آن‌ها حتی به میلیون‌ها سال می‌رسد. تقریبا می‌شود گفت ۳۹۰ بیلیون درخت در آمازون وجود دارد که سرشار از گونه‌های مختلف درختان و خانه‌ای امن و همیشه سرسبز برای ساکنانش است.
تقریباً ۱۵۰ گونۀ مختلف میمون در جنـگل های آمازون زندگی می‌کنند، مانند ۱۵ نوع میمون تامارین، ۹ نوع میمون جیغ‌کش، ۴ نوع میمون پشمالو، میمون درازدست، میمون کاپوچین، خز میمون و میمون تی‌تی. برخی از گونه‌های کمتر دیده‌شده نیز در این جنگل زندگی می‌کنند، مانند میمون یوآکاری‌گر و میمون شب.
چه افرادی ساکن آمازون هستند؟
جنگل های آمازون محل زندگی بیش از ۱۸۰ قبیلۀ بومی است. در دل جنگل آمازون، هنوز قبایلی از بومیان زندگی می‌کنند که تا‌کنون با دنیای خارج از آمازون و مردمان شهرنشین ارتباط و تماسی نداشته‌اند. دقت کرده باشید هر از گاه، خبری از کشف یکی از قبیه‌های ناشناختۀ آمازون در تمامی رسانه‌ها به گوش می‌رسد.
البته نا‌گفته نماند که نزدیک به ۲۰ میلیون نفر نیز در حاشیۀ جنگل های آمازون زندگی می‌کنند که سبک زندگی‌شان به مردم امروزی نزدیک‌تر است. همچنین دولت برزیل برای حفظ فرهنگ و اصالت بومی این مردمان که هر‌یک زبان و آیین‌های منحصر‌به‌فرد خود را دارند، بخش های بزرگی از جنگل آمازون را تحت حفاظت و مراقبت قرار داده است.
اما همچنان نیمی از جمعیت قبایل جنگل آمازون طی سالیان، در اثر سیاست‌های تخریبی دولت‌ها و یا در اثر بیماری، گرسنگی و جنگ جان خود را از دست داده‌اند. هرساله نیز در ماه‌های ژوئن و اوت، برخی از قبایل مستقر در جنگل آمازون و شهرهای اطراف جشنی به نام کوارپ برگزار می‌کنند و در این جشن که بزرگداشت مرده‌هایشان است، رقص و غذاهای بومی و مراسم‌های خود را به نمایش می‌گذارند.
جالب است به زندگی سرخپوستان جنگل آمازون نیز نیم‌نگاهی بیندازیم. اخیرا قضات دیوان عالی برزیل به حفظ یک منطقۀ اختصاصی سرخپوستان در ایالت شمالی رورایما، به‌عنوان یک سرزمین واحد و یکپارچه رأی دادند و نام این منطقۀ اختصاصی را «راپورت سرا دو سول» گذاشتند که بیش از یک میلیون و ۷۰۰ هزار هکتار، کنار مرز ونزوئلا، مساحت دارد و اکنون محل زندگی ۲۰ هزار سرخپوست جنگل آمازون است.
طی هزاران سال، جمعیت بومی آمازون در‌حالی‌که بخشی کاملاً یکپارچه از جنگل های آمازون هستند، مدیریت و حفاظت و غنی‌سازی این جنگل‌ها را ادامه می‌دهند. امروزه مردم بومی، سازمان‌های خود را در تمام ۹ کشور منطقۀ آمازون تأسیس کرده‌اند و بهتر است به این نکته اشاره کنیم که جنبش‌های بومی نقشی اساسی در نبرد بر سر حفاظت از جنگل های آمازون بی نظیر دارند.
جنگل های آمازون کجاست؟
آمازون شامل بخش‌هایی از ۹ کشور آمریکای جنوبی است: برزیل، بولیوی، پرو، اکوادور، کلمبیا، ونزوئلا، گویان و سورینام و همچنین گویان فرانسه که بخشی از تملک کشور فرانسه است.
آمازون در چندین کشور رشد کرده و سایه‌بان زندگی آن‌ها و قبایل بومی‌شان شده است. در آن کشورها، زمین ممکن است به‌صورت خصوصی باشد، یا به دست مردم بومی در مناطق قانونی شناخته شده، متعلق به مجموعه‌ها، یا تحت کنترل دولت به‌عنوان پارک ملی یا زمین عمومی باشد.
جنگل های آمازون با وسعت کلی ۱.۷ میلیارد هکتار، در قسمت شرقی از اقیانوس اطلس شروع می‌شود و در غرب تا رشته‌کوه‌های آند ادامه پیدا می‌کند. گستردگی جنگل آمازون به گونه‌ای است که می‌تواند ۱۷ بار کشور انگلستان و ایرلند را در خود جای دهد!
چه تهدیداتی علیه آمازون وجود دارد؟
تسریع جنگل‌زدایی، تخریب جنگل‌ها و خشکسالی در جنگل های آمازون از نگرانی‌های مهم برای دانشمندان است که هشدار می‌دهند کل زیستگاه آمازون در نزدیکی نقطه اوج خطر قرار دارد و آن مناطق وسیع و سرسبز جنگل‌های بارانی مرطوب می‌توانند به جنگل‌های خشک استوایی و ساوانا تبدیل شوند.
چنین گذاری می‌تواند پیامدهای چشمگیری برای بارش‌های منطقه‌ای و جهانی داشته باشد، چرا‌که جنگل های آمازون بین حالت گرمسیری به‌طور بالقوه، اما خشک و ساوانایی در آینده، می‌تواند به سمت شمال تغییر مکان دهد و منجر به شرایط خالی شدن سبد نان و غذای آمریکای جنوبی و مناطق اصلی شهری شود.
آتشسوزی در جنگل آمازون اغلب محصول سیاست‌های دولتی حاکم بر کاربری زمین، اجرای قوانین زیست‌محیطی و دستور‌العمل‌های شرکت‌ها برای تأمین کالا است. تشویق مالکان زمین‌ها برای مدیریت دقیق آتش‌سوزی‌ها می‌تواند احتمال آتشسوزی کشاورزی در جنگل های آمازون را تا حد زیادی کاهش دهد؛ چون وقتی‌که کشاورزان، دامداران و دلالان زمین خود را آتش می‌زنند، شعله‌های آتش می‌توانند به‌راحتی، حتی در جنگل بارانی پخش شوند.
در‌عین‌حال، تغییرات آب‌و‌هوایی میزان خشکسالی را در حوضۀ جنگل های آمازون افزایش می‌دهد و همین چرخه می‌تواند خود کشاورزان و بهره‌وران از جنگل های آمازون را به ضرر بیندازد.
آتشسوزی جنگل های بارانی آمازون، تنوع زیستی را از طریق تخریب زیستگاه تهدید می‌کند و همچنین مقادیر قابل توجهی کربن‌دی‌اکسید را در جو آزاد کرده و باعث آلودگی هوای محلی و منطقه‌ای و جهانی می‌شود؛ حتی می‌تواند بر الگوهای بارندگی نیز تأثیر بگذارد.
عجایب جنگل آمازون بی‌پایان است!
شاید تا‌به‌حال شده باشد که با دیدن فیلم یا مستندی با گستردگی و عجایب بسیار زیاد جنگل های آمازون آشنا شده باشید و این کنجکاوی شما را برانگیخته باشد که بدانید زندگی در میان درختان کهن و سرسبز آمازون، سوار بر رود پر‌آب و ماهیگیری بر رود آمازون یا حتی قدم‌زدن در هوای گرم و بسیار شرجی آن چه حسی دارد. قطعا هرچه راجع‌به اهمیت جنگل آمازون بخوانیم و ببینیم و بنویسیم باز با عجایب و حقایق بیشتری درمورد آن روبه‌رو می‌شویم.
بیشتر از هرچیز، دیدن تصاویر آتشسوزی جنگل های آمازون و از‌بین‌رفتن درختان و گیاهان و جانوران بی‌مانند این زیستگاه، به انسان احساس نفس‌تنگی می‌دهد. انگار با چشمان خودمان نابودی ریه‌های زمین و به نفس‌نفس افتادنش را، آن هم به‌خاطر سیاست‌های زیست‌محیطی تخریب‌گر و غلبۀ منطق سود می‌بینیم؛ اما با‌این‌حال بیشتر از پیش می‌دانیم چه جواهر سبز گران‌بهایی با همۀ شگفتی‌هایش در دستان آیندۀ زمین داریم.
منبع: علی بابا
